سهم عراق در رستاخیز دینی(یادداشت روز)
در چهل روز گذشته، عراق صحنه چهار رخداد مهم بوده که هر کدام به دیگری ارتباط داشته است. شروع عملیات آزادسازی موصل، مراسم بزرگ راهپیمایی 20 میلیونی اربعین، انفجار مهیب حله و تصویب قانون حشدشعبی در مجلس عراق. این موضوعات در مجموع بیانگر آن است که تحولات عراق به این کشور هویت معینی که با نگرش و منافع استکبار و عوامل مرتبط با آن همخوانی ندارد، داده و این هویت‌طلبی جدید به سرعت در حال تحقق است. درباره هر کدام از این تحولات توجه به نکات زیر ضرورت دارد:
1- عراق به دلایل معنوی و تاریخی، ظرفیت محور شدن در منطقه عربی و سنی را دارد و می‌تواند با بخش‌های بزرگ دیگر عربی رقابت نماید. عراق و منطقه نام آشنای آن - بین‌النهرین- در طول حدود 8000 سال گذشته مبدأ تمدن‌های سومر، اکد، بابل و آشور بوده است و از این جهت در متن جامعه عراق حس مدنیت‌گرایی فراملی و احیاء تمدن وجود دارد. در عین حال عراق بیش از 500 سال - در حد فاصل سال‌های 132 تا 656 قمری - مرکز سیاسی جهان اسلام به شمار می‌رفته و به عبارت دیگر در حدود نیمی از دوره اسلامی، مرکز سیاسی اسلام بوده است. علاوه بر این وجود مدفن بسیاری از پیامبران بزرگ الهی و نیمی از ائمه شیعه موقعیت معنوی ویژه‌ای به عراق داده است. باید به این فهرست اضافه کرد که عراق محل نشو و نمای اکثر مذاهب اسلامی و مکاتب فکری مسلمانان بوده است. بر این اساس تحولات عراق به طور خاص در کانون توجه بوده و خواهد بود.
عراق بعد از فروپاشی رژیم صدام حسین در سال 1382، حیات تازه‌ای پیدا کرد و از این رو از آغاز دوره جدید در معرض انواعی از تهاجمات و توطئه‌ها از سوی غرب، رژیم‌های وابسته عرب و جریانات تروریستی قرار گرفت. اما امروز همه‌چیز بیانگر آن است که عراق توانسته است علیرغم همه توطئه‌ها هویت جدید خود را تثبیت نماید. این هویت بیش از هر چیز با کلمات دینی - انقلابی قابل توضیح می‌باشد. صد البته عراق، ایران نیست و مثل هر کشور دیگری از وضعیت و ساختارهای داخلی و علایق طیف‌های داخلی آن متاثر می‌باشد.
2- عملیات آزادسازی استان نینوا و به خصوص مرکز آن که از 28 مهرماه آغاز شده، آخرین حلقه از سلسله عملیات‌هایی است که طی حدود دو سال و نیم گذشته در عراق به اجرا گذاشته شده است. مواجهه ارتش، دولت و ملت عراق با پدیده داعش در ماه‌های اولیه‌ای که این جریان با تکیه بر انواع پشتیبانی‌های لجستیکی، اطلاعاتی و حتی سیاسی غرب و دولت‌های عربستان، ترکیه، قطر و امارات بخش وسیعی از عراق را به تصرف درآورد، غیرممکن ارزیابی می‌شد و حتما اگر قرار بود این کار با همه نیروهای داخلی و خارجی عراق- منهای ایران و عدم استفاده از ظرفیت و تجربه انقلاب اسلامی - صورت گیرد، واقعا هم ممکن نبود. از این رو آمریکایی‌هایی که امروزه از حمله هوایی به داعش در موصل سخن می‌گویند در سه ماه اول، اقدامات داعش را عادلانه و با هدف استیفای حقوق اهل سنت و عرب‌ها ارزیابی می‌کردند.
