چگونگي ارتقاي سبک زندگي اسلامي در سال حماسه اقتصادي (بخش پاياني)
مدل‌هاي غربي زنگ خطر زندگي اسلامي
صديقه توانا
به بهانه به روز شدن و به اصطلاح امروزي‌ها up to date بودن، آيين‌هاي کهن و سنتهاي اصيل و اسلامي را به دست فراموشي سپرده و اغراق نيست اگر بگوييم در برخي موارد سنتهاي اجتماعي را به دست فراموشي سپرده‌ايم.
از آداب و سنن غذاخوردن و لباس پوشيدن و راه رفتن گرفته تا عمل به سنتهاي حسنه مثل صله‌رحم، قناعت، انفاق و وقف.
جوانهاي امروزي تا دلشان مالش مي رود به جاي آنکه پاي گاز بايستند و اشکنه و کال جوش درست کنند و همه دور يک سفره پارچه‌اي قلم‌کار بنشينند و غذا بخورند، هر کس براي خود هر وقت گرسنه شد به اولين فست‌فودي سر خيابان سفارش ساندويچ و پيتزا مي‌دهد.
نسل جديد به جاي آنکه آخر هفته به بهانه درست کردن يک آش رشته ساده دسته جمعي همه فاميل را دور هم جمع کنند و صله‌رحم به جا آورند، به دليل تجملات و چشم و هم‌چشمي قيد ديد و بازديدهاي فاميلي را مي‌زنند. همچنين بچه‌هاي امروزي کمتر از دلايل وقف و ضرورت آن مي‌دانند. ما پدر و مادرها شايد به آنها نگفته‌ايم که در زمانهاي قديم مردم يک شهر ياد يار، براي کمک به همنوع خود و ياري‌رساندن به مسافران در جاده‌ها، کوزه، گيوه و آب‌انبار و چراغ نفتي وقف مي‌کردند. يا هنوز برخي نمي‌دانند حضرت علي(ع) با وقف چاه‌هاي آب در شهر مدينه، مزارع کشاورزي در سرزمين عربستان را تا به امروز رونق بخشيده است.
البته با نوشتن اين مقدمه قصدمان آن نيست که بگوييم بايد به صدسال قبل برگرديم و از تکنولوژي‌هاي روز دنيا استفاده نکنيم، ولي نبايد فراموش کنيم که ما با همين سنتهاي حسنه، ارزشهاي ديني و اسلامي و صالحات و باقيات زنده هستيم و زندگي مي‌کنيم و بقاء مي‌يابيم.
بچه‌هاي امروز بايد ياد بگيرند که چگونه به سنت‌ها احترام بگذارند و دنبال‌رو و احياگر باشند. تقويت و بسط سبک زندگي اسلامي بر دوش ما بزرگ ترهاست و بايد به نسل جديد آموزش دهيم که با عمل به دستورات واجب و مستحب الهي در دنيايي آباد، سعادتي پربار براي خود فراهم سازيم.
تغيير سبک زندگي خيلي راحت‌تر و ساده‌تر از آن است که نياز به همايش و کنگره‌هاي متعدد داشته باشد. قناعت، محبت، صدقه، وقف و انفاق سرفصلهاي تغيير سبک زندگي است. نبايد بگذاريم بيش از اين پاي سبک زندگي غربي در زندگي‌هاي ما باز شود و در خانه‌هاي ما جا خوش کند.
مادر يک خانواده مي‌تواند به فرزند خود بياموزد اگر کتاب داستاني را هديه گرفته و مطالعه کرده و الآن ديگر متناسب با سن او نيست، به جاي آنکه آنها را در کارتن گذاشته و در انباري نگه‌دارد تا خاک بخورد، بهتر است به کتابخانه مدرسه يا مسجد برده و آن را وقف کند.
