علوم پایه ایران کجای جهان ایستاده است؟
علوم پایه، اساس توسعه هرچه بیشتر فناوریهای آینده و حل مسائل پیچیده در انواع صنایع و حوزههای علمی به شمار میرود. ایسکانیوز به بررسی جایگاه دانشگاههای ایران در حوزه علوم پایه پرداخته است.
به گزارش ایسکانیوز، علوم پایه به عنوان پایه و اساس علمی هر جامعهای، نقش بسیار حیاتی در پیشرفت و توسعه آن دارد. این علوم، به عنوان ستونهای اصلی فرهنگ علمی یک کشور، نه تنها در تولید دانش و نوآوری، بلکه در حل مسائل پیچیده و ارتقای فناوریهای پیشرفته نیز نقش بسزایی دارند. بنابراین، اهمیت توجه به علوم پایه و تأمین منابع لازم برای پشتیبانی از تحقیقات و توسعه این علوم، امری ضروری است.
با گسترش روزافزون علم و فناوری، دانشگاهها به عنوان مراکز مهمی در تولید دانش علمی و توسعه فناوری شناخته میشوند. در این راستا، رتبهبندی دانشگاهها در زمینه علوم پایه، به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت و عملکرد دانشگاهها، نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. در حال حاضر، علوم پایه، اساس توسعه هرچه بیشتر فناوریهای آینده و حل مسائل پیچیده در انواع صنایع و حوزههای علمی به شمار میرود. بنابراین، دانشگاههای هر کشور در تلاشند تا با توسعه و تقویت بخش علوم پایه، جایگاهی در سطح بینالمللی کسب کنند. در گزارش زیر به بررسی رتبه دانشگاههای ایران در حوزه علوم پایه پرداختهایم.
نظام رتبهبندی کیواس
رتبهبندی کیو اس یکی از معتبرترین نظامهای رتبهبندی بینالمللی است که توسط مؤسسه کاکارلی سیموندز انگلستان انجام میشود. این دانشگاه از سال ۲۰۱۰ به صورت مستقل دانشگاههای دنیا را مورد ارزیابی قرار داده و برترینهای آنها را معرفی میکند.
از جمله رتبهبندیهای مختلف این نظام ارزیابی میتوان به رتبهبندی جهانی، قارهای، موضوعی، پایداری، کسب و کار، تجارت بینالمللی، اشتغال فارغالتحصیلان و غیره اشاره کرد.
رتبهبندی موضوعی کیو اس بر اساس ۵ شاخص بررسی شهرت دانشگاه، ارزیابی کارفرمایان و فعالیت پژوهشی اعضای هیئت علمی که شامل تعداد استنادها به ازای هر مقاله، شاخص h-index و شبکه همکاری بینالمللی دانشگاهها صورت میپذیرد، این شاخصها هر کدام با وزنی متناسب با هر حوزه موضوعی، برای معرفی بهترین دانشگاهها مشخص میشوند. بخشی از اطلاعات مورد نیاز رتبهبندی موضوعی کیو اس از طریق پایگاه استنادی اسکوپوس و بخش دیگر نیز از اطلاعات حاصل از نظرسنجیها به دست میآید.
بررسیها از کاهش رتبه دانشگاه علوم پزشکی تهران در حوزه علوم زیستی در سه سال اخیر حکایت دارند. دانشگاه تهران در سال ۲۰۲۲ نتوانسته در بین برترین دانشگاههای علوم زیستی جهان حضور یابد اما رتبه این دانشگاه در مقایسه با سال ۲۰۲۱ کاهش یافته است.
دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی شریف ۲ دانشگاهی هستند که توانستهاند در ۴ سال اخیر در رتبهبندی برترین دانشگاههای شیمی جهان کیواس شرکت کنند.
بررسیها نشان میدهد رتبه دانشگاه تهران از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ روند کاهشی را طی کرده است؛ بهطوری که از ۵۰۰-۴۵۱ در سال ۲۰۲۲ به ۳۵۰-۳۰۱ در سال ۲۰۲۳ رسیده است. از طرفی رتبه دانشگاه صنعتی شریف در بازه ۲۰۲۱-۲۰۲۰ ثابت بوده و در سال ۲۰۲۰، به ۶۳۰-۶۰۱ رسیده و روند افزایشی داشته؛ اما تا سال ۲۰۲۳ روند کاهشی را طی کرده و به ۴۵۰-۴۰۱ رسیده است.