در واقع عملیات موصل که آخرین و مهمترین حلقه عملیات‌های آزادسازی به حساب می‌آید متکی به تجربه ده‌ها عملیاتی است که در استان‌های صلاح‌الدین، الانبار، بغداد، کرکوک، بابل و دیالی با محوریت ایران به اجرا گذاشته شده‌اند. امروز بخش‌های مختلف نیروهای عملیاتی عراق در موصل شامل ارتش عراق، پلیس فدرال یا اتحادیه، پیشمرگه‌ها، حشد وطنی، سازمان مبارزه با ترور و در نهایت حشدشعبی از تجربه عملیات‌های قبلی استفاده می‌نمایند. از سوی دیگر نیمی از عملیات که از قضا بخش دشوارتر آن نیز می‌باشد یعنی غرب رود فرات به عهده نیروهای حشد شعبی عراق می‌باشد و موفقیت آنان در پاکسازی مناطق غرب موصل سبب نگرانی جدی ترکیه، سعودی و آمریکا شده است تا جایی که هفته گذشته، آمریکایی‌ها یک مقر مربوط به حشد شعبی در غرب موصل را بمباران کردند و وزیر خارجه ترکیه سراسیمه به تهران آمد و سعودی‌ها نیز تبلیغات گسترده‌ای علیه حشد انجام داده و آن را همسنگ داعش معرفی کردند. پس کاملا واضح است که عملیات موصل یک گام مهم در هویت‌یابی عراق جدید به حساب می‌آید.
3- راهپیمایی 20 میلیونی اربعین یک اتفاق ساده و زودگذر نبود. این راهپیمایی آرام آرام به یک جریان بین‌المللی تبدیل شده است. وقتی خیلی از مردم در قاره‌های مختلف و پیروان ادیان و مذاهب مختلف درصدد شرکت در این راهپیمایی برمی‌آیند و توجه جدی مراکز خبری و فرهنگی جهان به این رخداد جلب می‌شود، زنگ‌های خطر برای غرب و زائده‌های منطقه‌ای آن به صدا درمی‌آید. راهپیمایی اربعین هر رخداد بین‌المللی دیگر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. دست کم ده روز این راهپیمایی به درازا می‌کشد و حجم جمعیتی که در این راهپیمایی شرکت می‌کنند و نیز ظرفیت شهرهای مبدأ - نجف- و مقصد- کربلا- برای پذیرش چنین جمعیتی توجه‌برانگیز است. کسانی که در یک راهپیمایی 90 کیلومتری شرکت می‌کنند، بیش از مردمی که صرفا در یک محل اجتماع می‌نمایند به تدارک ویژه امنیتی، رفاهی و فرهنگی نیاز دارند. و این در عمل در توانایی عادی هیچ دولت و ملتی نیست که بتواند از پس آن برآید. عراق حدود 35 میلیون نفر جمعیت دارد که دست کم 25 درصد از آن زیر 10 سال سن دارند با این وصف این سؤال پیش می‌آید که یک ملتی با عدد جمعیتی نه چندان بالا باید پذیرای یک جمعیت 20 میلیونی در یک دوره دستکم ده روزه باشد. آنچه در این راهپیمایی تجلی پیدا می‌کند، جامعه مهدوی است در واقع این یک نمونه از جامعه‌ای است که با آمدن مهدی موعود - عجل‌الله تعالی فرجه الشریف - در کل دنیا شکل می‌گیرد یعنی جامعه‌ای که از امنیتی در درون برخوردار است و معیشت آن به گونه‌ای تنظیم می‌شود که هیچ نابرخورداری باقی نماند و هیچ برخورداری نتواند توانایی‌های شخصی خود را وسیله تفاخر بر بندگان دیگر قرار دهد. در واقع راهپیمایی اربعین یک مانور ملموس از وضعیتی است که در حال شکل گرفتن است. امیدواریم آن روز خیلی نزدیک باشد.
