حسن آقایی
نبض زمان نزدیکتر شدن بازگشایی مدارس در سطح کشور شتاب و شدت دارد. تنها تهیه نوشت‌افزار و سر و کله زدن برخی بچه‌ها و نوجوانان و نوع انتخاب و هزینه‌ها نیست. کیف و کفش و پوشاک و بعضا هزینه سرویس رفت و آمدشان و احیانا برخی شهریه چند میلیونی هم مطرح است و نیز گروهی از خانواده‌ها تغییر محل مسکونی از یک منطقه آموزش و پرورش به منطقه دیگر و انجام امور مربوطه‌اش هم در میان است. مجموعه این فعل و انفعالات یک خستگی جانانه و شاید با جوش و خروش برای پدر و مادر دانش‌آموزان دارد که یک خسته نباشی مهربانانه هم دارد.
در گزارش پایانی نظرات جمع دیگری از اولیای دانش‌آموز را درباره چگونگی نرخ‌ها و خواست و ناخواست‌های فرزندان هنگام خرید لوازم التحریر و نیز با یک تولیدکننده قدیمی دفاتر مدارس و هم‌چنین دیدگاه عضو هیئت مدیره اتحادیه صنف صحاف درخصوص مسئله دفاتر فانتزی و... را داریم که می‌خوانید.
خانواده‌ها چه می‌گویند؟
«شایان»، پدر یک دانش‌آموز با این اشاره که قیمت اجناس این محل، پایین است، او هم همچون برخی شهروندان به مقایسه نرخ نوشت‌افزار سال‌های دور با امروز می‌پردازد و می‌گوید: دفترهای قدیم بیشتر جلد مشمعی و مقوایی بود. مثل امروز نقش و نقاشی نبودند. ما دانش‌آموزان آن زمان توقع هم نداشتیم. 5-4 دفتر 50-40 برگ و دو تا مداد برای یک سال کافی بود. الان بچه‌ها دفتر جلد رنگی و عکس‌دار و بسته‌ای مداد می‌خواهند و تامین این جور توقع‌ها در توان هر خانواده‌ای نیست.»
از یک خانم دانشجوی پزشکی همراه پدر سؤال می‌کنم زمان دانش‌آموزی‌شان نوشت‌افزارها نسبت به حال چه شکل و نمایی داشته و گزینش‌های خریدها با فرزند بود یا والدین؟ او می‌گوید انتخاب بیشتر با فرزند محصل است و نظرش راجع به تصاویر فانتزی روی جلد دفترها این است: «دفتر برای نوشتن موضوعات آموزشی است. قبلا محصل بودم نقش روی جلد دفاتر به اشکال فانتزی کم بود.»
هزینه‌های تحصیلی جوانان سنگین است
«آتش‌زا» دانش‌آموز پسر خانواده سال دوم دبیرستان است. او همراه مادر مقداری مایحتاج تحصیلی‌اش را خریده است و درباره قیمت‌ها می‌گوید یک نوع دفتر 80 برگ 950 تومان و 100 برگ 1350 تومان و یک کوله شبیه کوله خواهرش، 40 هزار تومان خریده‌اند. پیشتر بابت شهریه یک سال تحصیلی دبیرستان غیردولتی 5 میلیون و 400 هزار تومان پرداخت شده است. مادر او می‌گوید: «هزینه‌های جوانان باعث آشفتگی دخل و خرج شده است. در دوران تحصیلی ما دفترها فانتزی نبوده، همه ساده و همه قانع بودیم. عید به عید کفش می‌خریدیم خیلی هم خوشحال می‌شدیم. امروز در خانواده‌ها فرزندسالاری است.»
وسایل نوشت‌افزار خریدش را یک یک در کیسه پلاستیکی می‌گذارد، مبلغ‌اش را می‌پردازد. درون کیسه را وارسی می‌کند و از صف جلوی مغازه بیرون می‌آید. از «خانم سروی» که فرزند محصل سال اول دبیرستان دارد می‌پرسم قیمت‌ها چطور بود؟ در فرصت اندک و هنگام رفتن می‌گوید: «دفترچه‌های 50 برگ فانتزی 1500-1800 تومان است. از نوع ساده گرفتم. 4 تا دفتر 100برگ، 9 تا خودکار و 2 بسته مداد مجموعا 30 هزار تومان و از مغازه دیگر یک کیف 75000 تومان خریدم.»
