اقدامات دولت و مجلس به کجا رسید؟
ریزگردها؛ بحرانی با منشأ داخلی و خارجی
در هفته گذشته تهران باز هم شاهد ورود توده گسترده گردوغبار یا ریزگرد بود؛ معضلی که چندی است‌گریبان شهرهای مختلف ایران و حتی پایتخت را نیز گرفته و رفع آن، مدیریت چندجانبه و تخصصی را می‌طلبد.
به گزارش ایرنا، «حامد یزدی مهر» مدیرکل مدیریت بحران استانداری تهران منشأ گردوغبار روزهای اخیر را محلی دانست و گفت این پدیده از سمت استان البرز وارد تهران شده و ارتباطی به کشورهای همسایه ندارد.
طوفان‌های شن و گردوغبار نه تنها تأثیری مخرب بر سلامتی انسان دارند بلکه محیط‌زیست، بخش کشاورزی و به طور کلی زیرساخت‌ها را با مشکلات جدی مواجه می‌کند.
کارشناسان و مسئولانی که مسئله ریزگردها را بحرانی منطقه‌ای و عامل پدیده ریزگردها را خارجی می‌دانند، راه‌حل آن را در مذاکره با کشورهای منشأ کانون ریزگرد می‌دانند. حتی رئیس‌سازمان حفاظت محیط‌زیست دوشنبه ۱۶ خرداد در گردهمایی محیط‌زیست و دیپلماسی منطقه‌ای این موضوع را مطرح کرد: «طبق بررسی‌های ما، کشوری که سطوح آن نخستین منشأ ریزگردها در ایران محسوب می‌شود، عربستان سعودی است.»
اما برخی دیگر از کارشناسان و مسئولان مشکل را علاوه‌بر کانون‌های خارجی و تأکید بر ضرورت دیپلماسی آب از سوی ایران، درون مرزی می‌دانند. این کارشناسان با تاکید بر مدیریت درست محیط‌زیست و اقدامات درخور برای احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها به منظور جلوگیری از تبدیل شدن آنها به کانون خیزش گردوغبار، اصلاح الگوهای کشاورزی در کشور که اکنون با مصرف آب زیاد همراه است و بازنگری در سیاست‌های سد‌سازی را از جمله تدابیری می‌دانند که می‌تواند به مهار بحران توفان و گردوغبار در ایران کمک کند.
اما نکته مهم این است که در بسیاری مواقع هنگامی که از مسئولی در مورد هوای آلوده و ریزگردها پرسیده می‌شود می‌گویند در حال بررسی و مطالعه هستیم. پرسش این است که آیا وقت مطالعه به سرنرسیده و هنگام مدیریت و عمل نیست؟
امسال فراوانی و شدت ریزگردها افزایش داشته و بیشتر نقاط کشور را تحت تاثیر قرار داده است. در این شرایط اگر این معضل به درستی مدیریت و اقدام نشود، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کشور خواهد زد.
به گفته «حسین آخانی» استاد دانشگاه تهران و کارشناس محیط‌زیست متاسفانه پیش‌بینی واقع‌بینانه در این زمینه، ادامه این بحران است.
مأموریت رئیسی به سازمان حفاظت محیط‌زیست
رئیسجمهوری چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت به سازمان حفاظت محیط‌زیست ماموریت داد با همکاری وزارت امور خارجه و دیگر دستگاه‌های ذی‌ربط و از طریق رایزنی با کشورهای همسایه، مشکل آلایندگی هوا را حل کنند.
در همین رابطه «علی سلاجقه» رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ۱۳ خرداد گفت: با توجه به دستور رئیسجمهوری و رایزنی‌های وزارت امور خارجه در یک بازه زمانی کوتاه، هیئت ایرانی با مسئولیت سازمان محیط‌زیست کشور وارد عراق شد تا این موضوع مورد بحث قرار گیرد.
به گفته سلاجقه، بر اساس نتایج مطالعات در بُعد منشأیابی خارجی ریزگردها، عربستان با مساحت حدود ۹۰ میلیون هکتار، کشور ما را تحت تاثیر گردوخاک قرار می‌دهد. حدود ۲۴ میلیون هکتار از منشأ ایجاد گردوغبار در عراق و حدود چهار میلیون هکتار هم در سوریه است.
ریزگردها در آینده چه وضعیتی دارند؟
«حسین آخانی» استاد دانشگاه تهران و کارشناس محیط‌زیست در این زمینه می‌گوید: نمی‌توان دقیق گفت در کدام روزها، منشأ غبار بیشتر داخلی است یا خارجی. اما می‌توان گفت گردوغباری که شهرهای مختلف کشور را آلوده کرده است منشأ مشترک دارد و کانون‌های تولید ریزگرد و غبار داخل و خارج در آن شریکند.
آخانی می‌افزاید: اکنون وضعیت آن‌قدر خراب است که نمی‌شود روی چاره فکر کرد. رقابت کشورهای منطقه در استفاده افراطی از منابع آبی جاری و زیرزمینی این فاجعه را ایجاد کرده است و مقداری بدبینانه اگر بگوییم با توجه به افزایش گرمای کره زمین، شدت گردوغبار در آینده بیشتر هم می‌شود. بسیاری از مناطق مسکونی تخلیه می‌شود و در نهایت با کمتر شدن مناطق مسکونی، فشار روی منابع آبی، شاید در آینده وضعیت به تعادل برسد و شاید هم تشدید ریزگردها ادامه یابد به میزانی که زندگی را در منطقه دشوار کند.
