محرم؛ ماه عزاداری‌های عبادی و با محتوا(خوان حکمت)
هر كسي براي خود تاريخي دارد، عده‌اي فروردين، اوّل سال آنهاست و اسفند، پايان سال آنها. اما آنها كه در صدد رشد روحند، نه تربيت بدن، آنها اوّل سالشان ماه مبارك رمضان است؛ يعني از اوّل ماه مبارك رمضان، سالشان شروع مي‌شود، پايان شعبان ماهشان تمام مي‌شود.
اگر كسي اوّل سالش برابر همين تاريخ‌هاي عادي، اوّل محرم بود، اين بايد جمع بكند بين ماه محرم و ماه مبارك رمضان. دين همين كار را كرده؛ ماه محرم را با ماه مبارك رمضان، ماه مبارك رمضان را با ماه محرم با يك آهنگ جمع كرده. ببينيد در ماه مبارك رمضان فرمودند شما مهمان خدا هستيد: «أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيح نومكم فيه عبادهًْ»(1) گذشته از آن دستورهاي خاصي كه داريد؛ همين كه بخوابيد تا خوب روزه بگيريد و خوب نماز شب بخوانيد، اين خواب شما عبادت است. نَفَسي كه در ماه مبارك رمضان مي‌كشيد عبادت است: «أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيح نومكم فيه عبادهًْ». اين براي ماه مبارك رمضان است.اما در محرم، فرمود: «نَفَسُ الْمَهْمُومِ لِظُلْمِنَا تَسْبِيحٌ وَ هَمّهُ لَنَا عِبَادَهًْ»؛(2) فرمود اين كسي كه در ماه محرّم، يك آه مي‌كشد اين آه عبادت است! اين دين مي‌خواهد ماه محرم را مثل ماه مبارك رمضان، ماه عبادت قرار دهد. اگر شخص در محفل عزاي حسيني نشسته يا در كوي و برزن مشغول حركت است! يك ناله و آهي از دلش برمي‌خيزد، فرمود اين ناله عبادت است، اين آه عبادت است. اگر کسی براي مظلوميّت سالار شهيدان، آه بكشد عبادت است.
شکل گیری ساختار خلقت براساس حق
چرا جريان كربلا اين طور است؟ براي اينكه وجود مبارك سيّدالشهداء همان‌طوري كه قرآنِ ناطق است، يك نظام ناطق است. ذات اقدس الهي در قرآن كريم، اين نظام را معرّفي كرد، فرمود ما آسمان و زمين را به حق خلق كرديم.ساختار هستي به حق خلق شد، يعني چه؟ يعني مصالح ساختماني عالَم، حق است. يك وقت است سؤال مي‌كنند اين مسجد را، اين ستون را از چه چيزي خلق كردند؟ مي‌گويند از سيمان، از سنگ، از آهن.يك وقت مي‌گويند عالَم را از چه چيزي خلق كردند؟ سخن از ذرّات نيست! اگر كسي درباره خود ذرّات سؤال كند كه اين ذرّات را از چه چيزي خلق كردند؟ چيزي كه نبود، اینها از چيزي نيستند، خود ماده را خدا خلق كرد. اگر سؤال كنند شما اصلِ عالَم را از چه چيزي خلق كرديد؟ مصالح ساختماني عالَم چيست؟ پاسخ قرآن اين است كه ما عالَم را از حق خلق كرديم، مصالح ساختماني اين عالَم، حقيقت است؛ يعني اينجا جاي باطل نيست. هر كس يك قدم به طرف بطلان بردارد، سه عقوبت دامنگيرش مي‌شود. مصالح ساختماني اين عالَم حق است، يعني چه؟ همان‌طوري كه ساختار بدنيِ ما را به حق و به سلامت خلق كردند، خدا به ما روده داد، معده داد؛ يعني به ما ظرف داد؟ خير! به ما حقيقت داد. اين روده، اين معده، اين دستگاه گوارش، مثل تُنگ خالي نيست كه هم حق را قبول كند و هم باطل را قبول كند. اين تُنگ خالي، هم عسل را مي‌پذيرد و هم سَمّ را، چون به حق خلق نشده، فقط ظرف خالي است؛ اما اين روده و معده و دستگاه به حق خلق شده؛ يعني فقط غذاي سالم را مي‌پذيرد. كسي غذاي باطل وارد كند، اين بالا مي‌آورد. فرمود اين روده و معده را ديدي؟ نظام خلقت هم همين‌طور است.
اين عالَم به حق خلق شده؛ يعني ممكن نيست كسي يك غذاي مسمومی را بخورد و بالا نياورد. ممكن نيست كسي راه ديگران را ببندد و بي‌حيثيت و بي‌آبرو نشود. اختلاس بكند و نجومي بشود و بي‌آبرو نشود. اين نظام به حق خلق شده است، هر چه انسان بخواهد اين نظام را دفن كند، دفن‌شدني نيست.