«تهرانی» شغل آزاد دارد، فرزندش دانش‌آموز  سوم دبستان است. به گفته او انتخاب خرید لوازم‌التحریر خواست فرزند با هماهنگی پدر است. اما برخی بچه‌ها یک جا به سلیقه و خواست خودشان و بعضی‌ها با هماهنگی و نظر پدر و مادر، آن چه می‌خواهند می‌خرند.
آموزش و تعادل مخارج از طفولیت
«اقبالی» بازنشسته، می‌گوید: «بحمدالله بچه‌هایم در دوران تحصیل‌شان کم‌توقع و سازگار بودند. آن‌ها خودشان سور و سات مدرسه‌شان را انتخاب می‌کردند. اما دو سه تا نوه مدرسه‌رو داریم که خواست خودشان را به اصطلاح به کرسی می‌نشانند. هر چیز را قبول نمی‌کنند. هزینه‌شان بالا است. اما در کل نظرم این است بچه‌ها را باید از دو سه سالگی از هر جهت در خانواده تربیت کرد و طوری بار آورده شوند که با هر شرایطی به طور مناسب سازگار باشند. در مدرسه هم باید اولیای مدرسه غیر از دروس، آداب زندگی و تعادل در مخارج را بفهمند و خرج‌تراشی بیهوده برای والدین نداشته باشند.»
گشتی در یک نمایشگاه
در ادامه گشت و گذار در بخش‌هایی از شهر به یک نمایشگاه عرضه نوشت‌افزار واقع در غرب تهران می‌روم. سالن برپایی نمایشگاه قسمتی از وسعت بزرگ یک پارک است که در آن نیمروز رفت و آمد عده‌ای از شهروندان آرامش و خلوت آن را نمی‌گیرد. درون نمایشگاه نیز آرام است چون جمعیت خانواده‌های مراجعه‌کننده چندان زیاد نیست. گردش کوتاهی می‌کنم. روی قفسه‌ها انواع دفاتر با رنگ‌های شاد و تصاویر رهبر معظم انقلاب و بعضی از شهدا و اماکن مقدس روی جلد در منظر عمومی قرار داده شده است. در این مکان قیمت دفاتر تا 35 درصد تخفیف داده می‌شود از جمله یک نوع دفتر 100 برگ به بهای اولیه 4000 تومان، 3400 تومان و 100 برگ دو خط سیمی جلد طلقی 5270، 100 برگ ساده سیمی طلقی 5300 و 80 برگ ساده 2900 تومان عرضه می‌شود.»
روایت خرید مادر برای فرزند
چند لحظه‌ای است که وارد یک مغازه نوشت‌افزارفروشی شده‌ام که یک مادر با دو فرزند کم سن و سال می‌آید. هر دو بچه با ذوق و شوق می‌روند طرف قفسه‌های دفترچه و مادر را که با فروشنده درباره نرخ دفاتر صحبت می‌کند را صدا می‌زنند. او ریز لوازم تحصیلی‌شان را روی شیشه ویترین مغازه می‌گذارد می‌رود پیش بچه‌ها که هر یک دو سه دفترچه فانتزی سیمی برداشته‌اند نشان مادر می‌دهند. او دفاتر را از دست هر دو می‌گیرد سر جای‌شان در قفسه می‌گذارد. بچه‌ها را نگاه می‌کنم، اخم کرده‌اند. مادر دست بر سر هر دو می‌کشد آرام می‌گوید این دفترها برای شما مناسب نیست. از مادر می‌پرسم بچه‌ها کلاس چندم هستند؟
می‌گوید یکی امسال به مدرسه می رود برادرش کلاس سوم رفته است. وی برمی‌گردد جلوی پیشخوان مغازه. فروشنده چند تا دفتر 50 و 80 برگ که جلدشان نقاشی کارتونی است، چند تا مداد، مدادتراش و پاک کن و تعدادی جلد پلاستیک کتاب روی پیشخوان گذاشته است. مادر دفترها را نشان فرزندانش می‌دهد. هر دو، شانه شان را بالا می‌اندازند. او می‌گوید برای امسال شما همین دفترها خوب است. بچه‌ها ساکت هستند. مادر مبلغ خریدش را می‌پردازد از فروشنده خواست لوازم هر بچه را در یک کیسه جداگانه بگذارد. مادر لوازم هریک را به طرف بچه‌ها می‌گیرد که بگیرند اما آن‌ها دست خالی به طرف در خروجی می‌روند. مادر پشت سرشان می‌رود.
نظر فروشنده
به فروشنده که سن بالایی دارد نگاه می‌کنم. او لبخند می‌زند... می‌گوید: «برخی بچه‌های این دوره خودمختار هستند. کمتر گوش به حرف بزرگترها می‌دهند.»