وقف حتما نبايد يک زمين هکتاري يا ساختمان بزرگ براي ساخت يک مسجد يا درمانگاه باشد، اين سنت حسنه را مي‌توان با يک کتاب داستان 10 صفحه‌اي هم انجام داد و خب صدالبته بهتر است آنهايي که از تمکن مالي بيشتري برخوردارند هرچه مي‌توانند براي صالحات و باقيات خود وقف نمايند. قطعا امروز به وقف کوزه و چراغ و آب‌انبار احتياج نداريم ولي گسترش و نشرعلم و دانش و توسعه مراکز درماني، ايجاد مراکز اشتغال براي جوانان جوياي کار، نياز به دستان حمايت‌‌گر واقفان دارد، چرا که چرخش چرخهاي توليدي بي‌نياز شدن از واردات کالاهاي خارجي و تقويت بازوهاي صادراتي کشور، حماسه عظيم اقتصادي مدنظر مقام معظم رهبري را محقق مي‌سازد و اين امر با ارتقاء سبک زندگي اسلامي محقق خواهد شد.
نظام اقتصادي اسلام و جايگاه وقف
وقف از باسابقه‌ترين ميراث‌هاي ارزشمند اسلامي است که از صدر اسلام تاکنون در همه جوامع اسلامي سخت مورد توجه بوده و به رغم همه نوسان‌ها و حوادث و دگرگوني‌ها و بلاها و مصيبت‌هايي که در عمر طولاني خود با آنها دست به گريبان بوده، آثار بسيار ارزشمند و مؤثري در زمينه‌هاي گوناگون فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و... بر جاي گذاشته است و همچنان مي‌تواند به عنوان يکي از مؤثرترين عوامل در اين جنبه‌ها و زمينه‌ها در جوامع اسلامي مطرح باشد.
حسن ربيعي، سخنگوي سازمان اوقاف و امور خيريه با بيان مقدمه فوق به چگونگي اين تأثيرپذيري اشاره مي‌کند و به گزارشگر روزنامه کيهان مي‌گويد: «وقف و اهداف اقتصاد اسلامي هدف اساسي و اصلي همه نظام‌هاي اسلام، از جمله نظام اقتصادي اسلام، کمال ابدي يعني تقرب الي‌الله است. از ديدگاه قرآن کريم و روايت‌هاي معصومين عليهم‌السلام انفاق‌هاي مالي - چه واجب و چه مستحب - براي نيل به اين هدف نهايي نقشي بس عظيم و اساسي دارند که به چند نمونه، اشاره مي شود.
در موارد متعدد هدف از ماليات‌ها و انفاق‌هاي مالي در اسلام، از جمله زکات و وقف در نزد بسياري از فقيهان قصد قربت است. اين انفاق‌ها، گذشته از جنبه اقتصادي، همانند نماز و روزه عبادت هستند، و غرض اصلي از عبادات قرب الهي است. خداوند در سوره حجر آيه 99 مي‌فرمايد: «به پرستش خداي خود مشغول باش تا يقين بر تو فرا رسد.»
ربيعي در ادامه با اشاره به اينکه قرآن کريم در موارد متعددي از انفاق به عنوان جهاد مالي در کنار جهاد با جان ياد کرده است به بيان آيه 95 از سوره نساء مي‌پردازد و مي‌گويد: خداوند مي‌فرمايد: مؤمناني که بدون عذر از جهاد بازنشسته‌اند، با آنانکه با مال و جان خود در راه خدا جهاد مي‌کنند، برابر نيستند، خدا مجاهدان به مال و جان را برنشستگان برتري بخشيده است.»
به اعتقاد وي همه انفاق‌هاي مالي از جمله وقف، براي انسان به منزله هرس کردن درخت از اضافات است که او را در مسير نيل به هدف اصلي و نهايي‌اش ياري مي‌دهد و دراين جهت به او سرعت مي‌بخشد.»
