مرتضی سعیدیان

بر طبق تعالیم حیات‌بخش قرآن، آخرت به زندگی دنیوی معنا و مفهوم عقلانی می‌بخشد و از بیهودگی و لعب و لهو و لغو بیرون می‌آورد؛ بنابراین، اگر کسی آخرت را نپذیرد و منکر آن باشد، گرفتار زندگی پوچ و بیهوده می‌شود تا جایی که یا چنان در دنیا و سرگرمی‌های آن غرق می‌شود که هیچ خط قرمزی را نمی‌شناسد و به تعبیر خودش آزاد و رها و به تعبیر قرآن، گرفتار فجور و دریدگی می‌شود، یا آنکه دست به خودکشی می‌زند تا از این بیهودگی رهایی یابد. اما کسی که به فلسفه خلقت و زندگی رنگ آخرت می‌دهد، رفتارعقلانی در پیش می‌گیرد و از هر گونه بیهودگی می‌رهد و چارچوبی را در پیش می‌گیرد که در اصطلاح قرآنی، «تقوا» نامیده می‌شود.

«لهو» به معنای سرگرم شدن به دنیا حتی می‌تواند در انسان‌های به ظاهر مسلمان و باورمند به آخرت پدید آید و آنان رفتاری مبتنی بر لهو داشته باشند؛ زیرا این افراد به یک معنا گرفتار بی‌عقلی و سفاهت هستند که امور مهم و اهم را ترک کرده و به امور بی‌اهمیت و کم‌اهمیت مشغول می‌شوند و این‌گونه سرمایه‌های عمر خویش را تباه می‌کنند.

آثار زندگی لهوگرایانه

بسیاری از مردم سرگرم امور بی‌اهمیت یا کم‌اهمیت می‌شوند و این‌گونه امور مهم و اهم از دست می‌رود و زمانی متوجه زیان خویش می‌شوند که دیگر دیر شده است. 

مشغول شدن انسان به لهویات و امور فریبنده دنیا می‌تواند انسان را از آخرت و کارهای اساسی دور دارد و این‌گونه دچار خسران ابدی کند؛ زیرا عمر انسان کوتاه است و سرگرمی به دنیا همانند از دست رفتن سرمایه‌های اصلی است که باید برای آخرت به کار گرفته شود. از همین رو از نظر قرآن، سرگرم شدن به دنیا و غفلت از آخرت، عملی غیر عقلانی، حرام و موجب عذاب اخروی است. بنابراین، مؤمن از هر گونه عمل لهو اجتناب می‌کند و به امور لهوی نمی‌پردازد.

انسان عاقل کسی است که بر اساس سبک زندگی مبتنی بر آخرت گرایی دنیای خویش را سامان می‌دهد؛ امور سه‌گانه لهو (سرگرمی)، لعب(بازی) و لغو (بیهوده‌گرایی) انسان را از آخرت گرایی باز می‌دارد و سرگرم امور دنیوی بی‌فایده، بیهوده، کم‌اهمیت یا بی‌اهمیت می‌کند؛ این در حالی است که مؤمنان از سه‌گانه پیش‌گفته اجتناب می‌کنند.(مؤمنون، آیات 1 و 3؛ حدید، آیه 20)

علت این سه گانه را می‌توان در همان غیر عقلانی بودن آن جست‌وجو کرد؛ زیرا «لهو» چیزی است که انسان را از کارهای سودمند و مفید باز می‌دارد و صرفا او را سرگرم می‌کند (مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانی، ص 748، «لهی»)؛ «لعب» کاری است که دارای انتظام و پیوستگی است، اما هدف و نتیجه آن همانند بازی کودکانه، خیالی و خالی از حقیقت است؛ اما «لغو» چیزی است که به آن اعتنا نمی‌شود و انجام آن از روی عقلانیت و تفکر نیست و کاری بیهوده است.(مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص 742، «لغو»)

بنابراین، می‌توان گفت که سه گانه پیش گفته، بیانگر رفتاری غیر عقلانی است؛ زیرا حتی اگر در «لعب» هدفی مطرح است؛ ولی هدفی است که انسان را از هدف اصلی و مهم باز می‌دارد  که خود نشانه بی‌عقلانی و سفاهت است.