از او که خود را علیرضا معرفی می‌کند نظرش را در خصوص تصاویر روجلد دفاتر فانتزی که بعضا مناسب بچه‌های مدرسه‌ای نیست، می‌پرسم. او می‌گوید: «چاپ برخی دفترچه‌ها سفارش به اصطلاح بازاری پسند و بعضی مربوط به تولید است. فانتزی‌ها معمولا سیمی و تصاویر مختلف دارند اما همه‌شان تصویر نامناسب ندارند. تعدادی که تصویر جلدشان ناهنجار است را خیلی از خانواده‌ها نمی‌پسندند.»
این فروشنده تاکید می‌کند که وجود برخی تصاویر شخصیت‌های کارتونی غربی بر روی جلد دفترها در شأن فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی نیست.
او می‌گوید:«باید مسئولان مربوطه نظارت همه جانبه‌ای بر طراحی جلد دفترچه‌های دانش‌آموزان اعمال کنند و اجازه ندهند فرهنگ منحط غرب از این راه به فکر و ذهن بچه‌های نوجوان ما رخنه کند.»
نقبی به یک کارگاه قدیمی دفترساز
کارگاهش در یک منطقه مسکونی بسیار دیرینه است. هنوز مانده‌هایی از چاردیواری‌های کاهگلی و خشت و آجرش کم و بیش به چشم می‌خورد. با راهنمایی یک آشنای محله به کارگاه صحاف تولیدکننده دفترهای مدارس می‌رسیم. وسعت این مکان چندان بزرگ نیست. یک سمت آن دستگاه قدیمی برش کاغذ است. کنارش روی یک میز انبوه ورق‌های بزرگ کاغذ یکدست سفید بالا رفته است. سوی دیگر تلی دفترهایی هست که جلد شده بر سطح میز دیگری به ارتفاع زیاد چیده شده‌اند. یکی از این دفترها را برمی‌دارم. می‌بینم صفحات‌شان خط‌کشی نشده، هر دو دفتر در درازی یک سطح جلد شده‌اند که باید بین‌شان برش بخورد و به صورت دو دفتر مشخص شوند. گوشه دیگر، در سکنج این فضا یک راهرو باریک است که آنجا دو دستیار کارگاه مشغول کارند. بعد از گفت‌وگو با مدیر مربوطه سری به آن راهرو می‌زنم. سه چهار قدم جلو می‌روم دست راست به یک راهرو کوچک دیگر می‌رسم که آن کمی تاریک است. یک دو قدم دیگر پیش می‌روم یک فضا خیلی کوچک‌تر و تاریکی غلیظ‌تر است که سطحش مقداری بالا است. اینجا بن‌بست است. تمام این راهرو تو در تو پشت دیوار کارگاه واقع شده است.
دفتر یک قرانی تا فانتزی 450 تومانی...
«حبیب‌الله غنی‌لویی» از سال 1342 شغلش تولید دفترچه‌های مدارس است. می‌پرسم ساخت و قیمت دفاتر در 50 سال پیش چطور بوده است؟ پاسخ می‌دهد: «قیمت دفتر 20 تا 40 برگ در آن زمان از یک قران بود تا امروز که یک دفترچه 450 تومان است. تولید دفترچه در آن دوره همه به سبک قدیمی بود حالا اکثرا پیشرفته و جدید است. مثل جلد دفاتر که آن زمان نازک و دفترهای خشتی جلد مقوا بوده ته تعداد برگ‌شان با سریش چسبانده و شکیل می‌شدند. امروزه تمام دفترچه‌ها برای محکم‌تر شدن تعداد ورق‌شان چهار مفتول (ته‌بندی)  می‌شوند. با نشان دادن یک سری دفاتر تمام برگ سفید جلد یکسره می‌گوید کار خط‌کشی مربوط به چاپخانه است.»
از «حبیب‌الله غنی‌لویی» تولید کننده قدیمی دفترچه‌های مدارس، در ادامه گفت‌وگوی‌مان می‌پرسم نوع کاغذ دفاتر و نرخ‌شان چیست؟ می‌گوید: «درحال حاضر دفتر معمولی جلد گلاسه 40، 60، 80 و 100 برگ نوع کاغذشان 50 گرمی و دفاتر فانتزی 60 و 70 گرمی است. قیمت‌شان هم فرق می‌کنند.» وی هم اظهار می‌کند: «پارسال قیمت یک نوع دفترچه 5200 تومان، امسال 4500 تومان است. علت ارزانی فراوانی کاغذ چینی و هندی است.»
