گزارشی از هم‌اندیشی مقابله با تحریف تاریخ معاصر
جای خالی رمان تاریخی برای کودکان
مهدی امیدی
نشست هم‌اندیشی ناشران و نویسندگان انقلابی با عنوان «مقابله با تحریف تاریخ معاصر و تطهیر پهلوی» برگزار شد که مسئله تحریف امروز بسیاری از عرصه‌های فرهنگی را در بر می‌گیرد و بیشتر در حوزه رسانه‌های تصویری و فضای مجازی اتفاق می‌افتد. اما به هر حال، یکی از مجاری اصلی جعل تاریخ به سود استبداد پهلوی، برخی کتاب‌ها و آثار ادبی است. به همین منظور، این نشست که توسط جایزه ادبی شهید‌اندرزگو برگزار شد را باید به فال نیک گرفت.
یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست گفت: نویسندگانی که برای تاریخ انقلاب دست به نگارش می‌زنند، حتما باید مورد حمایت قرار بگیرند و من به عنوان معاون فرهنگی ارشاد تلاش می‌کنم که عضو صندوق هنر شوند و از حمایت‌های صندوق بهره‌مند شوند. امیدوارم بتوانیم مسیر حمایت‌ها را تا جایی که در توانمان هست در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اصلاح کنیم. تلاش ما و مسیر ما در یک‌ساله گذشته به این سمت بوده است.
احمدوند در بخش دیگری از سخنان خود دربارۀ اهمیت بازتولید محتوا و بازنشر آثار خوبی که در گذشته منتشر شده‌اند گفت: آثار خوبی طی این سال‌ها تولید شده است که این‌ها می‌تواند بازتولید و بازنشر بشود. آثار خوبی در گذشته وجود داشته که در حال حاضر در بازار وجود ندارد. مسیر دیگر بازتولید محتوا در فضای مجازی و حوزه فیلم و سریال است که برخی از آثار می‌تواند منبع و محل اقتباس باشند. صحبتی با بنیاد فارابی داشتیم که برای تولید فیلم سینمایی آمادگی دارند تا از آثار مناسب به عنوان متن اقتباسی استفاده کنند. با صداوسیما هم می‌توان چنین مسیری را تعبیه کرد. برخی از آثار قابلیت دارد و اگر دبیرخانۀ جایزه تشخیص میدهد که باید تبدیل به اثر نمایشی شود، می‌توان آن را در دستور کار قرار داد.
احمدوند در پایان آثار حوزۀ انقلاب را جزو آثار پرفروش دانست و گفت: گاهی در جلساتی می‌نشینیم و احساس می‌کنیم یا حرفهایی زده می‌شود و برداشت این است که بازار یا مخاطب به موضوعات ارزشی کم‌توجه است و استقبال خوب نیست. واقعیت این نیست. این که عرض می‌کنم براساس آمار مصرف است. در سی‌و‌سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حضوری و مجازی را باهم برگزار کردیم. نمایشگاه مجازی به ما آمار دقیق مصرف را میدهد که این کتاب را چه فردی در کدام استان در کدام شهرستان خرید کرده. این خرید مردم است و نه خرید ارگانی و دولتی و آمار‌سازی. در حوزه‌های مختلف موضوعی معمولا آثار برتر که توسط مردم انتخاب و خرید شده‌اند و در حوزه انقلاب و دین است. کتاب «کهکشان نیستی» یکی از پرفروش‌ترین آثار نمایشگاه کتاب امسال بود. اثری که مردم دانه‌دانه خریدند. فقط در نمایشگاه مجازی چندهزار نسخه به فروش رفته است. تیراژ و آمار میلیونی کتاب «سلام بر ابراهیم»
را می‌دانید. در بهار امسال پرتیراژترین کتاب ثبت‌شده همین کتاب است. این حوزه، حوزه پرمخاطبی است. حوزه‌ای که مردم خرید می‌کنند و می‌خوانند و برایش پول پرداخت کردند.
