ضرورت توجه به تحصیل افغان ها در ایران و مشکلات پیش رو( بخش نخست)
امکانات تحصیلی، تقویت علقه مشترک(گزارش روز)
گروه گزارش
«هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند» این بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در خصوص تحصیل مهاجران افغان مقیم در کشورمان است. جایی که ایشان با قاطعیت دستوری مبنی بر لزوم تحصیل افغان‌های مقیم کشورمان صادر می‌کنند. افغان‌هایی که تحصیل آنها در کشورمان از یک سو به واسطه تعدادشان هزینه‌بردار خواهد بود و از سوی دیگر به واسطه نقاط مشترکشان با ایران زمینه‌ساز اقتدار هرچه بیشتر کشورمان در منطقه و نفوذ معنوی در کشور همسایه و برادر افغانستان خواهد شد.
دستور صریح و آشکار رهبر معظم انقلاب مبنی بر لزوم فراهم آمدن شرایط مساعد دربرای تحصیل مهاجران افغان در کشورمان دغدغه‌ای شد برای ما تا جوانب مختلف دستور رهبرمعظم انقلاب و فرایند اجرای این موضوع را بررسی کنیم.
ایران و افغانستان از دیرباز به واسطه داشتن نقاط اشتراک فراوان همواره از یک جایگاه با اهمیت متقابل برای یکدیگر برخوردار بوده‌اند. داشتن مرزهای خاکی مشترک، داشتن زبان مشترک و البته داشتن دغدغه‌های مشترک همچون مسائل امنیتی و یا مشکلاتی همچون قاچاق مواد مخدر تنها بخشی از موضوعاتی است که برای رسیدن به موفقیت نیازمند همکاری دو جانبه میان ایران و افغانستان است.
حال لحظه‌ای زندگی روزمره خودتان را تصور کنید، تقریبا بعید است که ایرانی باشید و در خیابان‌های شهرتان قدم زده باشید اما با برادران و خواهران افغان مواجه نشده باشید. شاید کودتای کمونیستی، طالبان، آمریکا و صدها و بلکه هزاران کلمه دیگر موجود باشند که هر کدام می‌توانند برای افغان‌ها تداعی گر ناامنی باشند و در این میان جمهوری اسلامی ایران به واسطه نقاط اشتراک مذکور و البته همسایه بودن با افغانستان تبدیل به اصلی‌ترین مقصد افغان‌ها شد تا دیگر دیدن افغان‌ها در خیابان‌های شهرمان نه تنها برایمان امری غیرعادی نباشد بلکه حضور این عزیزان به بخشی پذیرفته شده در جامعه ما تبدیل شود. برادران و خواهران افغان که شاید دیگر در تصور اکثریت مردم کشورمان بیگانه به شمار نمی‌روند و مردم، این عزیزان را به عنوان بخشی از جامعه خود پذیرفته اند.
این برادران و خواهران پرتلاش چه در صورتی که بخواهند در کشور ما ماندگار شوند و یا حتی در صورتی که تصمیم به بازگشت به افغانستان را بگیرند در زمان حضورشان دارای حقوقی هستند که فارغ از نگاه متعصبانه به کشورمان، مردم شریف و مهمان نواز ایران در طول مدت حضور افغان‌ها به خوبی پذیرای این عزیزان بوده اند.
اما در این میان تقریبا می‌توان گفت نه تنها در ایران بلکه شاید اگر هر کشور دیگری با چنین حجمی از مهاجران مواجه می‌شد در همکاری با این مهاجران به مشکلاتی نیز برمی خورد و ایران نیز در طول مدت حضور افغان‌ها از این قائده مستثنی نبوده است و گاها مشکلاتی برای مهاجران شریف افغان در کشورمان پیش آمده است. یکی از این مشکلات زمینه‌های تحصیلی افغان‌ها بوده است که شاهد بوده ایم برخی از عزیزان افغان بیشتر و برخی کمتر با این مشکل در کشورمان مواجه بوده اند.