دانشگاه آزاد اسلامی شیراز نیز توانسته در ۳ سال گذشته در لیست برترینهای دانشگاههای شیمی حضور یابد و در سال بازه زمانی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ روند کاهشی را طی کند. به زبانی دیگر این دانشگاه در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ توانسته است رتبه ۶۰۰-۵۵۱ را کسب کند و در سال ۲۰۲۳، به رتبه ۵۵۰-۵۰۱ برسد.
دانشگاه شهید بهشتی در سال ۲۰۲۲ نتوانسته است در برترینهای این لیست حضور یابد اما در سالهای ۲۰۲۰، ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳ رتبه ثابت (۶۰۰-۵۵۱) را کسب کرده است.
دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه صنعتی اصفهان نیز از جمله دانشگاههایی هستند که توانستهاند در بازه زمانی ۴ سال گذشته، در ۲ سال اخیر کسب رتبه داشته باشند. ۴ دانشگاه تربیت مدرس، فردوسی مشهد، صنعتی امیرکبیر و دانشگاه تبریز در سال ۲۰۲۳ توانستهاند در این رتبهبندی حضور پیدا کنند.
دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی شریف ۲ دانشگاهی هستند که توانستهاند در ۴ سال اخیر در رتبهبندی برترین دانشگاههای ریاضیات جهان کیواس شرکت کنند.
رتبه دانشگاه صنعتی شریف در ۴ سال گذشته با شیب ملایمی روند صعودی طی کرده و از رتبه ۳۵۰-۳۰۱ در سالهای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به ۴۰۰-۳۵۱ در سالهای ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ رسیده است.
رتبه دانشگاه تهران نیز در بازه زمانی مشابه دانشگاه شریف، با نوسان همراه بوده است، به طوری که این دانشگاه در بازه ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ روند افزایشی را طی کرده است اما در سال ۲۰۲۳ روند کاهشی به خود گرفته و از ۵۰۰-۴۵۱ به ۴۵۰-۴۰۱ رسیده است و دانشگاه علم و صنعت نتوانسته است در سال ۲۰۲۲ در لیست برترینها حضور پیدا کند. رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۳، ۵۰۰-۴۵۱ بوده که با سال ۲۰۲۱ تفاوتی ندارد. اما رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۰، به ۴۰۰-۳۵۱ رسیده است. به زبانی دیگر در بازه زمانی ۲۰۲۰-۲۰۲۱ روند افزایشی را در پی گرفته است.
دانشگاه آزاد شیراز در ۲ سال اخیر نتوانسته در لیست برترین دانشگاههای ریاضی کشور حضور داشته باشد، اما روند ثابتی در بازه زمانی ۲۰۲۱-۲۰۲۰ داشته و در هر ۲ سال رتبه ۴۵۰-۴۰۱ را کسب کرده است. دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز فقط در سال ۲۰۲۳ توانسته است در لیست برترینها حضور داشته باشد و رتبه ۴۵۰-۴۰۱ را کسب کند.
بررسیها نشان میدهد ۲ دانشگاه صنعتی شریف و تهران توانستهاند در لیست برترینهای فیزیک و نجوم حضور داشته باشند. رتبه دانشگاه صنعتی شریف در ۴ سال گذشته با شیب ملایمی افزایش یافته است؛ به طوری که رتبه این دانشگاه در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۰، ۳۵۰-۳۰۱ بوده است اما در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، به ۴۰۰-۳۵۱ رسیده است.
رتبه دانشگاه تهران نیز در ۴ سال گذشته افزایش یافته است. این دانشگاه در سال ۲۰۲۰ در بهترین حالت خود یعنی رتبه ۳۵۰-۳۰۱ قرار داشته اما رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۱ به ۴۰۰-۳۵۱، در سال ۲۰۲۲ به ۵۰۰-۴۵۱ رسیده است اما در سال ۲۰۲۳ شیب کاهشی را در پی گرفته و به ۴۵۰-۴۰۱ رسیده است.
دانشگاه علم و صنعت در بازه ۴ سال گذشته توانسته در سالهای ۲۰۲۰، ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳ در بین برترین دانشگاههای فیزیک و نجوم حضور یابد. رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۰، ۴۰۰-۳۵۱ بوده و با افزایش رتبه در سال ۲۰۲۱ به ۵۰۰-۴۵۱ رسیده و در نهایت این رتبه را برای سال ۲۰۲۳ حفظ کرده است.
دانشگاه آزاد اسلامی شیراز نیز توانسته در بازه زمانی ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، رتبه ۵۰۰-۴۰۱ را کسب کند. دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز در سال ۲۰۲۳ توانسته رتبه ۴۵۰-۴۰۱ را کسب کند.
