گزارش جلسه نقد مجموعه شعر «در آشیان چکاوک»
حماسه و تغزل
در سومین نشست از سلسله نشستهای نقد و بررسی آثار شاعران متعهد و برتر با بررسی اثر مشترک زوج شاعر غلامرضا کافی و پروانه نجاتی با حضور استادان، شاعران و علاقهمندان، به همت سازمان بسیج هنرمندان و بنیاد حفظ آثار شهدای استان فارس برگزار شد.
دکتر کاوس حسنلی، حجتالاسلام محمد حسین انصارینژاد، خلیل شفیعی، محمد مرادی، مرضیه مرادی، معصومه مرادی، محسن نقدی و ... از جمله شاعران حاضر در این مراسم بودند.
رضا اسماعیلی و حمیدرضا شکارسری دو شاعر و منتقد متعهد نیز مهمانان و منتقدان اصلی این نشست بودند و به نقد و بررسی «در آشیان چکاوک» پرداختند.
***
* اسماعیلی: غلامرضا کافی پای شعر انقلاب را به دانشگاهها باز کرد
رضا اسماعیلی با بیان این که غلامرضا کافی با تالیف آثار ارزشمندی چون «پژوهشنامه شعر انقلاب»، «دستی بر آتش» و «شرح منظومه ظهر» پای شعر و ادبیات انقلاب را به دانشگاهها باز کرد، اظهار داشت: بهترین ویژگی این شاعر در عرصه تحقیق و پژوهش، واقعبینی، روشمند کار کردن و داشتن سعه صدر علمی است. وی در حوزه پژوهش به این اصول معتقد است و هیچگاه با سلایق شخصی کار نمیکند.
این منتقد با خواندن یکی از غزلها به نام «شلمچه» گفت: غلامرضا کافی در این کتاب دو چهره دارد. چهره اول، سیمای شاعریست با زبانی لطیف، نرم و مفهومی که بیشتر در غزلها و دوبیتیهای این کتاب متجلی شده است. چهره دوم، چهره شاعریست با زبانی درشت، با صلابت و آرکاییک که در قصیدهها و مثنویهای این کتاب نمود پیدا کرده است.
* زبان کافی در قصیده، زبان فاخر و آرکائیک شاعران سبک خراسانی است
اسماعیلی در ادامه افزود: قصیدهها و مثنویهای این مجموعه از جنس شاعران سبک خراسانیست. هر چند شاعر در قصیدهها که سرشار از آرایههای ادبیست، توانمندیهای خود در عرصه زبانآوری و صنعتگری ادبی را به خوبی به منصه ظهور رسانده است، ولی به خاطر بسامد بالای واژگان مهجور- به جز اهل فن و خواص - بقیه مردم نمیتوانند با این قصیدهها ارتباط برقرار کنند و دایره مخاطبان شعر محدود شده است. زبان مثنویها نیز به زبان شاعرانی چون حمید سبزواری و علی معلم نزدیک است.
وی با تاکید بر این نکته که بیشتر علاقهمندان به شعر و ادبیات غلامرضا کافی را با غزل «غریبه» و «ترانک»ها میشناسند، گفت: اگر شاعر در کارهای بعدی نیز با زبان نرم ترانکها به سرایش بپردازد، مخاطبان بیشتری را جذب میکند. با این حال سرودن قصیده و مثنوی به سبک شاعرانی چون فرخی سیستانی، عنصری و منوچهری دامغانی از این منظر که مهارت و توانمندی شاعر را در عرصه زبانورزی و صنعتگری ادبی اثبات میکند، در تثبیت جایگاه و موقعیت یک شاعر موثر است.
* در غزلهای «نجاتی»، عنصر عاطفه از تشخص بیشتری برخوردار است
اسماعیلی در مورد شعرهای پروانه نجاتی نیز گفت: به تصویر کشیدن هنرمندانه سیمای بانوان و همسران شهید در این کتاب قابل ستایش است. جان و جهان غزلهای خانم نجاتی متبرک به ارزشهایی چون ایثار و شهادت است که چنین تلاشی قابل ستایش و نوعی مجاهدت است.