تحصیل بیش از 380 هزار افغان در ایران
برای روشن‌تر شدن موضوع نگاهی به آمار محصلان افغان موجود در کشورمان می‌کنیم. این روزها 340 هزار دانش آموز، 30 هزار طلبه و 14 هزار دانشجوی افغان در کشورمان مشغول به تحصیل هستند که هر از چندگاهی خبرهایی مبنی بر وجود مشکلاتی برای آنها به گوش می‌رسد.
تحصیل کردگان دیروز ایران، مقامات
امروز افغانستان
البته صرفا نباید از جنبه منفی و وجود مشکلات به این موضوع نگاه کرد چرا که بسیاری از محصلان افغان در کشورمان نیز پس‌از بازگشت به کشورشان به جایگاه‌های بالایی در افغانستان رسیده‌اند و همین بس که این روزها معاون دوم رئیس جمهور افغانستان، معاون دوم رئیس اجرایی( نخست وزیر) و تعدادی از وزرای افغانستان تحصیل کرده حوزه علمیه قم و یا دیگر مراکز تحصیلی کشورمان هستند.
برای بررسی هرچه بیشتر مشکلات این روزهای مهاجران افغان حاضر در کشورمان به سراغ یکی از افغان‌های تحصیلکرده در کشورمان می‌روم که این روزها پس از پایان تحصیلاتش در ایران، در رفت و آمد میان دو کشور است.
او که این روزها به واسطه تجاربش در ایران دستی هم در حوزه علم و فرهنگ و افغانستان دارد درباه خود این‌گونه می‌گوید: «زمانی که کودتای کمونیستی در افغانستان اتفاق افتاد با جمعی از دانشجویان پیرو خط امام همکاری داشتم و بعد از کودتای کمونیست‌ها اولین نفراتی که برای سرکوب مورد توجه قرار گرفتند شیعیان افغانستان بودند و به همین منظور هر گونه فعالیتی نیز سرکوب می‌شد. یکی از فعالیت‌های ما شیعیان فعال در دانشگاه نیز تکثیر کتاب حکومت اسلامی حضرت امام و توزیع آن در میان مردم کابل بود. تعداد زیادی از فعالان این عرصه پس از شناسایی دستگیر و یا مجبور به فرار شدند که من نیز در دسته دوم قرار داشتم پس از مدتی فعالیت جهادی علیه کمونیست‌ها و در حالی که دوره کارشناسی را نیمه تمام گذرانده بودم در سال 58 افغانستان را به مقصد ایران ترک کردم. پس از حضور در ایران و پایان دوره کارشناسی تلاش‌های زیادی کردم و در نهایت دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا را در رشته‌های حقوق بین الملل و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران پشت سر گذاشتم.در این مدت به عنوان دبیر انجمن اتحادیه اسلامی دانشجویان خارجی دانشگاه‌های ایران و عضو اتحادیه اسلامی دانشجویان افغانستان نیز فعالیت داشتم.
بعد از اتمام تحصیلاتم که همزمان بود با حادثه 11 سپتامبر و سقوط طالبان به کابل رفتم. در آنجا بنیاد فرهنگی کوثر را تاسیس کردیم و در این موسسه فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و برنامه‌های تحقیقاتی را به اجرا درآوردیم که البته هنوز هم این فعالیت‌ها ادامه دارد و تنها در سال گذشته 2500 نفر دانش آموخته رشته‌های مختلف این بنیاد بوده اند.»
سطور بالا بخشی از گفت و گوی ما با دکتر سید وحید ظهوری حسینی عضو موسس بنیاد علمی فرهنگی کوثر افغانستان است.
ظهوری در پاسخ به سوال گزارشگر کیهان در خصوص چرایی لزوم تحصیل افغان‌ها در ایران می‌گوید: «دو موضوع در این زمینه اهمیت بسیاری دارد. موضوع اول علاقه مردم افغانستان به ایران به واسطه اشتراکات دینی و اعتقادی است و موضوع بعدی زبان مشترک دو کشور. ظرفیت‌های آموزشی و سطح علمی ایران و البته انتقال این ظرفیت‌ها و تجربیات از ایران به افغانستان امری بسیار مهم است. ما شاهد بوده‌ایم بسیاری از دانشجویان افغان توانسته‌اند حتی در کنکور رتبه‌های بالایی را کسب کنند و این امور همگی زمینه‌ای است برای ساختن افغانستانی بهتر در آینده. برنامه‌ریزی کوتاه مدت و بلندمدت برای محصلان افغان در ایران می‌تواند زمینه‌های استفاده از توانایی‌های آنها را در آینده فراهم کند. البته آموزش به تنهایی کارساز نیست و هدایت و ایجاد تعهد نیز از دیگر لازمه‌های مورد نیاز برای شکوفایی این افراد است. باید تلاش کرد تا با توجه به مشکلات دانش آموختگان افغان سرمایه‌های ملی و معنوی دو کشور از بین نرود.»
