علی قاسمی
مکران نام قدیمی سرزمینی ساحلی است که در جنوب خاوری ایران گسترده شده‌است. شاید در نخستین نگاه، ناحیه‌ای محروم و بدون جاذبه‌های گردشگری و یا پیشینه تاریخی به نظر آید، اما واقعیت آن است که این ناحیه دارای تاریخی کهن است. امروزه نام مکران- که به ناحیه جنوبی و ساحلی بخشی از استان هرمزگان و استان سیستان و بلوچستان اطلاق می‌شود- به‌احتمال فراوان از نظر ریشه با واژه «مک» ارتباط دارد. در کتاب «استفان بیزانسی» که‌ از جغرافی‌نویسان یونان است؛ اسم ولایت مکران به شکل «ماکاره نه» دیده می‌شود. علاوه بر کتیبه‌های باستانی، ‌«هرودوت» در اثر معروفش از میکیا mekia  یا مملکت (میکی‌ها) یاد کرده‌است. منظور وی از این عنوان نام بردن واحد جغرافیایی نبوده بلکه ذکر قومی خاص بوده‌است. از مطالب وی چنین استنباط می‌شود که در عصر‌‌باستان این قوم در جنوب شرق ایران و در چارچوب مرزی بلوچستان امروزی زندگی می‌کردند. ادبیات تاریخی با اسناد مکتوب در این خصوص وجود دارد. خواجه نظام‌الملک طوسی در کتاب سیاست نامه و بیهقی نیز در اثر گرانسنگ خود، درباره ولایت مکران نیز اشاره کرده‌اند. حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز  در شاهنامه گهربار می‌فرماید:  ز مـَکران شد آراسته تا زره / میان‌‌ها ندیدند بند و گره.
در واقع سواحل مکران در سراسر تاریخ بعنوان بخشی لاینفک از خاک این سرزمین بوده که مورد بی‌مهری و بی‌توجهی سلاطین قرارگرفته بود؛ لیکن با تدابیر رهبر معظم انقلاب اسلامی امروز در سطح ملی محور توجه و توسعه قرار گرفته  و در دستور کار دولتمردان است. سواحل مکران بهترین کرانه‌اقیانوسی کشور و در معتدل‌ترین‌‌هوای جنوب کشور واقع شده‌است. تاکنون به دلیل تمرکز بیشتر بر سواحل خلیج فارس، به سواحل ارزشمند مکران توجه در خور نشده‌است. حال اینکه ‌این سواحل به ویژه بندر چابهار از منظر قابلیت‌ها و کارکردهای ژئوپلتیکی، ژئواستراتژیکی دارای ارزش و اهمیت فراوانی است. منطقه مکران‌‌هم اکنون از شرق استان‌‌هرمزگان آغاز و شامل سواحل شهرستان‌های میناب، سیریک، جاسک و سواحل شهرستان‌های کنارک و چابهار در استان سیستان و بلوچستان است. این سواحل افزون بر داشتن مزیت‌های مختلف ژئوپلتیکی، در زمینه‌اقتصادی به ویژه ترانزیت کالا و سرمایه‌گذاری‌های تجاری و صنعتی، از نظر گردشگری نیز دارای جاذبه‌های منحصر به فرد ‌‌می‌باشد. بر همین اساس نظر به اینکه سال‌جاری از سوی رهبر فرزانه انقلاب به «سال اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نامگذاری شده ضروری است تا با تبیین و بازخوانی اهمیت این منطقه استراتژیک، در مسیر بهره‌برداری از این توانمندی داخلی گام برداشت؛ چرا که یکی از مهم‌ترین کارویژه‌های اساسی در راهبرد اقتصاد مقاومتی، نگاه به ظرفیت‌های داخلی و توان ملی است.
 نظر به اهمیت این موضوع برخورداری از نعمت دریا و سواحل مناسب دریایی نقش مهمی در ارتقاء جایگاه ژئوپلتیکی، توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی یک کشور در نظام بین‌الملل دارد. به عبارتی دیگر بنادر به عنوان حلقه ‌اساسی زنجیره حمل و نقل، تجارت بین‌الملل، دروازه‌های مبادله انرژی، بار و مسافر دریا و خشکی قلمداد می‌گردند. با این وصف نقش آفرینی در این فرآیند و اصولاً اندیشیدن به منافع و فرصت‌های بسیار حاصل از آن، به موضوعی جذاب برای تولید ثروت و شکوفایی اقتصادی هر کشورتبدیل شده‌است. لذا با توجه به تحولات محیطی منطقه و جهان و‌‌ همچنین موقعیت خاص ژئوپلتیکی جمهوری اسلامی ایران در این عرصه، سواحل جنوب شرق کشور یا‌‌ همان سواحل مکران از جایگاه ممتازی برخوردار است. در همین راستا رهبر فرزانه انقلاب با روشن بینی الهی خویش از سال‌های پیش بر این دغدغه مهم تاکید داشته و در این باره می‌فرمایند: «مسئله آبادسازی سواحل مکران نیز جزء همین کارهای اساسی است که باید با همکاری دولت، برنامه‌های مورد نظر در این منطقه با سرعت بیشتری دنبال شود». (دیدار با فرماندهان نیروی دریایی ارتش9/9/1393)
بر همین اساس گفتمان‌سازی در خصوص توسعه پایدار سواحل مکران به منظور مطالبه عمومی شدن این مسئله مهم در اذهان عمومی آحاد جامعه، ضرورتی است که می‌تواند  پیگیری لازم از دستگاه‌های اجرایی و دولتی را در «سال اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» بعمل آورد و براساس سیاست‌های اقتصاد مقاومتی با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و نگاه درون‌زا  شکوفایی اقتصادی برای کشور به دنبال آورد. چرا که سواحل مکران با دارا بودن موقعیت ژئوپلیتیکی از ظرفیت‌های بالقوه متنوع اقتصادی، بازرگانی، ترانزیتی، صنعت، کشاورزی، گردشگری و دفاعی برخوردار است و از همه مهم‌تر به دلیل دسترسی ارتباطات منطقه‌ای و بین‌المللی واجد کاردکردهای تولید قدرت در کشور است. در این کرانه عظیم؛  چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است که دارای نزدیک‌ترین فاصله تا اقیانوس هند است و افزون برداشتن مزیت‌های مختلف ژئوپلیتیکی، در زمینه اقتصادی به ویژه ترانزیت کالا، سرمایه‌گذاری‌های تجاری- صنعتی دارای شرایط منحصر به فردی است. این منطقه به دلایلی از جمله فرصت‌های بالقوه بندر چابهار  و قابلیت ویژه این سواحل، قابلیت «HUBمنطقه» یا همان مرکز و ترمینال پهلوگیری اقیانوس پیماهای غول پیکر دریایی، ترمینال‌های نفتی، مناطق آزاد تجاری- صنعتی و...را داشته که در توسعه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی کشور و تامین  منافع ملی بسیار حائز اهمیت است.