نظام رتبهبندی یواسنیوز
مؤسسه «یو. اس. نیوز» از ۱۳ سنجه کلیدی (آوازه جهانی پژوهشی، آوازه منطقهای پژوهشی، شمار انتشارات، کتابها، همایشها، تأثیر استنادی تعدیلشده، شمار همه استنادها، شمار انتشارات در میان ۱۰ درصد انتشارات باکیفیت، نسبت انتشارات در میان ۱۰ درصد انتشارات باکیفیت، شمار همکاری جهانی [نسب به کشور]، شمار همکاری جهانی، شمار مقالههای پراستناد در میان یک درصد انتشارات باکیفیت، و نسبت مقالههای پراستناد در میان یک درصد انتشارات باکیفیت) برای ارزیابی مؤسسهها بهره میگیرد
دانشگاه آزاد صدرنشین کشور در حوزه فیزیک
دادههای موضوعی سایت یواسنیوز تنها در سال ۲۰۲۳ موجود است که در ادامه به آن پرداختیم.
دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه فیزیک توانسته رتبه اول کشوری و ۲۰۰ جهانی را به خود اختصاص داده است. دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه تهران نیز توانستهاند با رتبه ۳۶۴ و ۴۳۲ جهانی، رتبه دوم و سوم کشوری را به خود اختصاص دهند.
دانشگاه یزد، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه گیلان نیز توانستهاند رتبه ۴ تا ۷ را در کشور کسب کنند.
دانشگاه آزاد اسلامی رتبه ۲۹ جهان در حوزه ریاضی
برترین دانشگاههای علوم ریاضی کشور بر اساس رتبهبندی یواس نیوز به شرح زیر است:
دانشگاه آزاد اسلامی توانسته است در رتبهبندی موضوعی ریاضی رتبه ۲۹ جهان و یک کشوری را به خود اختصاص دهد. پس از آن دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۶۰ جهانی و دانشگاه صنعتی تبریز با رتبه ۳۳۷ جهانی رتبه دوم و سوم کشوری را به خود اختصاص دادهاند. رتبه چهارم کشوری (۳۶۰ جهانی در حوزه ریاضیات) نیز مربوط به دانشگاه فردوسی مشهد است.
دانشگاه آزاد در حوزه شیمی
از شریف و امیرکبیر پیشی گرفت
برترین دانشگاههای علوم شیمی کشور بر اساس رتبهبندی یواس نیوز به شرح زیر است:
۳۲ دانشگاه از کشور توانستهاند در لیست برترینهای یواسنیز در حوزه شیمی قرار بگیرند.
دانشگاه آزاد اسلامی رتبه ۱۳۶ جهان (اول کشوری) را در حوزه شیمی کسب کرده است. پس از آن دانشگاه تهران با رتبه ۱۶۵ و دانشگاه نوشیروانی بابل با رتبه ۱۷۱، رتبه دوم و سوم کشوری را کسب کردهاند.
نکته جالب توجه آنجاست که دانشگاه آزاد اسلامی از دانشگاههای دولتی مانند دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه صنعتی امیرکبیر پیشی بگیرد.
برترین دانشگاههای ایران
در حوزه زیستشناسی و بیوشیمی
برترین دانشگاههای علوم زیستشناسی و بیوشیمی کشور بر اساس رتبهبندی یواس نیوز به شرح زیر است:
بر اساس دادههای فوق، دانشگاه علوم پزشکی تهران توانسته رتبه اوا کشور (۱۷۸ جهان) را در حوزه زیست شناسی و بیوشیمی کسب کند. پس از آن دانشگاه علوم پزشکی تبریز و دانشگاه تهران به ترتیب با رتبههای جهانی ۲۶۲ و ۲۹۲ توانستهاند رتبه دوم و سوم کشوری را در این حوزه به خود اختصاص دهند.
دانشگاهآزاد اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دانشگاه تربیت مدرس به ترتیب رتبه ۴ تا ۸ کشوری را در حوزه زیستشناسی کسب کردهاند.
نظام رتبهبندی تایمز
تایمز (کشور انگلیس) از سال ۲۰۰۴فعالیت خود را در راستای رتبهبندی دانشگاهها آغاز کرد و به صورت سالانه به ارزیابی وانتشار نتایج دانشگاهها میپردازد. این مؤسسه در راستای تحقق ماموریت خود «کمک به دانشگاهها به منظورآگاهی یافتن از موقعیت خود در راستای تحقق ماموریتهایشان، کمک به دانشجویان برای دسترسی به متناسبترین دانشگاهها از نظرتوانمندیها و علائقشان و کمک به تحول آفرینی آموزش، تحقیق و نوآوری در آموزش عالی» به اقداماتی از جمله رتبهبندی دانشگاهها در چهار سطح جهانی، فرعی، موضوعی و منطقهای میپردازد.
