دکتر محمد حسین محترم
برجام یکساله شد اما با همه خسارات محض آن، دستاوردهای مهمی داشت. این دستاوردها که در بخش‌های مختلف قابل تامل است، برجام را در معرض تهدید جدی شکست قرار داده، به همین خاطر کسی برای یک سالگی برجام جشن نگرفت.
1- اولین دستاورد یک سالگی برجام این است که ملت ایران به نتایج برجام پی‌بردند. موسسه پال تورنتو براساس نتایج یک نظرسنجی که اخیراً برای دانشگاه مریلند آمریکا انجام داده، اعلام کرد مردم ایران در زمان امضاء برجام از موانع پیش روی برجام از جمله موانع جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و برقراری ارتباط با بانکهای خارجی اطلاع کافی نداشتند و اکنون آگاهی مردم ایران از دستاوردهای واقعی برجام افزایش یافته است. خبرگزاری فرانسه هم با اشاره به رفت و آمد هیات‌های 100 نفره و 200 نفره اروپایی‌ها به ایران بدون به سرانجام رسیدن هیچ‌گونه قراردادی تاکید می‌کند «در یک سالگی برجام وعده جذب سرمایه‌های خارجی و رشد 8 درصدی اقتصاد ایران در نتیجه برجام به خیالی خام و واهی تبدیل شده است.» اریک لوربر از مقامات وزارت خزانه داری آمریکا نیز اذعان می‌کند «اگر تعاملی هم بین شرکت‌های اروپایی و ایرانی بوجود بیاید به گونه قراردادها منعقد می‌شود که سرمایه‌گذاری قابل توجهی در ایران صورت نگیرد تا زمانی که تحریم‌ها مجدداً برگشت و یا تحریم‌های جدیدی اعمال شد، شرکت‌های اروپایی بتوانند بدون هیچ‌گونه ضرری به راحتی از اقتصاد ایران خارج شوند!».  موسسه پال در ادامه گزارش خود اعلام کرده براساس نتایج نظرسنجی انجام شده، در حالی که یک سال قبل مردم ایران فکر می‌کردند همه تحریم‌های آمریکا در نتیجه برجام لغو می‌شوند، اما اکنون فقط 23 درصد تا حدودی بر این باورند. یکی دیگر از نتایج نظرسنجی موسسه پال این است که 73 درصد مردم ایران در یک سالگی برجام به انجام تعهدات آمریکا بی‌اعتماد هستند و هیچ تغییری در نگرش آنها به آمریکا ایجاد نشده است. نکته مهم دیگر در نظرسنجی موسسه پال این است که 7/74 درصد مردم ایران احساس می‌کنند که نه تنها وضعیت اقتصادیشان بهبود نیافته، بلکه فکر می‌کنند بدتر هم شده است.
2- دستاورد دیگر برجام یک سال بعد از امضاء، این است که خود متولیان اصلی برجام به این هشدار و پیش بینی رهبری اذعان می‌کنند که مشکلات اقتصادی کشور درپی مذاکرات هسته‌ای و امضا برجام قابل حل نیست و حل آنها عوامل و راه‌های دیگری دارد. اکنون خود اعضای تیم مذاکره‌کننده به اقتضای شرایط کشور از توهم، «توهم خواندن توطئه‌های آمریکا» بیرون آمده‌اند و به واقعیت‌هایی که قبلا رهبری و دلسوزان نظام نسبت به آنها هشدار می‌دادند، رسیده‌اند. هرچند این اذعان و اعتراف‌های اجباری برای فرار از پاسخگویی درباره حاصل نشدن گشایش اقتصادی در نتیجه برجام صورت می‌گیرد، اما برای افکار عمومی روشنگر و درس‌آموز است. لذا اولاً رئیس‌جمهور علی رغم تکرار مواضع قبلی خود در جلسه هیئت دولت در 23 تیر، در سالگرد امضاء برجام، به آمریکا و کشورهای غربی هشدار داد که «اگر آنها دست به نقض برجام بزنند، بازنده خواهند بود و ایران آماده است فعالیت‌های خود را به روال سابق برگرداند»، و آقای هاشمی رفسنجانی نیز بعنوان مهم‌ترین حامی دولت در به امضا رساندن برجام، از گروکشی آمریکایی‌ها سخن گفته و از عدم تحقق وعده رونق اقتصادی انتقاد و اذعان کرده «آمریکایی‌ها