نگاهی به فیلم «مرده‌شور»
اسلام‌هراسی در ژانر وحشت
فاطمه قاسم‌آبادی
اسلام‌هراسی در گذشته بیشتر مخصوص کشورهای غربی بود و معمولا در‌هالیوود، با رسانه‌های تصویری، اسلام و مسلمانان را به شیوه کلاسیک خود، یا موجوداتی بی‌فرهنگ و بادیه‌نشین نشان می‌دادند و یا در نسخه‌های معاصر به شکل تروریست‌های بی‌رحم.
در حال حاضر اما با سبک‌های مختلف، بیش از یک دهه است که در کشورهای شرقی همچنین رویکردهایی رواج پیدا کرده است.
با توجه به علاقه مردم دنیا به دین اسلام و گرایش‌شان به سمت مسلمان شدن، در سینمای هند، درجهت نفرت پراکنی علیه اسلام در بالیوود همه مسلمانان را شبیه داعشی‌ها نشان می‌دهند! در اندونزی هم با وجود اکثریت مسلمان، چند سالی است که فیلم‌هایی با موضوعات دینی در ژانر وحشت مورد توجه قرار گرفته است و سینماگران غربگرا در این کشور، به سمت ساخت آثاری رفته‌اند که تصویری چرک و ترسناک از مردم مذهبی و مسلمان به تصویر می‌کشد.
فیلم «مرده‌شور» ساخته «هدراه داینگ راتو»، محصول سال 2024 کشور اندونزی است. این فیلم به وسیله شبکه اینترنتی نتفلیکس، امسال در سطح دنیا پخش شد.
قاتل شیطانی مظلوم!
داستان فیلم «مرده‌شور» در یکی از روستاهای اندونزی اتفاق می‌افتد و در مورد زندگی دختری به نام «لِلا» است که به مادرش در کار شستن مرده‌های روستایشان کمک می‌کند. مدت زیادی از شروع کار للا نمی‌گذرد که مرگ‌های مشکوکی در بین زنان روستا اتفاق می‌افتد.
چند نفر از دوستان مادر للا به شکل وحشتناکی می‌میرند و سیم خاردار در تن و بدن‌شان ظاهر می‌شود و مادر للا هم در نهایت به همین صورت می‌میرد.
للا بعد از مرگ مادرش تصمیم می‌گیرد تا برای پیدا کردن راز این مرگ‌ها که شیطانی به نظر می‌رسند، به گذشته سرک بکشد و در نهایت هم متوجه می‌شود زنی بیوه به نام «نور»، در گذشته با مادرش و دوستان مادرش، صمیمی بوده است.
بعد از مدتی معلوم می‌شود نور در ظاهر با آنها رفاقت داشته ولی در واقع با شوهران همه‌شان رابطه نامشروع بر قرار کرده و زندگی این زنان را به‌هم ریخته است.
یک شب زنان زخم‌خورده به خانه نور که دختر کوچکی هم داشت، هجوم می‌برند و او را زیر مشت و لگد میگیرند. نور بعد از این کتک خوردن می‌میرد. دختر نور که آن شب شاهد این ماجرا بود، بعد از سال‌ها بزرگ می‌شود و ابتدا در ظاهر طوری نشان می‌دهد که همه چیز را فراموش کرده ولی در باطن با گرفتن طلسم از جادوگران و گذاشتن آن در خانه زنان زخم‌خورده، همه‌شان را یکی یکی می‌کشد و در نهایت هم وقتی مردم روستا می‌فهمند همه این قتل‌ها زیر سر دختر موذی نور بوده، به خانه‌اش حمله می‌کنند و بعد از شنیدن اعترافات او، دختر را هم مانند مادرش می‌کشند و للا هم نمی‌تواند جلوی مردم عصبانی را بگیرد...
تقلید ناشیانه از هالیوود
در فیلم مرده‌شور، سازنده مثلا سعی کرده با الهام از ساخته‌های غربی و با استفاده از المان‌های مذهبی، اثری فولکلور بسازد ولی به این هدف، نزدیک هم نشده است.
در این فیلم، هیچ چیز واضح گفته نمی‌شود و منطق اتفاقات، به جان بیننده نفوذ نمی‌کند و برای مثال ماجرای نور از اول تا آخر به صورت نصفه نیمه بیان می‌شود و مخاطبین نمی‌فهمند آیا نور طبق شواهد و گفته زنان روستا، واقعا با شوهران‌شان رابطه نامشروع داشته یا صرفا قربانی ظن غلط بقیه شده است؟
اگر اتهامات به این زن مبنای درستی نداشت، انتقام دختر او از قاتلین منطقی به نظر می‌رسید و می‌توانست مخاطبین را با او همراه کند ولی طبق دیالوگ‌های نصفه نیمه، داستان این‌طور بوده که نور گناهکار بوده و در دفاع از او، دخترش تنها عنوان می‌کند که در گناه مادرش او تنها نبوده و شوهر زنان روستا هم شرکت داشته‌اند...
جالب است که دختر نور وقتی دستش برای بقیه رو می‌شود با گردن گرفتن قتل‌ها خودش را حق به جانب می‌داند، گویی زنان روستا با وجود تمام رنج و نکبتی که مادرش به زندگی‌شان وارد کرد، نباید از دست او عصبانی می‌شدند و باید با رابطه همسرانشان با این زن کنار می‌آمدند!
