نگاهی به اهمیت سفر رئیس‌جمهور به کشورهای آمریکای جنوبی (بخش نخست)
سـرعت افـول آمریکا با تحکیم روابط کشورهای مستقل
رضا الماسی
از سرگیری روابط تجاری ایران با کشورهای حوزه آمریکای جنوبی پس از 6 سال، دایره تجارت کشورمان با دنیا را بازتر کرده است. دیپلماسی عمومی که با شروع به کار دولت سیزدهم در دستور کار وزارت خارجه قرار گرفت از ترمیم روابط با کشورهای همسایه آغاز شد و حالا به کشورهای حوزه آمریکای جنوبی رسیده است.
در طول دو سال گذشته، دولت سیزدهم نشان داده ارتباط با دنیا محدود به آمریکا و چند کشور اروپایی نیست که با یک اخم و لبخند آنها سرنوشت کشور بالا و پایین شود. تحرک دولت در حوزه سیاست خارجی ثابت کرده همزمان با فشارهای سنگین این کشورها می‌توان با توسعه روابط با دیگر کشورها مسیر پیشرفت را دنبال کرد.
در سفر دوره‌ای اخیر آیت‌الله رئیسی به سه کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه، همکاری‌های گسترده اقتصادی، سیاسی و امنیتی مورد توافق قرار گرفت.
به گفته همراهان رئیس‌جمهور؛ یکی از نکات مهم این سفر در حوزه نفت و انرژی بود که قرار شد تبادلات بسیار گسترده‌ای به خصوص با ونزوئلا در این حوزه انجام شود و تجارت میان ایران و کشورهای آمریکای لاتین تسهیل گردد و موانع گمرکی و مقررات دست‌وپاگیر حتی‌المقدور برطرف شود.
همچنین استفاده از پول‌های ملی به جای دلار به عنوان هدف‌گذاریِ این سفرها قرار گرفت و طرفین در این زمینه توافقاتی انجام داده‌اند. تفاهمنامه‌ها و اسناد زیادی هم در این سفر مورد توافق قرار گرفت که به عنوان نمونه تنها در کشور ونزوئلا 19 سند و تفاهمنامه همکاری به امضای سران عالی رتبه دو کشور رسید.
اهمیت سفر رئیس‌جمهور به آمریکای لاتین
پس از بازگشت رئیس‌جمهور از سفر 5 روزه به آمریکای جنوبی، ارزیابی‌های متنوعی درخصوص اهمیت و دستاوردهای این سفر صورت گرفت که اکثر این تحلیل‌ها در جهت تمایل جمهوری اسلامی ایران برای ارتباط با تمام کشورهای جهان در راستای منافع و احترام متقابل بوده است.
جواد منصوری، سفیر پیشین ایران در چین با بیان اینکه اهداف و سیاست‌های برخی کشورها در تقابل با ایران محدودیت‌هایی را در روابط خارجی ما به وجود آورد، می‌گوید: «به همین دلیل تحرک سیاست خارجی ما در دو دهه گذشته نسبت به آنچه که باید باشد، ضعیف‌تر بود. دولت سیزدهم از ابتدای روی کار آمدنش یکی از سیاست‌های ثابت خود را تحرک بخشی بیشتر در سیاست خارجی قرار داده است.»
منصوری ادامه می‌دهد: «سیاست خارجی ما در دو سال گذشته با اولویت قرار دادن کشورهای منطقه و همسایه به دنبال تأمین حداکثر منافع و امنیت ملی ایران بوده و در این رابطه هم موفق عمل کرده است.»
او با بیان اینکه سفر رئیس‌جمهور و هیئت همراه ایشان به کشور آمریکای لاتین هم بخشی از تحرک در سیاست خارجی به حساب می‌آید، تصریح می‌کند: «کشورهای ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه از لحاظ سیاسی دیدگاه‌های مشترکی با ایران دارند و بنابراین در اولویت سفر از سوی مقامات ایران قرار گرفتند.»
منصوری به ایرنا می‌گوید: «ظرفیت‌ها و توانمندی‌های زیادی در سه کشور اشاره شده وجود دارد که زمینه‌های لازم را جهت توسعه و گسترش همکاری‌های سیاسی و تجاری میان ایران با آنها فراهم می‌آورد.»
سفیر پیشین ایران در چین با اشاره به این مطلب که حوزه انرژی، نفت و گاز از بخش‌های مهم همکاری میان ایران با کشورهای آمریکای جنوبی است، می‌افزاید: «در جریان سفر اخیر، اسناد همکاری‌های زیادی میان ایران با ونزوئلا مورد امضای مقامات دو طرف قرار گرفت که نشان‌دهنده آمادگی جهت توسعه همکاری‌های دوجانبه است.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل اظهار می‌دارد: «درخصوص نیکاراگوئه شاید زمینه‌های همکاری میان ما با آنها نسبت به ونزوئلا کمتر باشد، اما در بخش‌های تجاری، معدن و حتی فرهنگی می‌توانیم همکاری‌های خود را با آنها گسترش دهیم.»