بدعهدی می‌کنند و از همکاری با بانک‌های بزرگ دنیا محرومیم و امتیازی در برجام به ما ندادند»، این سخنان نشان می‌دهد که برجام بطور جدی بدلیل کارشکنی‌های آمریکایی‌ها در معرض تهدید شکست قرار دارد. تا جایی که وزیر امورخارجه بعنوان رئیس تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای هشدار می‌دهد «با اجرای کم رمق تعهدات آمریکا و دیگر کشورهای غربی پیشرفت برجام در هاله‌ای از ابهام قرار دارد» چنان که آقای ظریف در گزارش خود به مجلس دهم در دو هفته قبل نیز تاکید کرده بود «دستاوردهای برجام در مقایسه با تعهدات برجام ناچیز است»! ثانیاً کسانی که قبلا هرگونه سخن دلسوزانه و ناصحی را توهم توطئه می‌خواندند و قهوه‌های فرنگی و قجری اجازه نمی‌داد از همان ابتدا بوی توطئه را استشمام کنند، اکنون بوی توطئه به مشامشان رسیده است. اقای صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی گفته «توطئه‌ای در حال رخ دادن است و 1+5 در حال زمینه چینی و پخت و پز علیه ما هستند و آقای بان‌کی‌مون و خانم مرکل داد و بیداد و فریاد راه انداخته‌اند». اقای عراقچی هم تاکید کرده «این توطئه آمریکا توهم نیست»! اولا نکته جالب اینجاست که اقای صالحی و عراقچی از توطئه‌ای سخن گفتند و نسبت به آن هشدار دادند که انگار مطلب تازه‌ای کشف کرده‌اند و مثل ارشمیدوس فریاد یافتم، یافتم سر دادند!!. باید خدمت آقایان عرض کرد این توطئه و به عبارتی فتنه اکنون در حال رخ دادن نیست که شما اولین کسانی باشید که آن را کشف کنید. همان ابتدا که شما پا در دام مذاکرات گذاشتید و سرمست از ارتباط تلفنی با اوباما و دست دادن با مقامات آمریکایی بودید، رهبری نظام و دلسوزان کشور متوجه توطئه و فتنه شدند و در طول سه سال گذشته هشدارها و تذکرات را دادند که اصل مذاکرات از نظر آمریکایی‌ها توطئه و پخت و پزی علیه ملت ایران است. چرا گوش نکردید و همه را متهم به تندروی و همسویی با رژیم صهیونیستی کردید و حواله به جهنم دادید؟ ثانیاً آقای صالحی! آیا فکر نمی‌کنید داد و فریادهای کنونی بان‌کی‌مون و خانم مرکل تکمیل‌کننده داد و فریادهای جنابعالی در مجلس شورای اسلامی هنگام تصویب برجام است. لطفا یک بار دیگر فیلم آن روز مجلس و سخنان آتشین خود را مرور کنید! قطعا اگر فریادهای شما در آن روز اجازه می‌داد در فضایی آرام‌تر و منطقی‌تر برجام در مجلس بررسی شود و اگر مجلسیان هم بیشتر از بیست دقیقه وقتشان را به بررسی برجام اختصاص می‌دادند، امروز زمینه‌ای برای فریادهای بان‌کی‌مون و مرکل و پخت و پز علیه ملت ایران فراهم نمی‌شد. آیا فکر نمی‌کنید خود در فراهم کردن این پخت و پز علیه ملت ایران - آگاهانه و یا نااگاهانه - مقصرید؟  شما مگر جواب منتقدان را نمی‌دادید که با گزارش بان‌کی‌مون و یوکیو آمانو تمام تحریم‌ها لغو می‌شود و باید به گزارش آنها اعتماد کرد؟ حال چگونه از گزارش آنها بوی توطئه استشمام کردید؟ چرا وقتی که سه سال قبل ملت ایران بوی توطئه را استشمام کرد، آنها را متهم به تندروی کردید؟ ایا سخنان کنونی شما مهر تاییدی بر تندروی خودتان در خوشبینی به آمریکا و نظام سلطه و استکبار نیست؟ سخنان کنونی شما نشان می‌دهد که فهم و درک سیاسی شما حداقل به اندازه سه سال، از درک و فهم ملت بصیر ایران عقب‌تر است و این موید همان سخن رهبری است که در فتنه 88 فرمودند «ملت ایران از خواص جلوترند».