به هر حال، اشتغال به سرگرمی و لهویات زندگی دنیوی، موجب بازماندن از خیرات آخرت(انعام، آیه 32)، محرومیت از ثواب الهی(جمعه، آیه 11) می‌شود و انسان را از سعادت ابدی محروم و گرفتار شقاوت ابدی در دوزخ می‌کند؛ چنان‌که کافران به سبب سرگرم شدن به نعمت‌های دنیوی و زینت‌های آن،در نهایت از فرجام پلید خویش پشیمان می‌شوند که هیچ سودی به حالشان ندارد.(حجر، آیات 2 و 3)

اگر نگاه صحیح به آخرت در کسی شکل نگیرد، حتی اگر مسلمان باشد، گرفتار امور لهوی می‌شود و این‌گونه اصل آخرت را به فرع دنیا می‌فروشد و در داد و ستد دنیا و آخرت گرفتار خسران از سرمایه‌هایی می‌شود که خدا به انسان عنایت کرده است. بسیاری از مسلمانان این‌گونه است که گرفتار «لعب» و «لهو» و «لغو» شده و آخرت را به متاع قلیل دنیوی می‌بازند.

هستند بسیاری از انسان‌های به ظاهر مسلمان که چنان غرق در مادیات شده‌اند و سرگرم امور دنیوی هستند که آخرت در قاموس زندگی‌شان جایگاهی ندارد.

خدا به مسلمانان و مؤمنان معتقد به آخرت هشدار می‌دهد که خود را مشغول به لهویات فریبنده دنیوی نکنند(حدید، آیه 20)؛ زیرا این‌گونه، آخرت خویش را تباه می‌کنند و ابدیت را از دست می‌دهند(لقمان، آیه 6)؛ زیرا با مشغولیت به لهو نه تنها خود را از آخرت بازمی‌دارند، بلکه بازدارنده از راه خدا می‌شوند: وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ؛ و بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزا گیرند؛ برای آنان عذابی خوارکننده است! (همان) 

یکی از امور لهوی غنا و موسیقی و نغمه‌های طرب و مفسده انگیز است که سرمایه عمر انسان را تباه می‌کند(همان)؛ زیرا بر اساس روایات، «لهوالحدیث» مصادیق چندی دارد که از جمله آنها غنا و موسیقی است که به وسیله کنیزکان خوانده می‌شد.(مجمع البیان، ج 7 و 8، ص 490) محمد بن مسلم می‌گوید: از امام باقر(ع) شنیدم که می‌فرمود: غنا از جمله گناهانی است که خدای بزرگ برای آن وعده آتش داده است و این آیه را تلاوت نمود.(نورالثقلین، ج 4، ص 194، حدیث 5)

سخنان و مطالب گمراه‌کننده که مردم را از دین و راه خدا و آخرت باز می‌دارد و به کفر و شرک می‌کشاند و سرگرم دنیا می‌کند(لقمان، آیه 6) از مصادیق لهو و گناه و حرام است(همان)؛ چنان‌که تبدیل و تحریف دین خدا(انعام، آیه 70؛ اعراف، آیات 50 و 51) نیز از مصادیق لهو و حرام است.

کسی که در امور لهوی دنیوی تعقل و تفکر داشته باشد، هرگز آن را بر حیات طیب اخروی مقدم نمی‌دارد و عمر ارزشمند خویش را بدان نمی‌فروشد و آخرتش را تباه نمی‌کند(انعام، آیه 32؛ عنکبوت، آیه 64؛ حدید، آیه 20)، بلکه سبک زندگی خود را بر اساس فلسفه الهی و گرایش به آخرت شکل می‌دهد و با تعقل و تفکر کارهایی را انجام می‌دهد که آخرتش را بسازد.

بر اساس آموزه‌های قرآنی، ممکن است که مسلمانان و مؤمنان به دلایلی چون محبت فرزند، به کارهای لهو مشغول شوند و این‌گونه آخرت خویش را تباه کند، اما قرآن به آنان هشدار می‌دهد که خود را از گرفتار شدن به امور لهوی به سبب محبت فرزند حفظ کنند.(منافقون، آیه10)

کسی که به وسیله مال و فرزند خود را گرفتار امور لهوی می‌کند، گرفتار خسران ابدی می‌شود؛ بنابراین، بر مؤمنان است تا از این امور پرهیز کنند؛ زیرا این امور لهوی انسان را از ذکر الله باز می‌دارد و کسی که گرفتار غفلت از ذکر الله می‌شود، بر خلاف صراط مستقیم آخرت حرکت می‌کند و خسران ابدی را برای خود رقم می‌زند.(همان)

گزارش‌های قرآنی بیانگر آن است که برخی از مسلمانان و مؤمنان، به سبب امور فریبا و غرورانگیز دنیوی گرایش به امور لهوی پیدا می‌کنند تا جایی که پیامبر(ص) را در میان نماز جمعه و بیان سخنرانی و خطبه‌های نماز جمعه رها کرده و دنبال لهو می‌روند.(جمعه، آیات 9 و 11) 

به زبان امروزی برخی از مسلمانان شنیدن افسانه‌ها و دیدن فیلم‌های تخیلی و موهوم را بر شنیدن مسائل و معارف اسلامی و اخروی و ذکر الله ترجیح می‌دهند. در عصر حاضر که عصر ارتباطات و فضای مجازی نام گرفته، هستند انسان‌های بسیاری که شب و روز در شبکه‌های اجتماعی پرسه می‌زنند و به سرگرمی‌های غیر مفید و وقت تلف کن مشغولند و از پرداختن به امور معنوی و آخرت کاملا غافل هستند.