مبنای نرخ‌گذاری و نقش و تصاویر خاصه بعضا فرا فانتزی روی جلد دفاتر، آمار واحدهای متبوع و چگونگی نظارت بر عملکرد صنفی پرسشهایم از عضو هیئت مدیره اتحادیه صنف صحاف تهران است.
«محمود نظری» می‌گوید: «13 رسته مختلف داریم. 136 واحد دارای جواز فعال در شهر تهران است. درباره نرخ‌های دفاتر ما شامل قیمت‌گذاری نیستیم. قیمت‌ها توافقی تولیدکننده و خریدار است اما برخی تولیدات دفترچه براساس سفارش مغازه‌دار و تولیدکننده است. نرخ کالای سفارشی بر مبنای نوع جنس کاغذ و جلدهای فانتزی می‌باشد.»
تولید «تصاویر فانتزی» غیر مجازند
ادامه اظهارات وی حکایت از تصاویر روی جلد برخی دفاتر مدرسه‌ای که سبک و نامناسب خوانده می‌شود و نحوه واکنش اتحادیه در برابر تولید این نوع کارها است. وی می‌گوید: «روی جلدهای «فانتزی» چون عکس‌های غیرمجاز است در کارگاه‌های فاقد پروانه و بدون محل معین تولید می‌شود. فعالان تصاویر غیرمجاز و تولیدکننده (آن‌ها) اصلا مورد تایید اتحادیه صنف نیستند.»
نحوه نظارت چگونه است؟
«نظری» درباره موضوع نقوش روی جلد دفاتر، می‌افزاید: «ما پیشنها‌دهای خاص به واحدهای صنفی داده‌ایم که عکس‌های روی جلد حتما رعایت شئون اسلامی باشد.» از عضو هیئت مدیره اتحادیه صنف صحاف می‌پرسم نظارت بر کارکردهای صنفی به چه طریق است؟ پاسخ وی این است: «براساس قانون نظام صنفی عمل می‌شود.»
عوامل منفی در سلایق نوجوانان
هیچ خانواده‌ای دوست ندارد چشم‌اندازشان یک نمای نامناسب و رنگ و رو رفته و کدر باشد. همه طالب تنوع در همه امور زندگی و وسایل کاربری و کاربردی هستند در صورتی که عامل و مخل مناسبات فرهنگی، روحی و اخلاقی جامعه نباشند.
این مطالب پیشگفت باورانه «رضوان» که خود را طراح و دکورآرای داخلی ساختمان معرفی می‌کند است. وی ادامه می‌دهد: «با توجه به پرسش شما در زمینه چاپ تصاویر مختلف آغشته به انواع رنگ‌های شاد و سبک، به جاست این موضوع حداقل از دو جنبه اندکی بررسی شود. یک: «تغییرات طی مرور زمان تقریبا در بسیاری از مایحتاج هر چیز در زندگی خواه ناخواه اتفاق می‌افتد اما امروزه تکنولوژي به صور گوناگون به عنوان یک وسیله ضروری همگانی نیز آثار منفی در بینش برخی می‌گذارد که طبعا روی روحیه، استقلال فکری، سلایق و فرهنگ خاصه دربین کم‌سالان و نوجوان‌ها در هر جامعه‌ای اثر گذاشته است. حال در این باره کودکانی را می‌بینم که موبایل در اختیار دارند و یا اوقات فراغت را بیشتر صرف بازی‌های رایانه‌ای می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: «جنبه دوم، پیرامون موضوع سئوالتان برمی‌گردد به استقبال آنان از نقش‌های رنگین کارتونی و برخی چهره‌های ورزشی و فیلم و سریال‌ها.» او مثال هم می‌زند: «پاکت‌های محتوای خوردنی‌ها از هر نوع که فرضا اگر یکدست قهوه‌ای، زرشکی و طوسی رنگ باشند امکان زیاد دارد کمتر مورد توجه بچه‌ها واقع شود. بنابراین می‌رسیم به این که نقوش و نگارهای تجملی روی جلد دفترهای فانتزی کاذب ذائقه بچه‌ها را تحریک می‌کنند. از طرف دیگر برخی والدین غفلتا یا به سهل، نظر فرزندان‌شان را هنگام انتخاب و خرید نوشت‌افزار  مدرسه آنان می‌پذیرند و شاید کمتر به فکر مناسب بودن و یا نبودن طرح و نقش وسایل‌شان می‌افتند.»