در این بین توجه به این نکته هم مهم است که اگرچه راه پیمودن بین نجف و کربلا در شیعه یک سنت به حساب می‌آمده و در طول چند صد سال اخیر هم تا حدی مورد توجه علما و شیعیان قرار داشته است، اما برگزاری باشکوه اربعین و حضور میلیون‌ها انسان در آن «ابتکار عمل» رهبرمعظم انقلاب اسلامی به حساب می‌آید. این ابتکار جدای از اینکه احیاء و محوریت بخشی به یک سنت علمایی شیعه است، در عین حال یک مانور سیاسی مهم هم به حساب می‌آید. خیلی‌ها تلاش کردند که شیعه را یک اقلیت غیرمنسجم و در حال خسته شدن نشان دهند و از این طریق سرمایه بزرگی که ملت عراق که در چند سال اخیر و پس از دادن میلیون‌ها قربانی بدست آورده‌اند را از دستشان بربایند. ابتکار عمل رهبر معظم انقلاب در تبدیل اربعین به یک محوریت قوی ملی و دینی بر توطئه‌ها و تلاش‌های دشمنان اسلام خط بطلان کشید. در واقع امروز اربعین از یک سو، یک 22 بهمن عراقی است که عراق را در برابر توطئه‌ها حفظ می‌کند و از سوی دیگر یک رستاخیز دینی است که نقطه آرمانی تحقق تعالیم دینی را به همگان نشان می‌دهد. از این رو می‌بینیم که در دهه دوم ماه صفر، عراق امن‌ترین موقعیت را پیدا می‌کند و مهدویت بیش از هر زمان دیگر مورد توجه و مداقه قرار می‌گیرد.
4- آنچه در روز چهارم آذرماه یعنی 4 روز پس از پایان راهپیمایی بزرگ اربعین در شهر «حله» روی داد در نوع خود یک عملیات تروریستی کم‌سابقه به حساب می‌آمد.
تجهیز یک کامیون به چندین تن مواد انفجاری و منفجر کردن آن در یک پمپ بنزین و در نهایت مورد آماج حمله قرار دادن جمعیتی چند ملیتی که به هیچ اسلحه گرم یا سردی مجهز نبودند و پذیرفتن فوری مسئولیت آن از سوی گروهی شناخته شده در نوع خود جدید به حساب می‌آمد. جدای از اینکه داعش خود به جمع‌آوری اطلاعات پیرامون منزلگاه زوار حسینی و کیفیت تجمع یاد شده دست یازیده و یا دیگرانی که با انواعی از هواپیماها در آسمان این منطقه در پرواز هستند اطلاعات و پوشش اولیه را به این عملیات داده‌اند، عملیات حله که مشحون از نفرت و کینه بود واکنشی به موفقیت نیروهای حشدشعبی در موصل و نیز واکنشی به راهپیمایی بزرگ اربعین محسوب می‌شود. از این رو به اندازه «داعش»، همه کشورهایی که با حضور دفاعی حشد در موصل مخالف بودند و با راهپیمایی اربعین مشکل داشتند را می‌توان در ردیف مظنونین و متهمین حادثه 4 آذر حله به حساب آورد.
همه می‌دانند که حله به دلایل تاریخی و نقش 400 ساله آن در حیات علمی شیعه و نقش لجستیکی و پشتیبانی آن برای زائران یک موقعیت مهم شیعی به حساب می‌آید بر این اساس به نظر می‌آید انتخاب مرکز استان بابل حساب شده بوده است.
5- تصویب قانون «حشدشعبی» در مجلس عراق در روز ششم آذرماه یک رخداد مهم به حساب می‌آید. نقطه اهمیت این است که علاوه بر شیعیان، کردها و سنی‌ها نیز خواهان تبدیل حشدشعبی از هویتی موقت و ناظر به بحران امنیتی به هویتی ماندگار و ناظر به حیات و منافع عراق شده‌اند. در واقع با تصویب این قانون اینک عراق مجهز به نیرویی شبیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد. ماده‌های اول، چهارم و پنجم مصوبه روز شنبه پارلمان عراق، حشدشعبی را به عنوان پشتیبان قانونی نیروهای نظامی- امنیتی عراق به رسمیت می‌شناسد و در عین حال به آن در حفظ امنیت و آرامش عراق محوریت می‌بخشد. حشدشعبی هم اینک از نظر نیروی انسانی از ارتش عراق کوچک‌تر ولی ماموریت‌های آن از ارتش عراق مهم‌تر است و از این رو به نظر می‌آید عراق هم‌اینک به نیرویی عقیدتی سیاسی مجهز شده که در مدیریت جنگ‌های نامتقارن و حوادث غیرمترقبه توانایی بالایی دارد.
سعدالله زارعی