کيست نداند کشوري که دچار رکود اقتصادي است يا از اقتصادي وابسته برخوردار است نمي‌تواند در جهت رفاه عمومي و عدالت اجتماعي گامي مثبت و مؤثر بردارد؟ در اين ميان وقف، گامي بزرگ در جهت استقلال و رشد و توسعه اقتصادي مبتني بر موازين اسلامي است. از ربيعي مي‌خواهم توضيح بيشتري در مورد استفاده از پتانسيل وقف براي تحقق اقتصاد مقاومتي ارائه دهد؛ مي‌گويد: البته وقتي سخن از تأثير وقف بر استقلال اقتصادي و رشد و توسعه مطرح مي‌شود هرگز به اين معنا نيست که وقف به تنهايي مي‌تواند همه ابعاد و زواياي گوناگون اقتصاد يک ملت را در برگيرد به طوري که براي اقتصاد کشور به منابع مالي ديگر نيازي نباشد، بلکه منظور اين است که وقف به عنوان يک سرمايه عظيم مالي مي‌تواند در اين سمت و سو داراي نقشي سازنده و قابل توجه باشد. همچنين به اين معنا نيست که برخلاف اهداف واقفان، درآمد وقف را از موارد اصلي مصارف آن که در وقف‌نامه‌ها آمده است، منحرف کنيم و آنها را در راه تحقق استقلال اقتصادي و رشد و توسعه به کار گيريم و به مصرف برسانيم، حقيقت اين است که مي‌توان سرمايه‌هاي عظيم وقف را نيز همانند ديگر سرمايه‌ها با رعايت همه جوانب وقف، موازين شرع و اهداف واقفان در جريان فعاليت‌هاي توليدي و اقتصادي قرار داد تا به اين وسيله به رشد و توسعه و استقلال اقتصادي جامعه کمک شايان و قابل توجه باشد که اين امر يقينا در راستاي اهدف واقفان خواهد بود.»
سبک زندگي اسلامي
گمشده جامعه امروز
نبايد بگذاريم سبک زندگي ديني و اسلامي گمشده ما در جامعه امروز و عصر ماشين و تکنولوژي باشد.
با کمي همت و عزم جدي مي‌توانيم مدل زندگي غربي را از گوشه و کنار خانه‌هايمان بيرون کنيم و با قناعت و مناعت طبع سبک زندگي اسلامي را محقق سازيم.
نعيمه اسلام‌لو مدير مؤسسه فرهنگي خيبر کرج در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کيهان با اشاره به اين نکته که مسئله سبک زندگي و مشکلات امروز مسئله قناعت است مي‌گويد: «قناعت لزوما به معناي صرفه‌جويي و کم خوردن و کم پوشيدن نيست. ولي قناعت در تمام حوزه‌ها قابل اجراست. اگر قناعت را در تمام جوانب زندگي رعايت کنيم آرامش را در خانه‌هاي خود خواهيم داشت.»
وي با استناد به فرمايش حضرت علي(ع) در مورد قناعت مي‌گويد: «مولاي متقيان قناعت را گنج بزرگي مي‌داند و خوش‌ترين زندگي را زندگي با قناعت معرفي مي‌کند.»
مدير مؤسسه فرهنگي خيبر کرج به کفران نعمتهاي زيادي که در زندگي‌هاي امروزي شاهد هستيم اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «متاسفانه ناسپاسي‌هاي زيادي در برابر نعمتهاي خداوند مي‌کنيم و دم از مسلمان بودن مي‌زنيم، کفران نعمت مي‌کنيم و مي‌گوييم خداوند چرا روزي ما را کم مي‌کند، غافل از اين هستيم که کفران نعمت، زندگي نکبت‌بار همراه با سختي را براي ما به دنبال خواهد داشت.»
وي با بيان اينکه مادران و مادربزرگهاي ما سبک زندگي اسلامي را در تمام جوانب رعايت مي‌کردند مي‌گويد: «اسراف و ناسپاسي در زندگي آنها معنا نداشت. هرگز بي‌احترامي‌هايي که از سوي برخي از زوجهاي جوان نسبت به برکات خداوند سرمي‌زند را ندارند.»
اسلام‌لو به عنوان نمونه مي‌گويد: «بسيار ديده شده که خانواده‌ها برنجهاي پخته اضافه را همراه با پوشاک بچه در سطل زباله مي‌اندازند، يا برکت خدا، نان را زير دست و پا با بي‌اعتنايي نه تنها برنمي‌دارند، بلکه لگدمال مي‌کنند، در اين شرايط چطور انتظار داريم خداوند گشايشي در کارهاي ما حاصل کند!!»
وي مي‌گويد: «اگر احساس آرامش در زندگي ما وجود ندارد به خاطر اين است که از سبک زندگي اسلامي دور مي‌شويم و مجذوب مدل زندگي غربي‌ها مي‌گرديم. بايد فرهنگ تجمل‌گرايي از زندگي‌ها دور شود. زماني مي‌توانيم به خودکفايي و خودباوري در عرصه اقتصادي و اجتماعي برسيم که سبک زندگي ديني را از حالت شعار خارج کرده و در عمل ثابت کنيم.»