هزینه تحصیل و مدرک شناسایی دلایل عمده مشکلات
وی در ادامه در خصوص مشکلات موجود در مسیر تحصیل افغان‌ها در ایران عنوان می‌کند: «همان‌طور که رهبر معظم انقلاب در بحث آموزش مهاجران افغان تاکید داشته‌اند مطالبات رهبری از دولت سال‌ها است که تکرار می‌شود اما با این تفاوت که این بار صحبت‌های رهبری به عنوان یک دستور مورد تاکید واقع شده است. در طول مدت تحصیل مهاجران افغان در ایران این نفرات باید هزینه تحصیل را خودشان می‌پرداختند و به طور مثال در سال‌های گذشته بابت تحصیل هر دانش آموز افغان به طور میانگین 350 هزار تومان هزینه دریافت شده است.»
ظهوری تصریح می‌کند: «بسیاری از دانش‌آموزان افغان نیز به دو دلیل نداشتن هزینه تحصیل و نداشتن مدرک شناسایی در مدارس ثبت نام نمی‌شدند که این روند برخلاف وعده‌های داده شده در سال تحصیلی جاری هم ادامه داشت و ما امیدواریم با توجه به دستور رهبری در سال آینده این دستور اجرایی شود.»
پس از گذر از بخشی از صحبت‌های دکتر ظهوری بد نیست نظر دیگر کارشناسان را نیز در خصوص لزوم تحصیل افغان‌ها در ایران جویا شویم.
صادق کوشکی کارشناس مسائل خاورمیانه در این خصوص به گزارشگر کیهان می‌گوید: «اگر توجه کنیم غیراز ایران تنها کشوری که خط رسمی آن فارسی است کشور افغانستان است و زبان بیش از نیمی از مردم این کشور فارسی است. به همین دلیل نیز افغانستان مهم‌ترین حوزه نفوذ زبان و ادبیات فارسی است و ما باید در جهت توسعه زبان فارسی، این کشور را مورد توجه خود قرار دهیم.»
تحصیل،بستر نفوذ فرهنگی
در افغانستان
وی تصریح می‌کند: در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا برای توسعه رسم الخط خود هزینه‌های زیادی را انجام می‌دهند و آن را بستر نفوذ فرهنگی و سیاسی خود می‌دانند در داخل کشور ما این بستر به خودی خود فراهم است. به طور مثال کشور ترکیه با هزینه‌های زیاد در افغانستان مجتمع‌های آموزشی ایجاد کرده است و کودکان افغانستانی را بورس می‌کند تا آنها پس‌از تحصیل به سربازان ترکیه در افغانستان تبدیل شوند و آینده سیاسی افغانستان به سوی ترکیه میل پیدا کند.»
کوشکی در ادامه می‌گوید: «ما باید ببینیم در خصوص تحصیل افغان‌ها در کشورمان چه کوتاهی‌هایی داشته ایم و با جبران این کوتاهی‌ها به طور جدی برای تحصیل افغان‌ها در کشورمان سرمایه گذاری کنیم زیرا حداقل ثمره این موضوع برای ما این خواهد بود که آینده سیاسی، اقتصادی و فرهنگی افغانستان به دست نفراتی می‌رسد که تحصیلکرده ایران هستند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیر مطرح می‌کند: جمهوری اسلامی در طول 36 سال گذشته بدون هیچ چشمداشتی به واسطه وظایف شرعی و انسانی خود از هیچ کمکی به افغانستان دریغ نکرده است و فضای غالب کشور ما به گونه‌ای بوده است که افغان‌ها از همان امکاناتی که مردم ما از آن برخوردار بوده‌اند بهره‌مند شده‌اند و بهتر است نواقص موجود در راه تحصیل آنها نیز برطرف شود.