در آثار‌هالیوودی موفق و پر فروش در ژانر وحشت، معمولا نیروهای شیطانی همیشه پیروز ماجرا هستند و فلسفه فیلم روی حق به جانب بودن شیاطین و برتریت‌شان بنا می‌شود.
برای مثال در فیلم «کابوس در خیابان الم» داستان این‌طور است که چند دوست که در کودکی با هم در یک مهد‌کودک بوده‌اند، توسط مردی مریض به نام «فردی کروگر» مورد آزار و تجاوز قرار میگیرند. پدر و مادر بچه‌ها وقتی این قضیه را می‌فهمند، فِرِدی را گیر می‌آورند و او را آتش می‌زنند (همین زمان است که او روح شیطانی گرفته و به شیطان تبدیل می‌شود). سال‌ها می‌گذرد، کودکان بزرگ می‌شوند ولی همه‌شان کابوس‌های مشابهی می‌بینند که در آن فرِدی به سراغ‌شان می‌آید و پس از آزار و شکنجه روحی و روانی آنها را در خوابشان به قتل می‌رساند...
در آثار اینچنینی داستان این‌طور پیش می‌رود که یک انسان شرور، دست به اعمال غیراخلاقی می‌زند و زمانی که جانش را به خاطر اعمال پلیدش از دست می‌دهد، با قدرت شیطانی به زندگی قربانیان سابقش می‌آید و از آنها حساب پس می‌گیرد!
این نوع نگاه شیطانی و پست، که در آن سعی شده انسان‌ها را برده شرارت و افراد شرور نگه دارد و ترس موهوم از متجاوزین و افراد فاسد را به وجود بقیه منتقل کند، شاید در تفکرات انسانِ امروز غربی خریدار داشته باشد ولی هرگز در شرق و مردمی که با دیدگاه‌های شرقی و به‌خصوص اسلامی بزرگ شده‌اند، طرفداری ندارد.
دیدگاه توحیدی هرگز سکوت در برابر فاسدان را قبول نمی‌کند ولی در چنین ساخته‌هایی سازندگان تمام حرف‌شان ترساندن ازطریق شیاطین و پشیمان کردن مبارزین از مبارزه علیه شیاطین است.
ترس‌های کلیشه‌ای
فیلم مرده‌شور، با فیلمنامه بی‌سر و تهش تنها روی ترس‌های آبکی مانند دیدن صورت‌های ترسناک در زمان نماز خواندن و دعا کردن و اداهای دم‌دستی تمرکز کرده است و هیچ ترس عمیق و قدرتمندی را که حاصل کاوش در روح و روان انسان باشد، به مخاطبینش ارائه نمی‌کند.
این فیلم به سبک ساخته‌های درجه دو و سه هالیوودی، روی ترساندن مخاطبینش با صداهای کریه و شیاطینی که بی‌مقدمه حمله می‌کنند و جنازه‌های خون آلود و چندش‌ناک، دست می‌گذارد و به خاطر همین هم با وجود سیل فیلم‌های هم‌رده خودش، نمی‌تواند روی ذهن بیننده اثر خاصی بگذارد.
در فیلم مرده‌شور، شخصیت للا به عنوان نقطه عطف ماجرا و کسی که در نهایت گره‌های کور را باز می‌کند، یک شخصیت ضعیف است و پرداخت دم‌دستی دارد.
للا نه اعتقاد خاصی دارد، نه با کسی در داستان همدردی واقعی دارد. تنها احساسات مثلا عمیق او در صحنه انتهایی دیده می‌شود که آن هم خرج ناراحتی از مرگ قاتل مادر و دوستانش می‌شود!
این شخصیت، برعکس انتظار بیننده‌ها از او به عنوان نقش اول، بیشتر مانند دختری گُنگ است که بقیه شخصیت‌ها هم در صورت بلد بودن شست و شوی مرده‌ها می‌توانستند جایش را بگیرند! للا در طول داستان هیچ تاثیر عمیق و تصویر به یاد ماندنی بر ذهن مخاطبین نمی‌گذارد و نمی‌تواند حس همذات‌پنداری را در آنها با خودش بیدار کند.
ژانری که مد شده
چند سالی می‌شود که در کشوری مانند اندونزی، ژانر وحشت به صورت مد در آمده و این مد جدید، کارگردانان زیادی را به سمت ساخت فیلم ترسناک کشانده است.
در این بین هدراه داینگ راتو، کارگردان فیلم مرده‌شور، به عنوان کارگردانی که بیشتر با ساخت فیلم‌های عاشقانه شناخته می‌شود در سال‌های اخیر، به سمت ساخت فیلم‌های ترسناک رفته و تعداد قابل توجهی فیلم در این ژانر ساخته است.
فیلم مرده‌شور با وجود تبلیغات خوبی که داشت، در سایت‌های معتبر مخصوص فیلم و سریال نمرات پایینی گرفت. این فیلم به عنوان یکی از فیلم‌های منتشر شده توسط شبکه نتفلیکس، مدتی مورد توجه قرار گرفت ولی نتوانست نظرات مثبتی از مخاطبین دریافت کند و در حد یک فیلم درجه سه در ژانر وحشت باقی ماند.