قاسم تبریزی، کارشناس تاریخ معاصر یکی دیگر از سخنرانان این مراسم بود که گفت: شرق‌شناسی و ایران‌شناسی حرکت علمی نبود بلکه حرکتی استعماری به‌شمار می‌رفت. به ویژه که در بریتانیا شرق‌شناسی از سوی وزارت امور خارجه آن رخ داد و انگیزه استعماری را دنبال می‌کرد. در این حرکت استعماری آنها تاریخ ما را نوشتند. حضور صدها جهانگرد و ایران‌شناس نشان‌دهنده این مسئله است.
وی تصریح کرد: انگلیسی‌ها معتقدند در دوره قاجار بیش از ۲۵۰۰ سفرنامه نوشته‌اند که این بیش از خاطرات است. این مجموعه‌ها جز تحقیر ملت ما و تحریف واقعیت نبوده و نیست و این جریان هیچ وقت تعطیل نشد و بعد از انقلاب ابعاد وسیع‌تری پیدا کرد از ادوارد براون تا سرپرسی سایکس؛ او یک جنایتکار بود و به اغلب شهرهای ایران سفر کرد.
این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: بعدها آمریکایی‌ها به عرصه آمدند و تالیف تاریخ ما را شروع کردند. در واقع ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی آغاز شد و بعد از انقلاب دامنه بیشتری پیدا کرد، چنان‌که پس از انقلاب در دانشگاه اورشلیم همایش ایران‌شناسی برگزار شد که در آن سعی کردند که تشیع را کنار بزنند و بیشتر به سنی‌ها بپردازند.
او افزود: امروز جریان غربی و التقاطی در تلاشند تاریخ ما را تالیف کنند که خوشبختانه جریان تاریخ‌نگاری اسلامی شروع شد. به ویژه در زمینه دفاع مقدس کوشا بودیم. خوشبختانه ۱۴ مرکز تاریخ‌نگاری اسنادی داریم و در این میان دانشگاه و حوزه علمیه در این زمینه چندان کوشا نیست. متاسفانه دانشگاه‌های ما در حوزه تاریخ‌نگاری عقب مانده و همچنان در زمینه تالیف سلجوقی و مغول مانده است.
این سندپژوه بیان کرد: در حوزه به تاریخ‌نگاری توجهی نمی‌شود و به نظرم مطالبه ما از حوزه در این زمینه باید توجه به تاریخ باشد.
تبریزی در پایان سخنانش گفت: در تاریخ‌نویسی معاصر ایران کودکان را نباید فراموش کنیم اگر می‌خواهیم نسل آینده از تاریخ خودش اطلاع داشته باشد و بی‌هویت نباشد باید برای تاریخ‌نگاری کودکان هم سرمایه‌گذاری خوبی صورت بگیرد.
سپس سید صادق رضایی گفت: جناب تبریزی اشاره کرد که بعضی از پژوهشگاه‌ها نه خودشان از اسناد استفاده می‌کنند نه به من نویسنده کودک که می‌خواهم رمان تاریخی بنویسم اجازه می‌دهند از این اسناد استفاده کنم. در نتیجه دستم خالی است. در دیداری که به حضور رهبری رسیدیم و زمان زیادی به ما اختصاص دادند بیشتر گلایه‌های نویسندگان و مولفان در همین رابطه بود.
رضا قریبی، پژوهشگر تاریخ هم گفت: امروز اسناد بی‌شماری از دوره پهلوی وجود دارد که هوش از سر انسان می‌برد. سندهای فساد نفتی، پرداخت‌های آنچنانی به مستشاران آمریکایی و زد و بندهای مالی که چندان دیده نشدند و در هیچ رمانی دستمایه یک اثر قرار نگرفتند.