شاخصهای اصلی سنجش عملکرد دانشگاهها در نظامهای رتبهبندی تایمز شامل: آموزش، ۲. پژوهش، ۳. فناوری. ۴. نوآوری، ۵. امکانات، ۶. شهرت، ۷. ارتباط با جامعه و صنعت، اثربخشی اجتماعی، اقتصادی و صنعتی است.
برترین دانشگاههای ایران در حوزه ریاضی
برترین دانشگاههای علوم ریاضی کشور بر اساس رتبهبندی تایمز طی ۴ سال گذشته به شرح زیر است:
بر اساس دادههای پایگاه ارزیابی تایمز، رتبه دانشگاه صنعتی شریف در ۴ سال گذشته کاهش یافته است، به طوری که از ۴۰۱-۵۰۰ در سالهای ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، به ۳۵۰-۳۰۱ رسیده است. رتبه دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ برابر با ۵۰۱-۶۰۰ بوده است اما در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته و به ۸۰۰-۶۰۱ رسیده؛ اما با شیب کاهشی قابل توجهی در سال ۲۰۲۴ به ۴۰۰-۳۰۱ رسیده است.
دانشگاه علم و صنعت ایران نیز با نوسان اندکی دچار کاهش رتبه شده است، به طوری که از ۶۰۰-۵۰۱ سال ۲۰۲۳، به ۵۰۰-۴۰۱ در سال ۲۰۲۴ رسیده است. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد نوانسته در سالهای ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، رتبه ۶۰۰-۵۰۱ جهان را در حوزه ریاضی کسب کنند.
رتبه ریاضی دانشگاه تهران در ۴ سال گذشته، دچار نوسان شده است؛ به طوری که از در سال ۲۰۲۱، از رتبه ۶۰۰-۵۰۱ به ۸۰۱-۱۰۰۰ در سال ۲۰۲۲ رسیده و با افزایش رتبه همراه بوده است. رتبه این دانشگاه تا سال ۲۰۲۳ کاهشی شد و به ۸۰۰-۶۰۱ رسید. روند کاهشی رتبه این دانشگاه تا سال ۲۰۲۴ ادامه داشت تا جایی که به ۵۰۰-۴۰۱ رسید.
دانشگاه شهید بهشتی نیز در سال ۲۰۲۴ نتوانسته رتبه کسب کند، اما در ۳ سال گذشته، با افزایش رتبه همراه بوده و از ۸۰۰-۶۰۱ به ۸۰۱-۱۰۰۰ در سال ۲۰۲۳ رسیده است.
لازم به ذکر است که در نظام رتبهبندی تایمز در حوزه ریاضی، ۴۴ دانشگاه در سال ۲۰۲۴، ۴۰ دانشگاه در سال ۲۰۲۳، ۴۰ دانشگاه در سال ۲۰۲۲ و ۳۶ دانشگاه در سال ۲۰۲۱ توانستهاند کسب رتبه داشته باشند.
برترین دانشگاههای ایران در حوزه فیزیک و نجوم
برترین دانشگاههای علوم فیزیک و نجوم کشور
بر اساس رتبهبندی تایمز طی ۴ سال گذشته به شرح زیر است:
بر اساس دادههای نظام رتبهبندی تایمز در حوزه فیزیم و نجوم، رتبه دانشگاه صنعتی شریف در سال ۲۰۲۱ برابر با ۸۰۰-۶۰۱ بوده اما پس از آن تا سال ۲۰۲۴ روند ثابتی را با رتبه ۱۰۰۰-۸۰۱ طی کرده است.
رتبه دانشگاه صنعتی شیراز نیز در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، برابر با ۸۰۰-۶۰۱ بوده ولی در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به ۶۰۰-۵۰۱ رسیده است.
رتبه دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی نیز در بازه زمانی ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، بین ۱۰۰-۸۰۱ و ۱۲۰۰-۱۰۰۱ در حال تغییر بوده است.
رتبه دانشگاه نوشیروانی بابل نیز در ۴ سال گذشته روند افزایشی طی کرده و از ۴۰۰-۳۵۱ در سال ۲۰۲۱، به ۶۰۰-۵۰۱ در سال ۲۰۲۴ رسیده است.
لازم به ذکر است که در نظام رتبهبندی تایمز در حوزه فیزیک و نجوم، ۴۳ دانشگاه در سال ۲۰۲۴، ۴۱ دانشگاه در سال ۲۰۲۳، ۴۱ دانشگاه در سال ۲۰۲۲ و ۳۶ دانشگاه در سال ۲۰۲۱ توانستهاند کسب رتبه داشته باشند.