خانم دکتر فرشته روح‌افزا، استاد دانشگاه و مدير طرح و برنامه و تدوين سياست شوراي فرهنگي اجتماعي زنان هم در تاييد صحبتهاي خانم اسلام‌لو به رواج تجمل‌گرايي بين مسئولان و ترويج سبک زندگي غربي اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «وقتي رئيس‌جمهور محترم براي ارائه گزارش صد روزه خود در رسانه ملي، روي مبلمان استيل چندين و چند صد ميليوني با روکش‌هاي ايتاليايي قرمزرنگ مي‌نشيند و خانم مجري مقنعه و مانتوي زرشکي خود را با ميز عسلي‌هاي طلايي و زرشکي ست مي‌کند، وقتي آقايان با کفش روي فرش خوش‌نقش و نگار قطعا دست‌بافت ايراني مثل خارجي‌ها مي‌نشينند، آيا اين ديزاين و انتخاب دکوراسيون چه تناسبي با سبک و سياق زندگي اسلامي دارد؟!»
دکتر روح‌افزا مي‌گويد: «از زماني که آشپزخانه‌هاي اوپن در خانه‌هاي ما مد شد، از زماني که سفره‌هاي پارچه‌اي را جمع کرديم و بي‌جهت به خاطر چشم و هم‌چشمي و تجملات، فشارهاي زيادي را تحمل کرديم از آن موقع بود که سبک زندگي ما هم عوض شد. وقتي در ازدواج‌ها بريز و بپاش‌هاي بي‌رويه به خاطر پاسخگويي مقابل دخترخاله‌ها را مطرح کرديم، از مدل زندگي اسلامي فاصله گرفتيم.»
به اعتقاد اين استاد دانشگاه، «بايد به بچه‌هايمان بياموزيم فقط مقابل خداوند بايد پاسخگو بود نه در برابر اطرافيان. به بچه‌هايمان ياد بدهيم اگر مدرک مي‌گيرند براي رضاي خداوند و توسعه علم باشد نه آنکه بگوييم اگر فرزندمان فلان دانشگاه قبول نشود جواب فاميل را چه بدهيم؟! آبروي ما بر رضاخواهي ديگران مي‌چربد، آبرويي که اصلا آبرو نيست.»
دکتر روح‌افزا اضافه مي‌کند: «فرهنگ غلط در اجتماع وتبليغ آن از رسانه ملي باعث مي‌شود وقتي خسته از کار زياد براي تبديل خانه 40 متري به 80 متري هستيم ترک مسجد و محراب مي‌کنيم؟!»
ارمغان گوهر حيات به بشر
سبک زندگي ديني و اسلامي يک گمشده دروني و فطري هر انساني است که همه انبياء و بويژه پيامبر خدا(ص) اين دغدغه هميشگي انسان را تامين و برطرف کردند چون انسان از نيستي، نابودي و مرگ هراس دارد، اما وجود پيامبر خدا طبق آيه 24 سوره انفال اين نگراني را برطرف کرد. خداوند مي‌فرمايد: «اي کساني که ايمان آورده‌ايد از فنا و نيستي نترسيد. شما را به گوهر حيات و زندگي دعوت مي‌کنيم و اين گوهر را به شما هديه مي‌نمايم چون شما موجود و وجودي ابدي هستيد.»
دکتر محمد اکبري معاون پژوهشي دانشگاه علوم و معارف قرآن در مورد تغيير سبک زندگي و تحقق حماسه اقتصادي با بيان مقدمه فوق بر اين باور است که طبق آيات الهي انسان براي ابديت و حيات طيبه الهي خلق شده است و پيامبران با راهبري‌هاي خود دغدغه دروني انسان را برطرف کرده و نياز فطري بشر را تامين نموده‌اند تا هراسي از مرگ نداشته باشند.
به اعتقاد وي «ارمغان گوهرحيات به بشر از سوي پيامبر، بزرگترين خدمتي استي که در حد اعلا به انسانيت شده است.»
ولي نکته قابل توجه اين است که حال که جايگاه زندگي مشخص شده است چگونه بايد سبک زندگي ديني مورد بررسي و توجه قرار گيرد.