صادق کرمیار هم در نشست هم‌اندیشی «مقابله با تحریف تاریخ معاصر و تطهیر پهلوی» گفت: در بحث انقلاب و نوشتن رمان، نیاز به نویسنده توانا و باتجربه است. نویسنده ماشین جوجه‌کشی نیست که یک‌روزه تولید شود. بعضی از نویسندگان متبحر و چهره‌هایی که امروز در این جمع حاضر هستند رنج‌ها و مرارت‌ها کشیدند تا به امروز رسیدند.
مصطفی خرامان، نویسنده نیز در این نشست گفت: ما در این‌جا جمع شدیم تا دریابیم چه‌طور می‌توان کتاب‌هایی در زمینه تاریخ برای کودکان و نوجوانان نوشت تا تاریخ تحریف نشود. به نظرم با توجه به آنچه تا کنون نوشته شده و به عنوان رمان تاریخی برای کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده، چندان موثر واقع نشده است.
وی اظهار کرد: برای آگاهی کودک از تاریخ باید رمان تاریخی نوشت آن هم به سبکی که بتوان تاریخ را با زبانی جذاب و خواندنی در یک اثر پیاده کرد تا کودک رغبت خواندن آن را داشته باشد.
خرامان ادامه داد: اگر قرار است ما رمان تاریخی برای کودک و نوجوان بنویسیم، ابتدا لازم است تاریخ را بخوانیم. پس از آن با شیوه بیان جذاب آن در یک رمان مطلع باشیم. در این زمان حمایت از نویسنده‌ای که می‌خواهد وقت خودش را به چنین کاری اختصاص دهد، لازم و ضروری است. با شرایط امروز جامعه، نویسنده نمی‌تواند بدون حمایت به نوشتن بپردازد، آن هم رمان تاریخی که هدفش ارائه تاریخی در بستری جذاب و قابل درک برای کودکان و نوجوانان است.
او افزود: در واقع در عرصه انقلاب و جنگ نهادهای بسیاری دست‌اندرکارند که فقط شعار می‌دهند چنین می‌کنیم و چنان و در عمل هیچ کاری انجام نمی‌دهند. از طرفی وقتی یک نویسنده رمانی درباره تاریخ انقلاب یا جنگ می‌نویسد این نگرانی را دارد که پس از چاپ کتاب باید به چندین نهاد حساب پس بدهد و بعد از گذشتن از هفت خوان به ارائه اثرش بپردازد. حرفهایی که بیان کردم تجربه شخصی خودم از نوشتن در این زمینه است که پس از مدتی به این نتیجه رسیدم که اصلا در این رابطه کاری انجام ندهم. به نظرم خوب است کارگزاران فرهنگی پرس‌وجو کنند چرا نویسندگان رغبتی به نوشتن رمان درباره انقلاب و جنگ ندارند؟
احمدوند در این مراسم با اشاره به اینکه توجه به تاریخ اجتماعی از نکات مهمی است که مغفول مانده است گفت: بستر اصلی روایت تاریخ،حوزه روایت اجتماعی است که در این حوزه کمی ضعف داریم. تاریخ نهادهای مدنی و اداری از نکات مهمی است که ما به آن بی‌توجهیم. تاریخ جاهایی مثل پست، دانشگاه، بیمارستان‌ها، هلال‌احمر، نهادهای نظامی و مردمی و... وقتی تدوین شود، مرجع اصلی تولیدات بعدی خواهد بود. در این زمینه لازم است که ما ورود کنیم و کار جدی انجام دهیم. تولید کتب مرجع و دانشنامه‌های محلی و موضوعی، از خلأهای جدی در حوزه تاریخ ماست که باید توجه ویژه‌تری به این حوز‌ه‌ها شود.
در این نشست همچنین دبیرخانه جایزه ادبی شهید سیدعلی‌اندرزگو گزارشی از اقدامات انجام‌شده در طول دو دوره گذشته را ارائه شد و داوران و نویسندگان و ناشران آراء و نظرات خود را درباره جایزه شهید‌اندرزگو و چگونگی مقابله با تحریف تاریخ معاصر در حوزه کتاب و روایت بیان کردند.
