وندی شرمن ضمن اشاره به جزئیات مذاکرات:
آینده روابط واشنگتن-تهران مشروط به تغییر رفتار منطقهای ایران است
معاون سابق وزیر خارجه آمریکا تاکید کرد: ما میتوانیم به واسطه ساز و کاری که در توافق در نظر گرفتیم، به سرعت رأسا تحریمهایمان را و تحریمهای چندجانبه را بازگردانیم.
«وندی شرمن» معاون سابق وزیر خارجه آمریکا در نشستی که اخیرا در اندیشکده «بیکر» دانشگاه «رایس» برگزار شد، به تشریح جزئیات و پشت صحنههای کمتر مطرح شده مذاکرات هستهای با ایران پرداخته است.
وی در این سخنرانی که در تاریخ 14 آوریل (26 فروردین) انجام شده، روند حصول توافق هستهای را مورد بررسی قرار داده و نهایتا تأکید میکند که 25 سال بعد، یعنی پس از پایان عمر برنامه جامع اقدام مشترک، واشنگتن همچنان گزینههای امروزی برای مقابله با تهران را در اختیار خواهد داشت.
رئیس سابق تیم آمریکا در مذاکرات هستهای در ابتدای این نشست به وقوع انقلاب اسلامی و تسخیر سفارت آمریکا در تهران اشاره کرد و گفت این رخداد، «سوءاعتمادی را که از دههها قبل، یعنی از زمان کنار زدن مصدق در سال 1953 آغاز شده بود، تثبیت کرد. عدم اعتمادی که هنوز هم پابرجاست.»
موثرترین تحریمها
وی سپس اعمال تحریمهای بینالمللی علیه ایران به رهبری آمریکا را یادآوری کرد و افزود: «این تحریمها موثرترین رژیم تحریمهایی بودند که تاکنون اعمال شدهاند و در نتیجه آنها اقتصاد ایران به شدت ضعیف شد. اما آن تحریمها هرگز برنامه هستهای ایران را متوقف نکرد، هرچند موجب شد که ایران پای میز مذاکره بیاید.»
شرمن مذاکرات با تیم قبلی جمهوری اسلامی را «کاملا مأیوسکننده و بینتیجه» خواند و گفت: «کاترین اشتون (مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا) طرف ما را به زبان انگلیسی پیش میبرد، اما سعید جلیلی (مذاکرهکننده وقت ایران) طرفِ ایرانی مذاکره را به فارسی پیش میبرد. اما زبان تنها محدودیت نبود. پیشنهاد هر دو طرف جاهطلبانه بود و هیچ نقطه اشتراکی نداشت و این بدان معنا بود که دریای فاصله بین ما نمیتوانست کوچکتر شود.»
کورسوی امید
رئیس سابق تیم مذاکرهکننده آمریکا سپس از ناآرام شدن تهران پس از انتخابات سال 1388 هم به عنوان سوسویی برای امیدواری یاد کرد و ابراز داشت: «در تهران، سوسوی جنبش سبز که امیدی برای ایجاد اصلاحات در جمهوری اسلامی بود، در همان ابتدا پیش از آنکه شانسی برای درخشش داشته باشد، خاموش شد.»
شرمن با اشاره به آغاز مذاکرات پشت صحنه در عمان، گفت: «اوباما مجبور شد تصمیمی مهم بگیرد. ایران به دانش هستهای مسلط شده بود و ما هم گزینه نظامی واقعیای داشتیم. اما حمله نظامی دانش ایران را نابود نمیکرد و آن وقت ایران چند سال بعد دوباره به صورت مخفی برنامه هستهای خود را از سر میگرفت و نه تنها مشکل حل نمیشد، بلکه مشکلات بیشتری ایجاد میشد.» وی افزود: «نگاه واقعبینانه رئیسجمهور اوباما» به توانمندیهای ایران راه را برای پیشبرد مذاکرات باز کرد.
مذاکرات عمان
معاون سابق وزارت خارجه آمریکا در مورد روند انجام مذاکرات پشت پرده در عمان، گفت: در مذاکرات عمان و بعدا در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل، طرفین به سندی 4 صفحهای دست یافتند که جای خالیهای زیادی در آن وجود داشت، اما کلیت آن این بود که ایران در برابر «رفع جزئی تحریمها» برنامه هستهای خود را در همان سطح نگه داشته یا حتی به عقب بازمیگرداند، تا زمان لازم برای مذاکره بر سر توافق جامع به دست آید. به گفته شرمن «آن سند 4 صفحهای برنامه اقدام مشترک (توافق موقت ژنو) بود.»