طی سال‌های اخیر  با عنایت به تاکیدات رهبر فرزانه انقلاب و برگزاری همایش‌های ملی از سوی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و دیگر ارگان‌های متولی امر در حوز دریا و بنادر  اقدامات شایسته و مناسبی برای توسعه سواحل مکران انجام گرفته است. همچنین طرح توسعه سواحل مکران در برنامه ششم توسعه از موضوعاتی است که توانسته افق روشنی برای توسعه این سواحل ارزشمند ترسیم نماید. در همین راستا براساس مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی مقرر گردیده است که در اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، موضوع افزایش توان مقاومت و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور «سازمان توسعه سواحل مکران» تاسیس شود. موضوعی که می‌تواند در مسیر اسناد بالا دستی نظام اقدامی موثر در تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و توسعه سواحل مکران ارزیابی گردد. زیرا طرح توسعه‌ پایدار سواحل مکران قادر است با زدودن محرومیت‌ها و فراهم‌سازی شبکه‌ارتباطی مناسب، موجب خلق تقاضا، پویایی و تحرک در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در این منطقه شود و با ایجاد منطقه‌ای امن برای جذب سرمایه‌‌های داخلی و خارجی، اشتغال، مبارزه با قاچاق کالا و مواد مخدر و تولید امنیت پایدار را به ارمغان آورد. از منظر ژئوپلتیکی،‌‌ همجواری سواحل مکران با کشورهای پاکستان و افغانستان، ظرفیت‌های ارتباطی این سواحل به پهنه‌اقیانوس‌‌هند و امکان اتصال کشورهای آسیای مرکزی به دریاهای آزاد بستر مناسبی برای گسترش تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم نموده است. به گواه داده‌های معتبر، بخش قابل ملاحظه‌ای از عرضه و تقاضا عظیم جهانی، متوجه منطقه گسترده‌ای مشتمل بر آسیای مرکزی و اروپای شرقی است که ‌ایران در مرکز توجه این مناطق می‌باشد.  لذا  ظرفیت‌های داخلی و قابلیت‌های بالقوه بومی به منظور دستیابی به تدابیر قابل حصول برای تعامل اقتصاد منطقه‌ای اهمیتی اساسی دارد که این مهم نیز با توجه به نیاز کشورهای محصور در خشکی چون کشورهای آسیای مرکزی به آبهای آزاد این سواحل فرصت­های مناسبی را در راستای توسعه مناسبات بین‌المللی و جذب سرمایه برای تولید در منطقه جنوب شرق و سواحل مکران  دارد.
در واقع حجم بزرگی از مبادلات جهانی کالا و انرژی متوجه‌این منطقه‌است. بنابراین دسترسی به آب‌‌های آزاد و مسیرهای کوتاه ‌ایمن و ارزان، برای کشورهای منطقه به ویژه کشورهای آسیای مرکزی که محصور در خشکی‌‌هستند از دیگر ابعاد اهمیت سواحل مکران است. در واقع  از حیث مولفه‌های  بین‌المللی، سواحل مکران به عنوان یکی از دروازه‌های تجارت منطقه‌ای می‌تواند با اهتمام دولتمردان در مسیر توسعه پایدار نقش محوری خود را در خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس‌‌هند بازیابی کند و جمهوری اسلامی ایران به ‌اعتبار همین ظرفیت‌های ملی و بهره‌گیری از فرصت‌های فراوان ناشی از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در حجم عظیم مبادلات کالا و ترانزیت انرژی جهانی و آثار گسترده توسعه ‌اقتصادی، سیاسی و اجتماعی سهیم گردد و منافع ملی و امنیت پایدار را به ارمغان آورد.
از این رو توسعه سواحل مکران بالاخص ظرفیت‌های بندر چابهار و شبکه‌های ارتباطی منتهی به چابهار، پاسخگوی این نیازهای گسترده‌است که با عنایت به راهبرد کلان اقتصاد مقاومتی در سال جاری، انتظار بر آن است که دولت مردان با نگاه درون زا و توجه به استعداد و ظرفیت‌های داخلی در مسیر تولید قدرت و  شکوفایی اقتصادی گام برداشته تا منافع عظیمی را برای ملت ایران تحصیل نمایند.  بدون شک با اتکاء به راهبرد اقتصاد مقاومتی و با تکیه بر توان و ظرفیت‌های داخلی می‌توان راه هر‌گونه اخلال در نظام اقتصادی کشور را مسدود نمود.