وی می‌افزاید: «ما در گذشته نیز شاهد بوده ایم که افغان‌ها به راحتی در کشورمان به تحصیل پرداخته‌اند اما مدتی در این موضوع وقفه ایجاد شد اما اگر مجددا تحصیل این افراد بدون مشکل در کشورمان صورت گیرد اکرام ما به افغان‌ها به نهایت خود می‌رسد.»
این کارشناس مسائل منطقه بیان می‌کند: «بدون تردید اگر هر کشور دیگر نیز جای ایران بود از این فرصت برای نفوذ فکری و فرهنگی استفاده می‌کرد. ما نباید از این فرصت طلایی بگذریم و باید تلاش کنیم تا هویت مشترک ایران و افغانستان ادامه یابد»
پس از شنیدن صحبت‌های کوشکی برای بررسی مجددا موضوع این بار با یکی از مسئولان مرتبط با موضوع،تماس می‌گیرم.
حجت‌الله درویش پور عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در این خصوص به ما می‌گوید: «به طور طبیعی وقتی که به صورت قانونی یا غیرقانونی ما مهاجرت افغان‌ها را می‌پذیریم باید حقوقی را که برای اتباع سایر کشورها متصور شده است برای آنها فراهم کنیم.»
وی می‌افزاید: «همان‌طورکه برخی از هموطنان ما به کشورهای دیگر رفته و در آن کشورها می‌مانند ممکن است تعدادی از این افغان‌های مهاجر در کشورمان نیز برای ادامه زندگی در کشورمان بمانند و بهتر است این افراد به عنوان افرادی تحصیلکرده در کشورمان ماندگار شوند.»
تحصیل سدی در برابر تهدیدات مشترک
درویش پور در ادامه می‌گوید: مشکلات و معضلات بسیاری در افغانستان وجود دارد که اگر ما بتوانیم زمینه‌های باسواد شدن و آموزش افغان‌ها را فراهم کنیم می‌تواند کمک شایانی به حل مشکلات درونی افغانستان کند. البته این موضوع در روابط و منافع متقابلی که میان ما و افغانستان وجود دارد نیز موثر خواهد بود. تهدیدات مشترک بسیاری نیز برای هر دو کشور وجود دارد که وجود افراد تحصیلکرده در هر دو طرف می‌تواند نقش موثری در کاهش این تهدیدات داشته باشد.
نماینده مردم ایذه و باغملک در مجلس شورای اسلامی بیان می‌کند: «از یک سو وظیفه اسلامی ما در قالب دیدگاه اسلامی و از طرفی دیگر دیدگاه ما در حمایت از مستضعفین باعث می‌شود تا تحصیل افغان‌ها برای ما اهمیت بیشتری پیدا کند. ضمن اینکه تحصیل افغان‌ها در کشورمان باعث آشنایی بیشتر آنها با فرهنگ ما نیز می‌شود.»
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس تصریح می‌کند: «افغان‌هایی که به صورت قانونی به کشور ما آمده‌اند در حال حاضر برای تحصیل در آموزش و پرورش ما مشکل خاصی ندارند و در بحث دانشگاه‌ها نیز اگر مشکلاتی وجود داشته باشد باید شناسایی و در خصوص حل آنها تصمیم گیری شود. قطعا وزارت علوم و سایر نهادهای ذی ربط در این خصوص نیز اقدامات لازمه را انجام خواهند داد.»
همکاری مشترک لازمه تسهیل آموزش افغان‌ها
درویش‌پور خاطرنشان می‌کند: «باید در مسیر تسهیل بحث آموزش افغان‌های مقیم کشورمان سفارت افغانستان در تهران نیز با وزارت علوم و کمیسیون آموزش و تحقیقات تعامل داشته باشد و مشکلات موجود را با این دستگاه‌ها مطرح کند تا راه حل‌های مورد نیاز در این خصوص اتخاذ شود.»