3- در حالی که در طول مذاکرات و هنگام امضاء برجام هم مذاکره‌کنندگان ایرانی و در راس آنها رئیس‌جمهور و هم مذاکره‌کنندگان طرف مقابل و در راس آنها آمریکایی‌ها از برداشته شدن همه تحریم‌ها سخن می‌گفتند، اما اکنون بعد از یک سال هر دو طرف در موضعی مشابه - البته با اهداف مختلف - اعلام می‌کنند که تحریم‌های آمریکا هیچ گاه به طور کامل برداشته نخواهد شد! آقای عراقچی در گفت‌وگوی ویژه خبری تاکید می‌کند «تا آمریکا، آمریکاست و تا جمهوری اسلامی مستقر است تحریم‌های آمریکا سرجایش می‌ماند و ما هم در مذاکرات خواهان لغو محدودیت معاملات دلاری نبودیم!!!». استفن‌ مال مشاور اوباما و هماهنگ‌کننده روند اجرای برجام در وزارت خارجه آمریکا هم تاکید می‌کند «لغو همه تحریم‌های آمریکا علیه ایران شدنی نیست».  اولا باید گفت که یکی از منطق‌های رهبری در مورد خوشبین نبودن نسبت به رفع تحریم‌ها در نتیجه برجام همین است که براساس شواهد و قرائن تاریخی و دلایل منطقی می‌دانستند که آمریکا هیچ‌گاه تحریم‌های ایران را لغو نخواهد کرد چون دشمنی او با ملت ایران مبنایی و قضیه هسته‌ای بهانه است. ثانیاً اگر شما خواهان لغو ممنوعیت معاملاتی با دلار نبودید پس برای چه چیز مذاکره کردید؟ چرا تمام صنعت هسته‌ای را تعطیل کردید؟ مگر پیوستن به اقتصاد جهانی و تعامل با دنیا شعار و هدف شما نبود؟ مگر دلار ارز رایج و غالب معاملات جهانی، و نتیجه پیوستن به اقتصاد جهانی لاجرم معامله با دلار نیست؟ پس چگونه می‌خواستید بدون لغو ممنوعیت معامله با دلار، با اقتصاد جهانی مبادله کنید؟ ثالثاً اگر شما به دنبال لغو ممنوعیت معامله با دلار نبودید، پس اکنون آقای ظریف در ملاقات‌های مکرر با جان کری به دنبال چیست؟ آیا پشت پرده این دیدارهای مکرر چیزهای دیگری از جمله پخت و پز برجامی دیگر و یا اهداف انتخاباتی نهفته است؟!
4- بان‌کی‌مون در گزارش جدید خود ادعا کرده آزمایشهای موشکی ایران ناقض قطعنامه شورای امنیت است. سازمان اطلاعاتی آلمان نیز در گزارشی نیابتی از سوی سازمان سیا ادعا کرده ایران همچنان به دنبال توسعه موشک‌های هسته‌ای است. اولاً این گزارش‌ها را باید در جهت زمینه‌سازی برای کشاندن بحث موشکی ایران به شورای امنیت و صدور قطعنامه جدیدی علیه ایران تلقی کرد. این یعنی شکست برجام!و این همان نکته مهمی است که اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان را نگران کرده و از آن به عنوان توطئه‌ای جدید یاد می‌کنند. و این نگرانی از این بابت است که در سه سال گذشته و بویژه بعد از برجام دولت و تیم مذاکره‌کننده ادعا می‌کردند تمام قطعنامه‌های شورای امنیت که دیگران مسبب صدور آنها بودند، به مدد برجام لغو شدند و دیگر قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای امنیت به تصویب نخواهدرسید، اما اکنون به نظر می‌رسد این خوشبینی هم در حال رنگ باختن است و در دولت تدبیر و امید نیز که با جامعه به اصطلاح جهانی و آمریکا تعامل کرده، باید منتظر صدور قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل علیه ملت ایران باشیم، چراکه دشمنی آمریکا با ملت ایران این دولت و آن دولت نمی‌شناسد. ثانیاً این گزارش‌ها یک سال بعد از برجام، باردیگر نشان داد درخواستهای غیرمنطقی و زورگویی‌های آمریکایی‌ها حد یقف ندارد و هر چه بیشتر به مذاکره با آنها تن در دهیم و امتیاز بدهیم، آنها پرروتر و وقیح‌تر و درخواست هایشان بیشتر می‌شوند.