پرسش:
خودشناسی یا همان معرفهًْ‌النفس چه آثار و برکاتی در حیات فردی و اجتماعی انسان دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال ضمن تاکید بر ضرورت خودشناسی به عنوان نافع‌ترین معارف و دانش‌ها به برخی آثار و برکات خودشناسی شامل: 1- خداشناسی 2- رشد و کمال انسان 3- رستگاری در آخرت 4- مبارزه با نفس 5- مصونیت از آلودگی پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی‌ می‌گیریم.
6. حفظ تعادل روحی و گرفتار نشدن به عجب
از جمله‌ اموری که انسان را در سیر الی الله و رسیدن به قرب الهی تهدید می‌کند، از دست دادن تعادل روحی و گرفتار شدن به احوال ناشایستی چون عجب و تکبر است. برای حفظ تعادل روحی و نجات از حالات مذکور، عوامل گوناگونی دخیل خواهد بود که از مهم‌ترین آنها خودشناسی است.
7. جهت‌دهی مثبت به میل به بقاء
علم و معرفت درست انسان از خود، در جهت درست میل به بقاء، نقش اساسی دارد.‌ امام علی(ع) می‌فرماید: کسی که ارزش خود را بشناسد، خویشتن را با ‌امور فناپذیر خوار نگرداند.(میزان‌الحکمه، ج 8، ص 3569) مقصود ‌این است که اگر انسان خودش را درست شناخت و حقیقت هستی حیات و زندگی خود را به خوبی دریافت، در‌این صورت است که‌این گرایش به بقاء، جهت صحیح خود را پیدا می‌کند و در غیر این‌صورت گرفتار‌اشتباه در مصادیق می‌شود.
اگر انسان فهمید که حقیقت او یک حقیقت غیرمادی است و زندگی‌اش منحصر در زندگی مادی و دنیوی نیست، جنبه بقاء و میل به خدا و جاودانگی، جهت طبیعی و فطری خویش را پیدا می‌کند و علاقه انسان متوجه زندگی ابدی او خواهد شد و متقابلا اگر گمان کرد که وجود او همین وجود مادی و زندگی او منحصر در همین زندگی دنیوی است، میل به بقاء از راه طبیعی و فطری منحرف می‌شود.
8. دشمن‌شناسی
بر اساس آموزه‌های وحیانی، انسان در سیر الی‌الله و دست یابی به کمال، با دشمنان فراوانی مواجه است. خداوند در قرآن می‌فرماید:
«این‌چنین در برابر هر پیامبری، دشمنی از شیاطین جن و انس قرار دادیم، آنها به‌طور سری (و در گوشی) سخنان فریبنده و بی‌اساس (برای اغفال مردم) به یکدیگر می‌گفتند و اگر پروردگارت می‌‌خواست، چنین نمی‌کردند.» (انعام- 112)
به یقین اگر شیاطینی از جن و انس نسبت به انبیاء الهی وجود دارد، به‌طریق اولی نسبت به پویندگان راه آنها نیز چنین است. تلاش پروردگار از طریق ارسال انبیاء و نزول کتب آسمانی و وحی بر‌این بوده است که انسان‌ها را متوجه‌این دشمنان گرداند، ولی متأسفانه انسان‌ها به علل مختلفی در شناسایی دشمنان و ستیز با آنان کوتاهی و غفلت ورزیده‌ و به نغمه‌های دشمنان پاسخی مثبت داده و به دنبال آنان گرویده‌اند.
از جمله عواملی که سبب شده انسان در شناخت دشمن داخلی (شیطان نفس) دچار تزلزل و انحراف گردد، عدم معرفت نسبت به خویش بوده است. خطر‌این دشمن داخلی آن‌قدر زیاد است که‌ امام صادق(ع) می‌فرماید:
«از هوای نفس بترسید، همانگونه که از دشمنان بیم دارید؛ چرا که چیزی برای انسان دشمن‌تر از پیروی از هوای نفس و آنچه بر زبان جاری می‌شود، نیست.» (اصول کافی، ج 2، ص 335)
9. هدایت در مسیر الله
خداوند در قرآن می‌فرماید: «ای کسانی که‌ایمان آورده‌اید مراقب خود باشید اگر شما هدایت یافتید، گمراهی کسانی که گمراه شده‌اند، به شما زیانی نمی‌رساند.» (مائده- 105)
علامه طباطبایی ذیل‌این آیه، بحث گسترده‌ای در معرفت نفس آورده است. از سیاق آیه‌این‌طور استفاده کرده‌اند که «تأمل در نفس» راهی برای هدایت است. چون در صدر آیه تأکید دارد که خودتان را بیابید و در خود تأمل کنید. سپس می‌فرماید: گمراهی آنان به شما زیانی نمی‌رساند.
مفاد آیه بر حسب بیانی که‌ایشان فرموده‌اند‌این است که هنگامی که در نفس خود تأمل کنید، به هدایت می‌رسید و دیگر ضلالت دیگران به شما زیانی نمی‌رساند. بنابراین با توجه به‌این گفته‌ها روشن می‌شود که وقتی انسان به خود‌شناسی بپردازد، از شر گمراهان و بی‌منطقان در‌ امان خواهد بود و گمراهی و انحراف آنها تأثیری در او نخواهد داشت.
10. تأمین سعادت بشر
خودشناسی یا معرفت نفس، زیربنای سعادت بشر در جمیع شؤون مادی و معنوی است. آدمی در پرتو خودشناسی به نیازهای درونی و برونی خویش پی می‌برد و عواملی را که مایه تعالی و تکامل اوست تشخیص می‌دهد.
 امام علی(ع) می‌فرماید: کسی که خود را نشناسد، از مسیر صحیح و نجات بخش دور می‌شود و به راه جهالت و گمراهی می‌گراید. (میزان‌الحکمه، ج 8، ص 3567)