منصوری می‌گوید: «مقصد نهایی سفر رئیس‌جمهور هم کوبا بود که زمینه‌های همکاری مختلفی میان دو طرف وجود دارد و در دهه‌های گذشته ما با دولت کوبا در هیچ زمینه‌ای روابط‌مان مسئله‌ساز و دچار مشکل نشده است و سطح همکاری‌های دوجانبه رو به گسترشی را تجربه کرده‌ایم و این سفر هم می‌تواند به عنوان نقطه‌عطفی ظرفیت‌های جدید همکاری‌ها میان دو طرف را فعال کند.»
او تاکید می‌کند: «با توجه به اینکه آمریکای لاتین در قاره آمریکا واقع شده، دولت آمریکا آن منطقه را به عنوان حیاط‌خلوت خود می‌پندارد و بنابراین ورود ایران به این منطقه به نوعی برای آنها نگران‌کننده است و آنها تمایلی به این موضوع ندارند. از جهت دیگر می‌توان انجام این سفر را منجر به تقویت آن بخش از کشورهای آمریکای لاتین دانست که می‌خواهند مستقل از سیاست‌های آمریکا به توسعه و پیشرفت دست یابند.»
منصوری می‌گوید: «شاید سفر آیت‌الله رئیسی به کشور آمریکای لاتین را بتوان به نوعی قدرت‌نمایی سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دانست. این سفر را می‌توان به نوعی شکست سیاست به انزوا کشاندن ایران در عرصه بین‌المللی و البته نشان دادن دیدگاه مثبت دولت‌ها و ملت‌های دیگر دنیا نسبت به ایران قلمداد کرد.»
بازتاب‌های سفر رئیس‌جمهور
سفر آیت‌الله رئیسی به سه کشور آمریکای جنوبی بازتاب‌های زیادی هم در کشورهای خارجی به‌خصوص آمریکا داشته که عمده تحلیل‌های آمریکایی‌ها از این سفر اهداف ضد سیاست‌های آمریکایی تفسیر شده است.
در همین راستا اندیشکده آمریکایی «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها FDD» هدف سفر رئیس‌جمهور کشورمان به آمریکای لاتین را تحکیم اتحاد ضد آمریکا در منطقه آمریکای لاتین و تقویت رویکردها در زمینه ایجاد جهان چندقطبی ارزیابی کرد.
این اندیشکده می‌نویسد: «ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری ایران درحالی در ۱۲ ژوئن وارد فرودگاه کاراکاس پایتخت ونزوئلا در منطقه آمریکای لاتین شد که کشورهای این منطقه همواره به دنبال کاهش نفوذ واشنگتن در منطقه خود و تقویت رویکرد جهان چندقطبی بوده‌اند. رئیسی که که یک هیئت بزرگ از جمله وزیران امور خارجه، دفاع، نفت، بهداشت و درمان و فرهنگ و ارشاد اسلامی او را در این سفر همراهی کرده‌اند، قرار است زمینه‌ای برای تحکیم یک اتحاد ضد ایالات متحده در منطقه آمریکای لاتین فراهم نمایند.»
به گفته «امانوئل اوتولنگی» تحلیلگر ارشد این بنیاد، در ساختار نظام چندقطبی جهان کشورهایی همچون چین، ایران و روسیه در ازای تضعیف قدرت ایالات متحده رشد می‌کنند.
گزارش این اتاق فکر آمریکایی که به فعالیت‌های ضدایرانی نیز شهره است، می‌افزاید: «اگرچه این اولین سفر رئیسی به منطقه است، اما بازدیدهای مقامات عالی رتبه ایران از این منطقه پرتکرار بوده است. حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در فوریه گذشته به کشورهای ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه سفر کرد تا زمینه را برای سفر کنونی رئیس‌جمهوری ایران آماده کند. همچنین در‌آوریل (اواسط فروردین) گذشته «جواد اوجی» وزیر نفت ایران از کاراکاس دیدن کرده بود.»
پایگاه محکم ایران در حیاط‌خلوت آمریکا
ونزوئلا به‌طور فزاینده‌ای به مرکز تحرکات انقلابی ایران در نیمکره غربی تبدیل شده که این موضوع با حمایت کامل «نیکلاس مادورو» رئیس‌جمهوری ونزوئلا همراه بوده است. امروزه روابط ایران و ونزوئلا یک اتحاد استراتژیک تمام‌عیار است که علاوه‌بر آن در حال گسترش به سمت متحدان ایدئولوژیک آنها همچون کوبا و نیکاراگوئه نیز می‌باشد.
«بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها FDD» در این باره مدعی است: «رئیسی قصد دارد با هدف دستیابی به یک هدف مهم یعنی «تضعیف (نفوذ و قدرت) آمریکا در همسایگی قلمرو خود» همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با کشورهای منطقه را تعمیق بخشد.»