فرانسه توافق را به هم زد
به گفته شرمن، بعدا در اولین جلسه مذاکرات رسمی که تحت پوشش رسانهها برگزار شد، همه بسیار خوشبین بودند، اما نهایتا «نگرانیهای دقایق پایانی به خصوص از سوی فرانسه» موجب شد تا همه دست خالی به خانه بازگردند.
به گفته معاون سابق وزارت خارجه آمریکا در ادامه مذاکرات، همه از جمله ایران میدانستند که هدف چیست؛ اینکه برنامه ایران هرگز نظامی نشود.
شرمن اظهار داشت: جان کری وزیر خارجه آمریکا و محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران همزمان به گفتوگوهایشان ادامه میدادند. وی در مورد ظریف گفت: «ظریف در ایالات متحده درس خوانده و 30 سال اینجا زندگی کرده است. او مدرک دکترای خود در حقوق بینالملل را از دانشگاه دنور، در دانشکدهای که حالا به نام پدر مادلین آلبرایت است و از شهری که جان کری در آن متولد شده، دریافت کرده است.»
وی افزود: کری میدانست که این مذاکرات عدم اعتماد عمیقی را که وجود دارد، حل نمیکند، اما در عین حال اطمینان داشت که طرفین منافع مشترکی در آن دارند.
جلسه سخت با ظریف
شرمن افزود: «در یک مرحله، من برای دیدار دوجانبه با ایرانیها در ژنو بودم و قرار بود وزیر کری هم از لندن به ما بپیوندد... کری به من گفت به ایرانیها پیام بدهم که اگر پیشرفتی صورت نگیرد، او در لندن میماند. این پیام بنبست را باز کرد، اما وقتی او به ژنو آمد، به هر حال یک جلسه سخت در انتظارش بود.»
وی خاطر نشان کرد: «این جلسه آنقدر سخت بود که وزیر کری بر خلاف رویه معمول و مشخصه شخصیتیاش، دستش را آنقدر محکم روی میز کوبید که خودکارِ روی میز به هوا بلند شد و به همتای من عباس عراقچی برخورد کرد.»
شرمن ادامه داد: «در تمام طول مذاکرات رئیسجمهور همواره تاکید داشت که ایران نباید به بمب اتم دست یابد و این صراحت از اهمیت بالایی برخوردار بود... در طول مذاکرات میدانستیم که چه کاری میتوانیم انجام دهیم، چه کاری نمیتوانیم، در چه مواردی انعطافپذیری وجود دارد و در چه مواردی ندارد.»
معاون سابق وزارت خارجه آمریکا با بیان اینکه هر دو طرف به خصوص ایران و به خصوص ایالات متحده، از اهرمهایی برخوردار بودند، گفت: «دستکم برای ایالات متحده، مذاکرات هرگز مبتنی بر اعتماد نبود. هم من و هم همتایم، عباس عراقچی در طول مذاکرات برای اولین بار نوهدار شدیم. حتی بعد از آن برهه انسانی، که من و عباس عراقچی فیلم نوههایمان را به یکدیگر نشان دادیم، مذاکرات به همان اندازه قبل مبتنی بر بیاعتمادی ادامه یافت.»
وی در ادامه افزود: «هر دو طرف، امتیازاتی دادند، اما هیچیک بطور کامل همهچیز را واگذار نکردند، به جز یک استثنا بزرگ: ایران هرگز نمیتواند به بمب اتمی دست یابد.»
معاون سابق وزیر خارجه آمریکا، با اشاره به آزمایشهای موشکی ایران، گفت این اقدامات «باید با تحریم و حمایت از کشورهای خلیج (فارس) و دست قدرتمند در مذاکرات سوریه، روبهرو شود.»
ظریف احساسی است
شرمن در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا مورد مشخصی بوده که به واسطه روابط شخصی طرفین حل شود، از بیان جزئیات خودداری کرد، اما گفت: «موارد زیادی رخ داد که وضعیت دشواری پیش میآمد و جان کری به اتاق ظریف میرفت یا وزیر ظریف به اتاق او میرفت و آنها این مسئله را با هم در میان میگذاشتند، یکی از این موارد (جدال لفظی کری و ظریف) به رسانهها هم کشیده شد.»
