پرسش :
ملاك تشخيص آيات محكمات از متشابهات چيست‌؟
پاسخ :
خداوند متعال مي‌فرمايد: «او كسي است كه اين كتاب را بر تو نازل كرد كه قسمتي از آن‌، آيات «محكم‌» (صريح و روشن‌) است كه اساس اين كتاب مي‌باشد؛ و قسمتي از آن‌، «متشابه‌» است‌؛ امّا آنها كه در قلوبشان انحراف است‌، به دنبال متشابهاتند تا فتنه‌انگيزي كنند؛ و تفسير(نادرستي‌) براي آن مي‌طلبند؛ درحالي‌كه تفسير آنها را جز خدا و راسخان در علم‌، نمي‌داند...».( آل‌عمران‌، 7 )
از اين آيه‌، استفاده مي‌شود كه آيات قرآن‌كريم دو دسته‌اند: الف‌) محكمات‌؛ ب‌) متشابهات‌. «محكمات‌»؛ آيات روشني هستند كه جاي هيچ‌گونه انكار و توجيه و سوء استفاده در آن نيست‌؛ امّا «متشابهات‌» به دليل بالا بودن سطح مطلب يا گفتگو درباره عوالمي كه از دسترس ما بيرون است‌؛ مانند علم غيب‌، جهان رستاخيز و صفات خداوند متعال و... چنان هستند كه فهم معناي نهايي و اسرار و پي‌بردن به كنه حقيقت آنها، به سرمايه خاص علمي نياز دارد، و خداوند متعال مي‌فرمايد: فقط خداوند و راسخان در علم اسرار اين آيات را مي‌دانند و براي مردم تشريح مي‌كنند. راسخان در علم عبارتند از: پيامبر، امامان‌: كه از همه اسرار اين آيات آگاهند بنابراين‌، در برخورد با متشابهات‌، بايد به احاديث مراجعه كرد. (ر.ك‌: تفسير نمونه‌، آيت‌الله مكارم شيرازي و ديگران‌، ج 2، ص 442 و 443، ـ التمهيد، آيت‌الله محمدهادي معرفت‌، ج3)
درباره ملاك و تعيين متشابه از محكم نظريات گوناگوني ارائه شده است از جمله‌:
1- محكمات آياتي هستند كه دلايلي روشن و واضح دارند. امّا بازشناسي متشابهات نياز به تأمل و تدبر دارد.
2- محكم عبارت است از هر آيه‌اي كه آگاهي به آن ـ با برهان خفي يا جلي ـ ممكن باشد؛ به خلاف متشابه؛ مثل علم به زمان قيامت‌.
3- آيات محكمات‌، تأويل واحدي دارند؛ در حالي كه آيات متشابه وجوه متعددي از تأويل در آنها محتمل است‌ که البته تنها امام معصوم با توجه به آیه «لایعلم تأویله الا الله و الراسخون فی العلم» حق ارائه معنای تاویلی برای آیات قرآن را دارد چرا که در روایات تصریح شده است که راسخون در علم تنها پیامبر امامان معصومند.