وجود مبارك حسين‌بن‌علي براساس اين معيار حركت كرد، فرياد زد و فرمود: «أَوَ لا يَرَونَ أَنَّ الحَقَّ لا يُعمَلُ بِهِ وَ أَنَّ البَاطِلَ لَا يُتَنَاهَي عَنْه»؟! (3) اين قرآن ناطق بر طبق حق حركت كرد، اموي و مرواني و عباسي و ديگران بر باطل رفتند و بالا آوردند! شما در جريان مغول و امثال مغول حوادث تلخي ديديد كه به مراتب سنگين‌تر از كربلا بود و در كتاب‌هاي تاريخ دفن شد. فجايع بدتر از كربلا به مراتب در حمله مغول بود، اما نامي از اينها نيست! آن كسي كه همتاي قرآن و قرآن ناطق است، يك؛ آنكه برابر نظام هستي حركت مي‌كند، دو؛ اين «الْإِسْلَامُ يَعْلُو وَ لَا يُعْلَي عَلَيْه»(4) نتيجه‌اش است. زينب كبری با يك سوگند قاطع در شام فرمود: قسم به خدا ما زنده‌ايم، «فَكِدْ كَيْدَكَ وَ اسْعَ سَعْيَكَ وَ نَاصِبْ جُهْدَكَ فَوَ اللَهِ لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا وَ لَا تُمِيتُ وَحْيَنَا»؛ ای یزید! هر فریب و نیرنگى که دارى بر ضد ما به کار گیر و از هیچ اقدامى علیه ما دریغ مدار که به خدا قسم نه می‌توانی نام ما را محو کنی و نه نور وحى ما را خاموش کنی (5) او با علم غيب دارد سخن مي‌گويد.
تلاش ناکام ستمگران برای محو نام حسین(ع)
مرحوم شيخ طوسي در امالي نقل مي‌كند که يك پيرمردي در دربار متوكل عباسي نشسته بود، گزارشگر كربلا آمده گفته که آن درخت سدر را هم قطع كردند، اين پيرمرد گفت: «لا حول و لا قوة الا بالله»، متوكل عباسي گفت چرا تعجب كردي؟ اين پيرمرد گفت حديثي از وجود مبارك پيغمبر(ص) به ما رسيده است كه حضرت فرمود هر كه درخت سدر را قطع كند لعنت خدا بر او! ما تعجب مي‌كرديم اين درخت سدر كه ميوه ندارد، چوب آن هم که صنعتی نيست، اين کدام درخت است؟ چرا كسي كه درخت سدر را قطع مي‌كند، آنطور پيغمبر از قبل لعنت خدا را بر او روا داشت؟! ما نمي‌فهميديم. در كربلا هيچ علامتي براي قبر سالار شهيدان نبود، فقط يك درخت سدري در يك گوشه بود، زائران به يكديگر مي‌گفتند - اين دشت وسيع بود - وقتي وارد اين دشت وسيع شدي و به درخت سدر رسيدي، مثلاً ده متر دست راست آنجا قبر مطهر حسين‌بن‌علي است، اين علامتی بود که زائران با اين راهنمايي می‌شدند. مأموران متوكل عباسي مرتب مواظب بودند که كسي كنار قبر نرود؛ ولي مي‌ديدند هركس که جسته و گريخته مي‌آيد، منتظر است درخت سدر را پيدا كند، همين كه درخت سدر را پيدا مي‌كرد ده متر آن طرفتر مي‌رفت و قبر را آنجا زيارت مي‌كرد. فهميدند که اين درخت آدرسي براي آنهاست، دستور دادند اين درخت قطع شود. به متوكل گفتند اينكه زائران مي‌آيند قبر را پيدا مي‌كنند، آدرس همين درخت سدر بود و ما اين درخت را قطع كرديم. اين پيرمرد گفت ما حالا فهميديم که چرا وجود مبارک پيغمبرفرمود خدا لعنت کند کسی را که درخت سدر را قطع می‌کند!
با اين نام، با قبر و با همه شئون مبارزه كردند؛ پانصد سال عباسيان اين كار را كردند، قبل از آنها هم اموي و مرواني، ولي الآن كه اربعين مي‌شود بيست ميليون نفر كنار مضجع حضرت از راه دور و نزديك عرض ادب مي‌كنند، اين فراموش شدني نيست! كسي در مسير نظام عالَم حركت كند كه حق است ماندني خواهد بود.
ضرورت انجام عزاداری‌های با معرفت
ماه محرم براي ما مثل ماه مبارك رمضان ماه عبادت است. عبادت‌های ما، عرض ادب‌های ما، سينه زدن‌هاي ما، گريه‌هاي ما، ناله‌هاي ما بايد طوري باشد كه اين نظام را حفظ كند. بخش وسيعي از فداكاري‌هاي اين شهدا هم به وسيله همين مرثيه بود، وقتي اين مرثيه و اين عزاداري مي‌تواند يك كشور را حفظ كند، چرا ما آن را با عظمت و جلال حفظ نكنيم؟! چرا - معاذ الله - آن را با بعضي از امور ديگر مخلوط كنيم!؟ حرف‌هاي ضعيف را نقل كنيم؟! اين نشان داد که در روز خطر ما را حفظ كرد، اين عشق شهادت كشور را حفظ كرد. چرا ما اين گوهر گرانبها را ارج ننهيم!؟ عزاداري ما - معاذ الله - بي‌محتوا باشد! حرف‌هاي سُست، حرف‌هاي بي‌مغز،حرف‌هاي بي‌سند،حرف‌هايي كه ـ خداي ناكرده ـ اختلاف‌انگيز است،وحدت را به هم مي‌زند، مردم را به عوامي مي‌كشاند، اين حرف‌ها با حرف‌هاي كربلا هماهنگ نيست. پس حداكثر بهره را از اين ايام محرّم ببريم.
بيانات حضرت آيت الله جوادي آملي (دامت بركاته) در جلسه درس اخلاق در ديدار با جمعی از اساتید دانشگاه، دانشجويان و طلاب، قم؛ 8/7/1395
مرکز اطلاع رسانی اسرا
1. الامالی(للصدوق)، النص، ص93. 2 . الامالی(للمفيد)، النص، ص338.
3. بحار الأنوار، ج78، ص116. 4. من لا يحضره الفقيه، ج4، ص334.
5. اللهوف، ترجمه فهری، النص، ص185.
خوان حکمت روزهای یک شنبه منتشر می‌شود.