جایزه ادبی شهید سیدعلی‌اندرزگو در اسفند 96 رونمایی شد و هر دو سال یک بار برگزار می‌شود. این جایزه به تجلیل از آثاری می‌پردازد که موضوع آن مقابله با تطهیر چهره خاندان پهلوی و جلوگیری از تحریف تاریخ معاصر است.
میثم نیلی با گرامیداشت یاد شهدای انقلاب، شهدای دفاع مقدس، شهدای حرم و شهدای گمنام گفت: این جلسه با یادی از شهید‌اندرزگو برگزار می‌شود. سال ۹۵ برای نخستین‌بار دور هم جمع شدیم و سال ۹۷ جایزه ادبی شهید‌اندرزگو با نهادهای مردمی و فرهنگی برگزار شد.
او افزود: حالا احساس می‌کنم اتفاق مهمی روی داد و با این تلاش بر آن شدیم غفلت بیست ساله خود را جبران کنیم. در سال ۱۴۰۰ تنها ۲۸۰ کتاب روایی در این حوزه منتشر شد که این عزم ناشران و نویسندگان انقلابی را نشان میدهد.
مدیرعامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی بیان کرد: در حقیقت این جشنواره حرکت طوفنده و مهم نویسندگان ما در حوزه روایی بود و خدا را شکر این تلاش با کیفیت بهتری پیش می‌رود و به طوری بعضی از ناشران ما تا ۹۰ کتاب منتشر کرده که خودشان معتقدند تلاش ۵۰ درصدی در این حوزه صورت گرفته است.
نیلی ادامه داد: حرکت خوبی صورت گرفته نه تنها علیه حاکمان نجس بلکه علیه راویان دروغ‌پرداز نیز برنامه‌هایی صورت گرفته است. جهاد تبیین که رهبری بر آن تاکید کردند این نوع هم‌اندیشی‌ها را می‌طلبد. ما هم در این مهم بیش از آن که به فکر شروع باشیم به انتهای آن نیز فکر می‌کنیم.
مدیرعامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی گفت: امروز ما در شرایط بهتری نسبت به گذشته قرار داریم در زمانی که شهید سید علی‌اندرزگو مقابل ظلم سکوت نکرد و پا به عرصه گذاشت، همان شرایطی که امام خمینی(ره) در سال دهه 20 ضمن بررسی شرایط آن موقع گفتند اگر دین و مکتب مورد هجمه قرار بگیرد و فرد به دلیل حفظ نفس خود سکوت کند، دیگر بعدا توفیق قیام پیدا نخواهد کرد.
وی افزود: ما امروز این‌جا جمع شدیم تا درباره جایزه‌ای که به نام مبارزی چون سید علی‌اندرزگو مزین است، هم‌اندیشی کنیم. مبارزی که با پیام امام خمینی(ره) پا به عرصه نهاد و نام و راهش را در تاریخ ماندگار کرد. ما برای چنین مبارزی جایزه را در شرایط عسرت راه‌اندازی کردیم و امروز در شرایط بهتری قرار داریم، هر چند بر این باور هستیم که امروز باید از این جایزه حمایت بیشتری قرار بگیرد.
مدیرعامل مجمع ناشران انقلابی اظهار کرد: امروز مراکز اسنادی برای نوشتن آثار تاریخی همکاری خوبی با ما دارند. به نظرم مولفان و پژوهشگران خوب است از اسناد معتبر بهره بگیرند و سراغ موضوعاتی بروند که تا کنون چندان مورد توجه قرار نگرفتند و نکات بسیار خوبی درباره تاریخ پهلوی دارند که نیاز است در قالب روایت و رمان به جوان امروز منتقل شود.
نیلی در پایان سخنانش گفت: در این نشست برخی گلایه‌ها مطرح شد که برای رفع آنها نیاز است که انجمن‌ها تقویت شوند به ویژه انجمن قلم قوی شود تا این مطالبات رنگ عمل به خود بگیرد.