تحلیلگر این اتاق فکر آمریکایی در تبیین موضوع به چالش کشیدن آمریکا در نیمکره غربی می‌نویسد: «ایران به همراه متحدانش در آمریکای لاتین خود را بخشی از «جبهه مقاومت» علیه ایالات متحده می‌دانند و لذا خط مشی‌های خود را در برابر تحریم‌های ایالات متحده هماهنگ می‌کنند. ابراهیم رئیسی قبل از سوار شدن به هواپیمای به مقصد کاراکاس در یک کنفرانس مطبوعاتی در تهران اعلام کرد که ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش در «موضع خود علیه نظام سلطه» که توسط ایالات متحده ایجاد شده است، دیدگاه‌های مشترکی دارند. علاوه‌بر این رئیس‌جمهوری مادورو و عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران نیز چنین موضعی را در دیدار ماه فوریه خود در کاراکاس تکرار کردند، ضمن آنکه دو طرف بر نیاز به هوشیاری در دفاع از منافع ملی خود در برابر فشارهای خارجی نیز تاکید داشتند.»
طبق تحلیل بنیاد دفاع از دموکراسی، ایجاد چالش برای واشنگتن در نیمکره غربی و مقاومت در برابر فشارهای خارجی دلیل و موضوع اصلی سفر رئیسی به آمریکای لاتین بوده است.
مقابله با سلطه غرب
پایگاه خبری میدل ایست آی نیز در گزارشی به سفر آیت‌الله رئیسی به منطقه آمریکای لاتین اشاره کرده و در این خصوص می‌نویسد: «هدف از این سفر مقابله با سلطه غرب است. ایران یکی از متحدان اصلی ونزوئلا در کنار روسیه، چین، کوبا و ترکیه است. تهران نیز مانند کاراکاس، ماناگوآ و هاوانا در معرض تحریم‌های شدید آمریکا قرار دارد. ماه گذشته یک هیئت کوبایی از ایران بازدید کرد و ده‌ها موافقت‌نامه همکاری در زمینه بهداشت، تجارت، کشاورزی و ورزش توسط مقامات دو کشور به امضا رسید.»
این پایگاه خبری با بیان اینکه نزدیک‌ترین روابط ایران در آمریکای جنوبی با ونزوئلا است، می‌نویسد: «مادورو سال گذشته به ایران سفر کرد و قراردادی ۲۰ ساله در بخش‌های انرژی و مالی توسط مقامات دو کشور به امضا رسید و آنها متعهد شدند در پروژه‌های مرتبط با امور دفاعی با یکدیگر همکاری کنند. ونزوئلا و ایران دو کشور عمده تولیدکننده نفت و هر دو عضو کارتل نفتی اوپک هستند و ونزوئلا بزرگ‌ترین ذخایر اثبات شده نفت خام جهان را در خود جای داده است.»
میدل ایست آی مدعی است: «تحریم‌های ایالات متحده، اقتصاد این دو کشور را تحت فشار قرار داده و بسیاری از توانایی آنها برای صادرات نفت خام را محدود کرده است.
نزدیکی عربستان و ایران
سفر آیت‌الله رئیسی به آمریکای لاتین و دیدار با مادورو یک هفته پس از سفر رئیس‌جمهور ونزوئلا به عربستان سعودی، یکی از رقبای منطقه‌ای تهران و متحد نزدیک ایالات متحده صورت گرفت.
میدل ایست آی با اشاره به این مطلب می‌نویسد: دیدار مادورو با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی یک روز قبل از ورود آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا به ریاض برای سفری سه روزه انجام شد. این پادشاهی در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا منافع ملی خود را به قیمت همسویی با مواضع ایالات متحده دنبال کند اما با این وجود، روابط ریاض با واشنگتن طی این سال‌ها روندی نزولی طی کرده است. در ماه مارس، عربستان سعودی و ایران پس از توافق با میانجیگری چین یکی دیگر از دشمنان ایالات متحده، به قطع روابط 7 ساله خود پایان دادند. در نشانه دیگری از خروج از همسویی با واشنگتن، ریاض از بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در اولین سفرش به عربستان سعودی پس از قطع روابط دو کشور در سال ۲۰۱۲ استقبال کرد و به این ترتیب به تعلیق دراز مدت دمشق از اتحادیه عرب پایان داد.»
اعتراف رسانه‌های غربی به حضور استراتژیک ایران در حیاط‌خلوت آمریکا و همچنین فاصله گرفتن متحدان آمریکا در منطقه غرب آسیا از این کشور نشان می‌دهد افول هژمونی آمریکا سرعت بیشتری به خود گرفته و دنیا با عبور از نظم جهان تک قطبی به نظم چندقطبی رسیده است. امروز این واقعیت به قدری روشن و شفاف شده که در خود آمریکا نیز طرفداران بسیاری دارد و اساساً غیرقابل انکار است.