امام زمان(عج) «بقیه ًْالله» برای امت آخرالزمان
خلیل منصوری
بر اساس روایات تفسیری از آموزه‌های قرآن، حضرت مهدی(عج) همان «بقیه‌الله» است که از سوی خدا برای آخر الزمان در نظر گرفته شده تا تمدن اسلامی را در همه جهان براساس آموزه‌های ثقلین کتاب الله و عترت رسول‌الله(ص) ایجاد کند و اهداف و ماموریت همه پیامبران و اولیای معصوم الهی(ع) را جامه عمل بپوشاند و در یک کلمه عدالت را بر اساس آموزه‌های اسلامی جهانی سازد. بنابراین، تحقق بخشی به رسالت الهی در قالب جهانی سازی
تمدن اسلامی از مهمترین اهداف حضرت ولی عصر(عج) است که نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه‌های قرآن، آن را تبیین کرده است.
***
براساس آموزه‌های قرآن، رسالت الهی پیامبران با ولایت امیرمومنان علی(ع) به اتمام و اکمال رسید(مائده، آیه 3) و آن حضرت(ع) به عنوان ولی‌الله (مائده، آیه 50) مامور می‌شود تا رسالت الهی پیامبران را در قالب حکومتی الهی استمرار بخشد و عدالت را در جهان فراگیر سازد.
البته توطئه‌های منافقان کافر (مائده، آیه 67) اجازه نداد تا این خواسته الهی در آن زمان تحقق یابد و حکومت ولایی الهی به شکل کامل شکل گیرد، بلکه سقیفه بنی ساعده
همه چیز را به بیراهه کشاند و ظلم بسیار بزرگی را در حق تمام بشریت بلکه حتی جن مرتکب شد که قابل توصیف نیست.
با این همه، خدا در قرآن وعده داده تا مستضعفان از ظلم مستکبران به مدد الهی بیرون آیند و حکومت حق الهی در همه جهان گسترش یابد(قصص، آیه 4) و صالحان مصلح حکومت را در دست گیرند و رحمت الهی پیامبر(ص) درهمه هستی گسترش یابد و بندگان خدا به دولت الهی دست یابند چنانکه می‌فرماید: و در حقيقت در زبور پس از تورات نوشتيم كه زمين را بندگان شايسته من به ارث خواهند برد؛ براستى در اين امر براى مردم عبادتپيشه ابلاغى حقيقى است؛ و تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم.(انبیاء، آیات ۱۰۵ تا ۱۰۷)
بر اساس روایات تفسیری، این امر در آخر الزمان انجام می‌شود و حضرت مهدی(ع) حکومت جهانی را می‌سازد که حکومت مصلح وعدل مطلق الهی است؛ چنانکه در روایات از جمله روایت حضرت عبدالعظيم حسنی(ع)آمده است: دَخَلْتُ عَلَى سَيِّدِي مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ(ع) وَ أَنَا أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْقَائِمِ أَ هُوَ الْمَهْدِيُّ أَوْ غَيْرُهُ فَابْتَدَأَنِي فَقَالَ لِي يَا أَبَا الْقَاسِمِ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِيُّ الَّذِي يَجِبُ أَنْ يُنْتَظَرَ فِي غَيْبَتِهِ وَ يُطَاعَ فِي ظُهُورِهِ وَ هُوَ الثَّالِثُ مِنْ وُلْدِي وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً ص بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّنَا بِالْإِمَامَةِ إِنَّهُ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ فِيهِ فَيَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَيُصْلِحُ لَهُ أَمْرَهُ فِي لَيْلَةٍ كَمَا أَصْلَحَ أَمْرَ كَلِيمِهِ مُوسَى ع إِذْ ذَهَبَ لِيَقْتَبِسَ لِأَهْلِهِ نَاراً فَرَجَعَ وَ هُوَ رَسُولٌ نَبِيٌّ ثُمَّ قَالَ ع أَفْضَلُ أَعْمَالِ شِيعَتِنَا انْتِظَارُ الْفَرَجِ؛ خدمت حضرت جواد(ع) مشرف شدم و مى خواستم از آن جناب سؤال كنم آيا قائم كه مهدى موعود است اوست يا غير او؟ پس آن بزرگوار ابتداء فرمود و گفت: اى ابوالقاسم، قائم ما آن مهدى است كه انتظار غيبت او واجب است و وقتى كه ظاهر مى شود مُطاع است و او سوّمِ از فرزندان من است. به حق آن كسى كه محمّد را به نبوت فرستاد و ما را به امامت مخصوص كرد! اگر باقى نماند از دنيا مگر يك روز، خداوند طولانى مى كند اين روز را تا آنكه بيرون آيد آن بزرگوار، و پر كند زمين را از عدل و داد چنان كه از جور و ستم پر شده باشد؛ و خداوند سبحان امر او را اصلاح
مى كند در همان شبى كه فرداى آن ظاهر مى‌شود، چنانكه اصلاح فرمود امر حضرت موسى(ع) را در وقتى كه رفت از براى عيالش آتش بياورد، پس مراجعت كرد در حالتى كه پيغمبر خدا بود، بعد از آن فرمود: افضل اعمال شيعه ما انتظار فرج است.(كمال‌الدين و تمام‌النعمهًْ، شیخ صدوق، ج ۲، ص ۳۷۷؛ كفايهًْ الأثر في النص على الأئمهًْ الإثني‌عشر، على بن محمد خزاز قمى، ص ۲۸۰؛ بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج ۵۱، ص ۱۵۶)
پیامبر(ص) در بشارت خویش می‌فرماید: ابشّرکم بالمهدی یملأ الارض قسطاً کما ملئت جوراً و ظلماً، یرضی عنه سکّان السّماء والارض، یقسم المال صحاحاً، فقال رجل ما معنی صحاحاً، قال بالسّویه بین النّاس و یملأ قلوب امّهًْ محمّد(ص) غنی و یسعهم عدله، حتّی یأمر منادیاً ینادی یقول من له بالمال حاجهًْ فلیقم فما یقوم من النّاس الاّ رجل واحد ثم یأمر له بالمال فیاخذ ثم یندم و یردّه؛ شما را به ظهور مهدی(ع) بشارت می‌دهم؛ زمین را پر از عدالت می‌کند، همان‌گونه که از جور و ستم پر شده است؛ ساکنان آسمان‌ها و ساکنان زمین از او راضی می‌شوند؛ و اموال و ثروت‌ها را به‌طور صحیح تقسیم می‌کند. کسی پرسید: معنی تقسیم صحیح ثروت چیست؟ فرمود: به‌طور مساوی در میان مردم! (سپس فرمود:) و دل‌های پیروان محمّد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را پر از بی‌نیازی می‌کند و عدالتش همه را فرا می‌گیرد تا آنجا که دستور می‌دهد کسی با صدای بلند صدا زند: هر کس نیاز مالی دارد برخیزد. هیچ‌کس جز یک نفر برنمی‌خیزد.(نورالابصار فی مناقب آل‌بیت النّبی المختار، صفحه 156 و 157، چاپ مصر)
از نظر آموزه‌های قرآن، حضرت حجت(عج) همان «بقیهًْ‌الله» در قرآن است که خدا درباره آن می‌فرماید: بَقِيَّتُ اللهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ؛ اگر مؤمن باشيد باقيمانده خدا براى شما خیر و بهتر است؛ و من بر شما نگاهبان نيستم.(هود، آیه ۸۶)
هرچند که مراد از بقیهًْ‌الله هر آن چیزی است که باقیمانده باشد، چنانکه قرطبي، يكي از مفسران اهل سنت مي نويسد: «بقيهًْ الله خير لكم؛ أي ما يبقيه الله لكم بعد إيفاء الحقوق؛ بقيهًْالله بهتر است براي شما؛ يعني آن چيزي كه خداوند براي شما بعد از دادن حق ديگران باقي گذاشته است.»(تفسير القرطبي، القرطبي، ج 9، ص 86)
اما باید توجه داشت که از باب جری و تطبیق، مصداق اتم و اکمل آن همان حضرت مهدی(عج) است؛ زیرا هدف الهی از رسالت آن است تا حکومت صالحان(انبیاء، آیه 105) مصلح ایجاد شود و رحمت الهی که پیامبر(ص)، مصداق اتم و اکمل آن است، در قالب حکومت «انفس» ایشان (آل‌عمران، آیه 61) در جهان تحقق یابد و تمدن اسلامی الهی حکومت قوامین بالقسط شهداء الله را در جهان ایجاد کند.