برخی از مردم حتی در نماز جمعه سرگرم دیدن و خواندن مطالب و محتویات شبکه‌های اجتماعی می‌شوند و این‌گونه از ذکر الله و تفقه و فهم دین و معارف اسلامی خطبای جمعه باز می‌مانند و تنها حضور فیزیکی در نماز دارند، در حالی که فکر و ذهن و قلبشان درگیر امور لهوی است که در دستانشان قرار گرفته است.

همچنین برخی از دشمنان اسلام و کافران در ترویج گفتار‌های لهو و داستان سرایی و فیلم‌های سرگرم‌کننده سرمایه‌گذاری کلان می‌کنند تا این‌گونه مردم را از راه خدا و آخرت و ذکر الله باز دارند.(لقمان، آیه 6)  این افراد هر چند که از سوی خدا گرفتار عذاب و ذلت و خواری اخروی می‌شوند(همان)، اما بر مسلمانان و مؤمنان است تا با تعقل‌، خود را از این امور به دور دارند و در دام فریب و غرور دشمنان نیفتند(انعام، آیه 70) و خود را با ذکر الله و آخرت گرایی به کمال برسانند.

اگر انسان به مقایسه میان آثار دنیوی لهو و آثار اخروی ذکر الله بپردازد در می‌یابد که پاداش‌های اخروی چنان ارزشمند است که هرگز خود را سرگرم لهو نمی‌سازد(جمعه، آیه 11)؛ زیرا حیات آخرتی که متقین با ذکر الله و اجتناب از امور لهوی برای خویش می‌سازند، بسیار برتر از زندگی لهوی دنیوی است(انعام، آیه 42)؛ چرا که اولا این امور لهوی دنیوی زودگذر است و ثانیا در نهایت دارای پیامدهایی چون خسران و درد و رنج دنیوی خواهد بود، در حالی که نعمت‌های اخروی خیرات مطلق و ابدی است و هیچ شرور و رنج و درد و شقاوتی همراه یا پس از آن نیست.

به هر حال، فرق میان مؤمن حقیقی با کافران در این است که مؤمنان با تعقل و تفکر در امور هستی، از امور لهوی بازدارنده از ذکر الله و آخرت اجتناب می‌کنند، در حالی که کافران و مسلمانان سست ایمان گرفتار این امور می‌شوند و آرزوهای باطل و مانند آن، آنان را از کمال باز می‌دارد.(انعام، آیات 32 و 70؛ حجر، آیات 2 و 3؛ جمعه، آیات 9 تا 11)

کسانی گرفتار لهویات دنیوی می‌شوند که دربند آرزوهای باطل و آمال(حجر، آیات 2 و 3)، دلبستگی به اموال و فرزندان(منافقون، آیه 9)، تجارت (نور، آیه 37)، تکاثر و زیاده طلبی بر دیگران به ثروت و قبیله و غیره (تکاثر، آیات 1 تا 4) و مانند آنها هستند.

این‌گونه افراد به امور لهوی چون داستان‌های خرافی و سرگرمی‌های واهی از رمان‌های خیالی و بیهوده، فیلم‌های تخیلی باطل و ضد اخلاقی و مطالب و محتواهای شبکه‌های اجتماعی سرگرم‌کننده(لقمان، آیه 6)، سخنان گمراه‌کننده و بازدارنده از راه خدا(همان)، غنای مطرب و موسیقی طرب انگیز غنایی(همان)، استفاده از ابزار و آلات موسیقی لهوی (همان؛ مجمع البیان، ج 7 و 8، ص 436 و 490)پرسه در شبکه‌های مجازی بی‌خاصیت و مضر گرفتار هستند و زندگی دنیوی خویش را بر اساس لهو سامان می‌دهند و از تقوا و تعقل و عمل صالح بیرون هستند.(انعام، آیه 32؛ محمد، آیه 36؛ عنکبوت، آیه 64)

مؤمنان به سبب همان خوف و خشیت از قیامت و مشکلات آن، گرایش به ذکر الله و تسبیح خدا دارند و هرگز از خدا و آخرت غافل نمی‌شوند و این‌گونه منازل رفعت را به اذن الهی می‌پیمایند و از فضل الهی بهره‌مند می‌شوند و از پاداش‌های بی‌حساب الهی در آخرت سود می‌برند.(نور، آیات 37 و 38)