برترین دانشگاههای ایران در حوزه شیمی
برترین دانشگاههای شیمی کشور بر اساس رتبهبندی تایمز طی ۴ سال گذشته به شرح زیر است:
بر اساس دادههای نظام رتبهبندی تایمز در حوزه شیمی، رتبه دانشگاه صنعتی شریف در بازه زمانی ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، روند ثابتی را طی کند و در بازه ۵۰۰-۴۰۱ بماند اما رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۴، به ۳۵۰-۳۰۱ در سال ۲۰۲۴ رسیده است.
دانشگاه امیرکبیر نیز از جمله دانشگاههای برتر شیمی در سال ۲۰۲۴ بوده و توانسته رتبه ۴۰۰-۳۵۱ را کسب کند رتبه این دانشگاه در سالهای گذشته با تغییرات اندکی همراه بوده؛ به طوری که در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، برابر ۶۰۰-۵۰۱ بوده و در سال ۲۰۲۳، به ۸۰۰-۶۰۱ برسد.
دانشگاه نوشیروانی بابل نیز یکی از دانشگاههای برتر در حوزه شیمی است، اما رتبه این دانشگاه در ۴ سال گذشته افزایش یافته؛ به طوری که از ۳۵۰-۳۰۱ در سال ۲۰۲۱ به ۶۰۰-۵۰۱ در سال ۲۰۲۴ رسیده است.
رتبه دانشگاه فردوسی مشهد در حوزه علوم شیمی در ۴ سال گذشته روند کاهشی را در پیش گرفته است. رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۰۰۱ اعلام شده است، اما در سال ۲۰۲۴ به ۱۰۰۰-۸۰۱ رسیده است.
لازم به ذکر است که در نظام رتبهبندی تایمز در حوزه شیمی، ۴۶ دانشگاه در سال ۲۰۲۴، ۴۲ دانشگاه در سال ۲۰۲۳، ۴۲ دانشگاه در سال ۲۰۲۲ و ۳۷ دانشگاه در سال ۲۰۲۱ توانستهاند کسب رتبه داشته باشند.
برترین دانشگاههای ایران در حوزه علوم زیستی
برترین دانشگاههای علوم زیستی کشور بر اساس رتبهبندی تایمز طی ۴ سال گذشته به شرح زیر
است:
بر اساس دادههای نظام ارزیابی تایمز در حوزه علوم زیستی،رتبه دانشگاه تهران در ۴ سال گذشته دستخوش نوسان بسیاری شده است؛ بهطوری که در سال ۲۰۲۱ برابر با ۶۰۰-۵۰۱ بوده است اما در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته و در بازه ۱۰۰۰-۸۰۱ قرار گرفته است. رتبه این دانشگاه در حوزه علوم زیستی تا سال ۲۰۲۴ روند کاهشی داشته و از ۸۰۰-۶۰۱ به ۵۰۰-۴۰۱ رسیده است.
رتبه دانشگاه علم و صنعت ایران نیز در ۴ سل گذشته تقریبا روند کاهشی داشته، البته رتبه این دانشگاه در بازه زمانی ۲۰۲۱ و ۲۰۲۱ افزایشی بوده و از ۶۰۰-۵۰۱ به ۸۰۰-۶۰۱ رسیده؛ اما تا سال ۲۰۲۴ روند کاهشی را طی کرده است و به ۵۰۰-۴۰۱ رسیده است.
دانشگاههای علوم پزشکی توانستهاند رتبه خوبی را در حوزه علوم زیستی کسب کنند. به عنوان مثال دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی روند یکسانی را در پیش گرفته و رتبه این دانشگاه در ۳ سال گذشته (در سال ۲۰۲۳ در رنکینگ علوم زیستی حضور نداشته) رتبه ۸۰۰-۶۰۱ را کسب کرده است.
رتبه دانشگاه علوم پزشکی کردستان افزایشی بوده است؛ به طوری که رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۱ ۳۵۰-۳۰۱ بوده و روند افزایشی خود را تا سال ۲۰۲۴ حفظ کرده و به ۸۰۰-۶۰۱ در سال ۲۰۲۴ رسیده است.
لازم به ذکر است که در نظام رتبهبندی تایمز در حوزه علوم زیستی، ۵۱ دانشگاه در سال ۲۰۲۴، دانشگاه در سال ۲۰۲۳، ۴۳ دانشگاه در سال ۲۰۲۲ و ۳۶ دانشگاه در سال ۲۰۲۱ توانستهاند کسب رتبه داشته باشند.