شاید آن موقع سیاست‌گذاران کشورهای منطقه به اشتباه خود پی ببرند و بازگشتی به گذشته سرزمین خود از لحاظ مدیریت منابع آبی داشته باشند. هیچ راهی به جز تغییر سبک توسعه و بازگشت چرخه‌های طبیعی آبی نداریم.
گزارش مجلس آماده قرائت است
رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس در گفت‌وگو با زهرا امیری پژوهشگر ایرنا می‌گوید: گزارش مجلس شورای اسلامی درباره ریزگردها آماده و منتظر قرائت در صحن مجلس است.
«سمیه رفیعی» می‌افزاید: پس از گزارشی که در قالب ماده ۱۰۷ آیین‌نامه داخلی مجلس، آماده شده است، مکاتبات لازم با رئیسجمهوری انجام می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه شخص رئیسجمهوری همراهی لازم را برای رفع مسایل محیط‌زیست دارد، ادامه می‌دهد: آقای رئیسی این مورد را در جلسه شورای عالی محیط‌زیست که دوشنبه ۱۶ خرداد برگزار شد به صورت مکرر بیان کرد.
پیشنهاد رئیسی برای تشکیل شورای منطقه‌ای با مدیریت ایران
به گفته این نماینده مردم تهران در مجلس یازدهم، در جلسه شورای عالی محیط‌زیست، رئیسجمهوری پیشنهاد داد یک شورای منطقه‌ای برای حل مسئله ریزگردها تشکیل شود و مدیریت آن با جمهوری اسلامی ایران باشد؛ این پیشنهاد مهم و تاثیرگذار است.
رفیعی می‌افزاید: مسئله دوم اینکه، در نخستین جلسه شورای عالی محیط‌زیست در دولت سیزدهم، رئیسجمهوری بارها گفت که شخصا در جلسه‌های این شورا شرکت می‌کنم. در همه دولت‌ها همواره جلسه شورای عالی محیط‌زیست بی‌نظم بود، زیرا رؤسای‌جمهور شرکت نمی‌کردند اما رئیسجمهوری حتی خطاب به سازمان محیط‌زیست گفت اگر برای شما دشوار است، من خودم حاضرم جلسه‌ها را برگزار کنم.
رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس ادامه می‌دهد: در مورد مسئله ریزگردها کار بسیار دقیقی انجام دادیم؛ درباره گزارش پیش از قرائت در صحن، نمی‌توانم صحبت کنم. اگر بخواهم درباره هر کدام از موارد گزارش گفت‌وگو کنم، ممکن است مورد تحلیل‌های مقطعی و یک‌جانبه قرار گیرد.
کانون‌های ریزگرد در داخل و خارج از کشور فعال است
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست مجلس نیز در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا می‌گوید: جلسه‌هایی در کمیسیون کشاورزی با حضور کارشناسان برگزار و کانون‌های آلوده شناسایی شد. به دلیل خشکسالی و کم‌آبی و بارش کم، کانون‌های ریزگردها در داخل کشور فعال است و این کانون‌ها در خوزستان، سمنان، اطراف تهران وجود دارد.
«محمدجواد عسکری» می‌افزاید: جدا از کانون‌های ریزگردها در داخل، در خارج از کشور از جمله عراق، عربستان و کشورهای حوزه خلیج‌فارس دارای کانون‌های آلوده هستند، این مسائل را بررسی می‌کنیم و راهکارهای آن را کارشناسان پیگیری می‌کنند. به گفته وی، منشأ کانون ریزگردها هم مربوط به داخل است و هم خارج.
مطالعاتی که هنوز تمام نشده
عسکری تاکید دارد که اکنون یکی از مهم‌ترین کارها، انجام مطالعه‌های لازم در این زمینه است. البته پیش از این مطالعه‌هایی انجام شده اما کامل نیست. ما در حال بررسی هستیم؛ همه دستگاه‌ها، حوزه اعتبارات، کاشت درختان و مالچ پاشی در حال بررسی است.
نماینده داراب و زرین دشت درباره اینکه مطالب مطرح شده مبنی بر اینکه بخش اعتبار مربوط به مقابله با ریزگردها در ۲ سال گذشته در بودجه حذف شده، می‌افزاید: این اعتبار در بودجه ۱۴۰۱ دیده شده و ما پیگیری می‌کنیم که همه دستگاه‌های متولی به سهم خود کار را انجام دهند.
عسکری در مورد گام‌های بعدی در این زمینه می‌گوید: قرار است در حوزه کنترل ریزگردها در داخل کشور از طریق مالچ‌پاشی و کشت گیاهان، اقدامات مرتبط انجام شود. در خارج از کشور نیز قرار است از طریق ارتباطات پارلمانی و نشست‌های دیپلماسی، مسائل پیگیری شود.
وی در مورد زمان احتمالی بررسی این موضوع می‌افزاید: به احتمال زیاد در هفته‌های آتی، جلسه‌های مرتبط در این زمینه را با دستگاه‌های متولی شامل سازمان محیط‌زیست، سازمان جنگل‌ها، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت و... برگزار می‌کنیم.
رئیس کمیسیون کشاورزی تاکید می‌کند: همچنین در حال شناسایی دستگاه‌ها و سازمان‌هایی هستم که در این زمینه کوتاهی یا کم‌کاری داشته‌اند؛ در صورت قطعیت، آنها را معرفی می‌کنیم.