بنابراین، باید گفت که هر چند معناي «بقيهًْالله» عام و شامل هر چيزي مي شود كه خداوند براي مردمان باقي گذاشته باشد؛ ولی شکی نیست که يكي از مهم‌ترين چیزهایی که خدا برای انسان باقی گذاشته، همان كسي است كه در آخر زمان می‌آید و جهان را پر از عدل و داد مي‌کند و وعده الهی(انبیاء، آیه 105) و رسالت پیامبران را برای قیام بالقسط (حدید، آیه 25) تحقق می‌بخشد. از همین رو حتي در بعضي كتب اهل سنت آمده است كه امام زمان(عج) خود را «بقيهًْالله» ناميده و ديگران هم به حضرت ولي عصر(عج) «بقيهًْالله» مي‌گويند.
ازامام باقر(ع) نقل شده است كه فرمود: المهدي منا منصور بالرعب ... وصاح صايح من السماء بأن الحق معه ومع أتباعه فعند ذلك خروج قائمنا، فإذا خرج أسند ظهره إلي الكعبهًْ واجتمع إليه ثلاث مائهًْ وثلاثهًْ عشر رجلا من أتباعه، فأول ما ينطق هذه الآيهًْ: (بقيهًْ الله خير لكم إن كنتم مؤمنين ) ثم يقول: أنا بقيهًْ الله و خليفته و حجته عليكم، فلا يسلم مسلم عليه إلا قال: السلام عليك يا بقيهًْ الله في الأرض...؛ مهدي از ماست (اهل‌بيت) و خداوند او را با انداختن ترسش در دل دشمنان ياري ميكند ... منادي از آسمان ندا مي‌دهد كه حق با او و اطرافيانش است. در آن هنگام قيام‌كننده ما قيام ميكند . پس وقتي ظهور كند به كعبه تكيه داده و سيصدوسيزده نفر همراه وي جمع مي‌شوند. پس اولين چيزي كه مي‌گويد اين آيه است: (بقيهًْ الله خير لكم إن كنتم مؤمنين) سپس مي گويد: اي مردم، من بقيهًْالله در زمين و خليفه خداوند و حجت او بر شما هستم. پس هيچ‌كس به وي سلام نمي‌كند، مگر اينكه مي‌گويد: سلام بر تو اي بقيهًْالله...(الفصول المهمهًْ في معرفهًْ الأئمهًْ، ابن الصباغ مالكي، ج 2 ص 1133-1135، چاپ دارالحديث)
به هر حال، حضرت مهدی(ع) کسی است که در قالب تمدن اسلامی رسالت همه پیامبران و انزال کتب آسمانی را به‌عنوان مصلح کل و عدل مطلق تحقق می‌بخشد و جهان را براساس نظام سیاسی ولایی و بر مدار و محور حق و عدل اداره می‌کند و طاغوت‌ها را نابود می‌سازد و همه هستی از انسان و غیرانسان از عدالت او بهره می‌برند؛ چنانکه امام علی(ع) می‌فرماید: در زمان حکومت مهدی(ع) گرگ و میش با هم در یک مکان زندگی می‌کنند، بچه‌ها با مارها و عقرب‌ها بازی می‌کنند، در حالی که اذیت نمی‌شوند و شر از میان می‌رود و خیر باقی می‌ماند.(منتخب‌الاثر، ص 474؛ الزام‌الناصب، ص 139؛ نجم‌الثاقب، ص 156)
در روایت است: قائم(ع) به هر سو که رود، ابرها بر سر او سایه می‌افکنند و با زبانی فصیح می‌گویند: این مهدی آل‌محمد است که زمین را پس از وفور بی‌عدالتی و ستم، پر از قسط و عدالت می‌کند. همچنین زمین در زیر پای او و یارانش در هم می‌پیچد؛ یعنی قدرت طی‌الارض خواهند داشت.(بیان‌الائمه، ج 3، ص 252)