خالق «عاشقانههای سرخ» با تاکید بر این نکته که خانم نجاتی در غزلهای این دفتر لهجهای ساده و صمیمی دارد، گفت: عنصر عاطفه در غزلهای این مجموعه از تشخص بیشتری برخوردار است. از ساختار غزلها پیداست که شاعر به دنبال نوگویی و نوجوییست و در فضای غزل امروز نفس میکشد. این زبان نرم، به هنجار و صمیمی ارتباط مخاطب را با شعر وی تسهیل میکند و دایره تاثیرگذاری غزلها را افزایش میدهد.
خالق «این مریم همیشه» بیان کرد: در تعدادی از غزلها، شاعر به دلیل پرداختن بیش از حد به جزییات، به گزارشگری و تاریخنگاری جنگ روی آورده که این دسته از غزلها، مثنویهای سرداران جنگ را در ذهن تداعی میکند. بعضی از غزلهای کتاب نیز لحن زنانه ندارند و در آنها زاویه دید و زبان خیلی مردانه است، به طوری که اگر اسم شاعر را حذف کنیم، به سختی میتوان تشخیص داد که این غزلها توسط یک بانوی شاعر سروده شده است. ولی در مجموع شاهد غزلهای خوب ، درخشان و تاثیرگذاری در این کتاب هستیم.
* شکارسری: مخاطب در این مجموعه شعر، با دو سلیقه روبهرو میشود
حمیدرضا شکارسری دیگر منتقد شرکتکننده در این نشست عنوان کرد: ارائه کتاب به صورت مشترک کار حرفهای نیست و مخاطب و منتقد همزمان با دو گونه و سلیقه روبهرو میشود.
این شاعر با اشاره به این که در پیشانی شعر بیان شده که حماسی است اما این موضوع تنها در آثار غلامرضا کافی مشاهده میشود و شعرهای پروانه نجاتی تغزل است گفت: مخاطب در این اثر با دو نوع بیان کلمه روبهرو میشود.
وی تصریح کرد: کلمات سخت و احتیاج به فرهنگ لغت در اشعار غلامرضا کافی و کلمات ساده و ملموس در اشعار پروانه نجاتی که اولی مخاطب خاص را میطلبد و دیگری مورد استقبال مخاطبان بیشتری است.
* در غزلهای نجاتی شاهد برجستهسازی عاطفی هستیم
شکارسری با بیان اینکه هر دو شاعر نگاهی ساده و سیاه و سفید به جهان دارند گفت: با اینکه این دو همکار نگاه خاکستری ندارند اما در آثار غلامرضا کافی برجستهسازی صوری دیده شده و مخاطب آن را متوجه نمیشود و این فخرفروشی به مخاطب و کلنجار رفتن با زبان است و در آثار پروانه نجاتی برجستهسازی عاطفی دیده میشود.
* پروانه نجاتی شاعر معاصر است و غلامرضا کافی شاعر همعصر
این منتقد با بیان اینکه ادامه این روش در آثار غلامرضا کافی راه را برای نوسرایی سخت میکند اما زمینه نوسرایی به علت زبان ساده در آثار پروانه نجاتی وجود دارد عنوان کرد: ما هم شاعر همعصر داریم هم شاعر معاصر، اولی کسی است که در عصر ما شعر میگوید و دومی علاوه بر این دغدغههای شعر معاصر هم دارد که میتوان گفت پروانه نجاتی شاعر معاصر است و غلامرضا کافی شاعر همعصر.
این دو منتقد و شاعر هر دو تاکید کردند که نقدها مربوط به کتاب «در آشیان چکاوک» است، نه دیگر آثار این دو شاعر، این دو شاعر از شاعران بارز انقلاب هستند.