دکتر اکبري در اين خصوص مي‌گويد: «چگونه و با چه فرمول و آئيني زندگي کردن مي‌تواند پاسخگوي نيازهاي فطري، روحي و خلقت الهي انسان باشد اين گمشده در زندگي انسانهاي امروزي است.»
وي بر اين موضوع تاکيد مي‌کند که «همه انسانها خواهان کمال، عدالت، فضيلت، محبت و دوستي هستند اما در مصداق و در راه رسيدن به فضائل خوبي‌ها و نيکي‌ها دچار اشتباه مي‌شوند و در اين شرايط اسلام علاوه بر آنکه گوهر حيات را به انسان نشان مي‌دهد، راه چگونه زيستن و آئين زندگي و به کمال و فضيلت رسيدن را هم به او مي‌آموزد.»
مشارکت در امور زندگي و اهميت دادن به کار و تعاون و همکاري بين اعضاء خانواده، ارزشي بودن ازدواج و حاکميت ارزشها بر خانواده و حاکميت روح مشورت در زندگي از ديگر اصول اساسي حکومت اسلامي و سبک زندگي اسلامي است که اکبري معاون پژوهشي دانشگاه علوم و معارف به آنها اشاره مي‌کند.
تبديل نرم‌افزار سبک زندگي به سخت‌افزار تمدن اسلامي
سبک زندگي بايد در تمام زندگي محوريت داشته باشد. اما متاسفانه در حال حاضر در جامعه خودمان از بسياري از اصول اساسي سبک زندگي فاصله گرفته‌ايم. اينکه فقط بنشينيم و بگوييم از سبک زندگي اسلامي فاصله گرفته‌ايم و بايد سبک زندگي غربي را از زندگي دور کنيم، دردي را دوا نمي‌کند؛ چگونگي استفاده و بکارگيري سبک زندگي اسلامي در جامعه امروز موضوعي است که محور گفت‌وگوي گزارشگر روزنامه کيهان با زهرا مظهري استاد دانشگاه و کارشناس مسائل فرهنگي است.
وي در اين خصوص مي‌گويد: «اگر بخواهيم فرهنگ اسلامي را وارد برنامه زندگي خود کرده و نرم‌افزار سبک زندگي اسلامي را به سخت‌افزار تمدن اسلامي تبديل کنيم بايد خودآگاهي يافته و نسبت به سبک زندگي هم اسلامي و هم غربي آشنايي پيدا کنيم و بعد از آن شناخت است که به سبک زندگي اسلامي در همه شئون بازخواهيم گشت و راه اين بازگشت سيره پيامبر(ص) و ائمه(ع) و امام رضا(ع) است، ما بايد تلاش خود را بکنيم که زندگي‌مان را رضوي کنيم.»
وي مقوله ساختمان‌سازي را در اينجا مطرح مي‌کند و ضمن مقايسه ساخت آپارتمانهاي امروزي به سبک غربي با معماري و هنر اسلامي خاطرنشان مي‌کند: «در ساختمان‌سازي صحن عتيق و صحن رضوي و صحن‌هاي ديگر امام رضا(ع) با اين گنبد و گلدسته‌هاي زيبا يا معماري اصيل ايراني در اصفهان، معماري ايراني- اسلامي به کار گرفته شده است، معماري که در دوران صفويه يعني تقريبا حدود 400 سال قبل و زماني که معماري غربي براي ما معنا نداشت، اين چنين زيبا، ساختمانهايي با عظمت را آفريد و اينجا اين سؤال مطرح مي‌شود که در شرايط فعلي و طي سالهاي قبل چند ساختمان و بنا به سبک معماري اسلامي ساخته‌ايم؟!
وي با تاکيد بر اين مطلب که سبک زندگي محور تمام شئون زندگي است تصريح مي‌کند: «ما در حال حاضر از اصول آرماني و متعالي سبک زندگي اسلامي دور هستيم، به اندازه‌اي که خودمان گاهي حس مي‌کنيم در جامعه‌اي زندگي مي‌کنيم که صداقت و راستگويي در آن کم شده در خريد و فروش احساس ناامني مي‌کنيم، دروغ مي‌گوييم، با يکديگر آن چنان که بايد مهربان نبوده و حتي حقوق همديگر را نيز رعايت نمي‌کنيم، در صورتي که مسلمان واقعي در سبک زندگي و در جلوه‌هاي اخلاق اين گونه رفتار نمي‌کند.»