وی افزود: «اینکه وزیر کری را به چنین وضعی (عصبانیت) برسانید، کار سادهای نیست، چون او انسان بسیار صبور و بخشندهای است. آن زمان در ناهارخوری ساختمان در وین بودیم که من ناگهان از پشت دیوار صدای داد و فریاد شنیدم. چراکه آنها در صورت لزوم سر هم فریاد هم میزدند. آنهایی که آقای ظریف را بشناسند، میدانند که او خیلی خوب فریاد میزند و بسیار احساسی است. تصور میکنم که آن رابطه شخصی کاملا کاملا مورد نیاز بود.»
شرمن ادامه داد: «هرچند بیاعتمادیها هرگز برطرف نشد، اما به واسطه بحثهایی که عباس عراقچی و من، مجید روانچی و من در مورد موضوعات شخصی داشتیم، این مسئله در طول مذاکرات به ما کمک کرد که دستکم صبوری بیشتری مقابل هم به خرج دهیم. ما همچنان به یکدیگر ایمیل میزنیم و باید بگویم که این تغییر بزرگی در روابط دیپلماتیکی بود که شاهدش بودیم. علاوه بر این، این رابطه شخصی بین وزرا موجب شد تا ما بتوانیم ملوانهایی را که ایران بازداشت کرده بود، بسرعت به خانه بازگردانیم.»
بهبود روابط مشروط به تغییر رفتار منطقهای ایران
وی افزود: «این سوال مطرح میشود که آیا روابط بهتر خواهد شد؟ نمیدانم، این دست ما نیست، من امیدوارم که این اتفاق بیفتد، چراکه ما باید امیدوار باشیم، اما این انتخاب یا تصمیم ما نیست و مسائل زیادی وجود دارد، اقدامات منطقهای ایران کاملا نگرانکننده هستند و اگر میخواهیم شاهد تغییر باشیم، باید آنها را حل کنیم.»
شرمن در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا «صد میلیارد دلار آزاد شده به واسطه برجام» در فعالیتهای منطقهای ایران به کار گرفته نمیشود، گفت: «افسانهسازیها در مورد این "صد میلیارد” واقعا اعجاب برانگیز است. اولا بگویم که این پول آمریکا یا پول مالیاتدهندگان آمریکایی نیست. اینها داراییهای ایران بودند که در بانکهای خارجی و نه آمریکایی، بلوکه شده بودند. در بانکهایی در امارات، در ژاپن، در کره بودند. همه آنها هم داراییهای بلوکه شده ایران هستند در بانکهای خارجی.»
سپاه با مبالغ اندک
کارهای زیادی کرده است
وی افزود: «ثانیا، در مورد مبلغ صد میلیارد دلار، اینکه برآورد ما و وزارت خزانهداری این است که ممکن است، ممکن است که نهایتا تا 50 میلیارد دلار بتواند به ایران بازگردد، چراکه باقی این مبلغ یا اقساط عقبافتاده وامهای ایران هستند یا مبالغی که متعلق به چین هستند و چین هم میخواهد آنها را پس بگیرد.»
شرمن ادامه داد: «نهایتا، به نفع ایران نیست که این مبالغ را به داخل کشور منتقل کند، چراکه ایران این پول را در خارج کشور برای انجام تجارت نیاز دارد و اگر پولی در خارج نداشته باشد، نمیتواند معامله تجاری کند.»
رئیس سابق تیم مذاکرهکننده آمریکایی تصریح کرد: «نکته مهم که بسیار حائز اهمیت است، این است که شکی وجود ندارد که ایران میتواند این پول را برای مقاصد دیگر استفاده کند و سوالی وجود ندارد که با رفع تحریمها، اقتصاد ایران میتواند عملکرد بهتری داشته باشد و شک ندارم که با بهبود وضعیت اقتصادی، سپاه پاسداران هم پول بیشتری به دست میآورد. اما میخواهم به شما یادآوری کنم که سپاه پاسداران و نیروی قدس، با همان مبالغ کم، توانسته بود کارهای زیادی انجام دهد.»
شرمن یادآورشد: «ارزیابی من، ارزیابی رئیسجمهور و ارزیابی وزیر کری این بود که ما تمام راههای رسیدن به بمب، از جمله راه مخفی را بستهایم و این توافق ارزش اجرا دارد.»