محمدرضا مرادی

«دیکتاتورها در پی تثبیت قدرت هستند.» این جمله را یک سال پیش فرید زکریا تحلیلگر «سی. ان. ان» در مورد اصلاحات نمایشی در عربستان بیان داشت. وی با اشاره به تحولات حاکم بر عربستان و طی تحلیلی اعلام کرد دیکتاتورهای کنونی سعی دارند تا با شیوه‌های دموکراتیک، دیکتاتوری خود را مستحکم کنند. زکریا در بخشی از گزارش خود به سخن «ویلیام جی دابسون» اندیشمند آمریکایی در کتاب «منحنی درک دیکتاتور» هم اشاره کرد و گفت: «نسل جدید قدرتمندان در سرتاسر جهان، برای حفظ قدرت، مجموعه‌ای از ترفندها را دارند که بسیار هوشمندانه و پیچیده‌تر از گذشته است.»
عربستانِ بن سلمان هم گویا به دنبال آن است تا «ذهن» مردم عربستان را هدف قرار دهد. وی راه رسیدن به این منظور را نیز پیدا کرده: «اصلاحات». در واقع دیکتاتورهای قرن 21 با درس گرفتن از هزاران سال سابقه دیکتاتوری در تاریخ به این نتیجه رسیده‌اند که باید روش حکومت‌داری خود را تغییر دهند. بن سلمان ولیعهد سعودی هم به دنبال استفاده ابزاری از «اصلاحات» است و سعی دارد تا با برآورده ساختن برخی از نیازهای اجتماعی قشر جوان جامعه عربستان، آنها را از فکر کردن در مورد تغییر ساختار حاکم بر عربستان باز دارد. در واقع اصلاحات بن سلمان که در قالب سند چشم انداز2030 در حال اجرا است حوزه سیاسی را مستثنی کرده و به دنبال تغییر در این حوزه نیست.
به همین دلیل در ماه‌های گذشته وعده‌های زیادی در مورد اصلاحات از جمله اعطای حق رانندگی به زنان، اعطای حق فتوا به زنان، برگزاری مسابقات ورق بازی و تلاش برای احداث شهر رویایی نئوم داده شده است. اما یکی از اقدامات بن سلمان مربوط به بازگشایی سینما در این کشور است. پس از 35 سال این کشور صاحب سینما شده است.
  در واقع در روزهای گذشته فعالیت غیررسمی سینما در عربستان با اکران ویژه فیلم هالیوودی «پلنگ سیاه» در ریاض آغاز شد. آغاز به کار سینما در کنار بخش دیگری از آزادی‌ها حامل این پیام است که اصلاحات در این کشور محدود به عرصه اجتماعی به ویژه بخش سرگرمی‌ها می‌باشد، نه مشارکت سیاسی. افتتاح رسمی سینما در عربستان ماه میلادی « می» (اریبهشت – خرداد) صورت خواهد گرفت و بر اساس پیش‌بینی‌ها قرار است تا 5 سال آینده 40 سالن و تا سال 2030 میلادی هم در 25 شهر عربستان بین 50 تا 100 سالن سینما ساخته شود.
مشغول کردن و سرگرم نمودن مردم با افتتاح سینما و مسابقات ورق بازی برای آل‌سعود هزینه‌هایی نیز به دنبال خواهد داشت. مفتی‌های وهابی پیش از این مسابقات ورق بازی و سینما را حرام اعلام کرده بودند. حتی رانندگی زنان نیز از نظر وهابیون عملی غیر شرعی تلقی می‌شد. این بدین معنا است که اقدامات بن سلمان در تقابل با آمورزه‌های وهابیت است و همین امر ممکن است باعث رویارویی نهاد دینی در برابر نهاد سیاسی در عربستان شود. البته مفتی‌های وهابی در 8 دهه گذشته بیش از حد درباری شده‌اند و اکنون شاهد نوعی وهابیت دولتی در عربستان هستیم. به همین دلیل احتمال مخالفت وهابیون با اصلاحات اخیر بسیار کم خواهد بود. البته این به معنای عدم مخالفت نخواهد بود و بدون شک برخی از مفتی‌های وهابی مخالفت‌هایی نیز خواهند داشت. اما نکته مهم این است که بقای آل‌سعود به نوعی به اصلاحات محمد بن سلمان نیز وابسته شده است. چرا که اختناق حاکم بر جامعه سعودی در عصر تکنولوژی مخالفان زیادی را ایجاد کرده است و تنها راه برون‌رفت از این وضعیت تمسک به اصلاحات «نمادین» و حتی در برخی حوزه‌ها «نمایشی» است. در واقع بن سلمان به عنوان شاهزاده قرن بیست و یکمی سعی دارد دیکتاوری در لباس دموکراسی باشد و وی نخستین  قدم‌ها در این مورد را نیز برداشته است. بنابراین شاید چندان بعید نباشد که در ماه‌های آینده اصلاحات بسیار پرسر و صداتری در حوزه اقتصادی و اجتماعی نیز در عربستان صورت بگیرد.
 بن سلمان تمام برنامه‌های خود را با هدف انحراف افکار مخالفان از اصلاحات سیاسی انجام می‌دهد. در واقع آنچه که باعث عقب‌ماندگی سیاسی عربستان شده و از این کشور به عنوان یک رژیم قرون وسطایی نام می‌برند به ساختار سیاسی حاکم بر این کشور بر می‌گردد. پادشاهی آل‌سعود تنها نتیجه همپیمانی چند قبیله و ائتلاف آل‌سعود و آل شیخ بوده و ملت عربستان هیچ‌گونه تاثیری در شکل‌گیری آن نداشته‌اند. در قرن بیست و یک نیز این نوع از حکومت منسوخ شده و به جز شیخ نشین‌های خلیج‌فارس کمتر کشوری از این مدل حکومت‌داری پیروی می‌کند.
آل‌سعود نیز به خوبی به این امر واقف است که در صورت هرگونه آزادی سیاسی در این کشور مردم به جانب گزینه‌های جایگزین خواهند رفت بنابراین تنها راهکار برای دوام پادشاهی سعودی انحراف افکار عمومی از مباحث سیاسی به مباحث اجتماعی می‌داند. از این رو افتتاح سینما، تلاش برای ایجاد کازینو و انجام مسابقات ورق بازی تلاشی از سوی بن‌سلمان برای سرگرم نمودن مخالفان است. البته بن سلمان به نیکی می‌داند که این ترفند تنها در کوتاه مدت جواب خواهد داد و نمی‌تواند برای همیشه از گرایش مردم به انجام تغییرات سیاسی جلوگیری کند.
بنابراین راز بازگشت سینما به عربستان نه تغییر افکار وهابیون و شاهزاده‌های سعودی در مورد ممنوع بودن سینما است بلکه به نیاز جامعه عربستان به برخی تغییرات اجتماعی باز می‌گردد که بن سلمان اکنون بر این خواسته با هدف تثبیت دیکتاتوری خود سوار شده است.