نگاهی به بیستونهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و چالش‌های پیش‌رو(بخش دوم)
نارسایی‌های زیرساختی در انتظار ترمیم(گزارش روز)
گالیا توانگر
این روزها بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مجموعه 138 هکتاری شهر آفتاب در حال برگزاری است.
گفته می‌شود از این پس کلیه نمایشگاه‌ها در این مجموعه برگزار خواهند شد تا دیگر شاهد بار ترافیکی در محل دائمی نمایشگاه‌ها (خیابان سئول) و نیز در اطراف مصلای امام خمینی (ره) نباشیم.
55هزار متر مربع فضای مسقف و بیش از 30هزار متر مربع فضای سازه‌ای و چادر برای بیستونهمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران در مجموعه شهرآفتاب اختصاص یافته است.
در این دوره از نمایشگاه كتاب بیش از دوهزار ناشر و نمایندگان 27 كشور جهان حضور دارند. كشور روسیه نیز میهمان ویژه این دوره از نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران است.
فرهنگسرای كتاب در فضای یك هزار و 300 مترمربع از نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران برپا شده که در این فرهنگسرا تمامی فعالیت‌های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در حوزه كتاب و كتابخوانی برای مخاطبان معرفی می‌شود و هنرمندان نیز كتاب‌های مورد علاقه خود را برای مخاطبان می‌خوانند.
علی رغم تلاش‌های صورت گرفته در باب کمیت و کیفیت امکانات موجود در مجموعه شهر آفتاب این روزها حرف و حدیث‌ها بسیار است، ضمن اینکه خیلی از کارشناسان اهل فن همچنان در جست‌وجوی پاسخ‌های کاربردی و منسجم برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی بین اقشار مختلف مردم هستند.
یازده توصیه مشهور مقام معظم رهبری برای ترویج کتاب و کتابخوانی از این قرار است: کودکان را به کتابخوانی عادت بدهید؛ این کار تا آخر عمر همراه آنها خواهد بود. (26/2/74) در تابستان‌ها که نوجوانان و جوانان محصل تعطیل‌اند، حتما کتاب بخوانند. کتاب‌هایی را معین کنند، بخوانند و تمام کنند. (19/2/69) معلمین و دانش‌آموزان در مدارس ساعاتی را به کتابخوانی اختصاص دهند. این را حتما وزارت آموزش و پرورش بررسی کند. (14/2/76) جوان‌ها وقتی دور هم می‌نشینند و دو ساعت، سه ساعت جلسه دارند، قرار بگذارند که از این جلسه، نیم ساعت کتاب بخوانند. (19/8/76) به بهانه اشتغال و کارهای روزمره از مطالعه غفلت نکنید. کتابخوانی را جزء کارهای روزمره بدانید (19/2/69) بهای کتاب را جزئی از هزینه‌های ضروری زندگی بدانید. (18/2/74) ناشرین در قطار راه‌آهن، مترو و اتوبوس‌ها کتاب‌های خوب و سرگرم‌کننده عرضه کنند. در اداراتی که مردم زیاد انتظار می‌کشند و جمعیت زیاد است،کتاب عرضه شود. (19/8/76) دنبال کتاب مورد نظرتان بگردید تا ناشر و مولف هم برای پدید آوردن کتاب تلاش کنند. (19/8/76) با خود کتاب همراه داشته باشید و از وقت‌های اضافه خود برای کتابخوانی استفاده کنید. (22/2/75) در صورت توان برای چاپ کتاب‌های خود هزینه کنید و آن را به حساب صدقه جاریه بگذارید. (18/2/۴۷) کتاب‌های خوبی را که می‌خرید، پس از مطالعه به دوستان و فرزندانتان بدهید تا آنها هم بخوانند (18/2/74).
کتاب را پیش روی عموم قرار دهیم
فاطمه جعفری‌نژاد غرفه‌دار ضمن اشاره به چالش‌های همیشگی پیش روی نشر کتاب از جمله قیمت بالا، قدرت خرید کم و کاهش آمار کتابخوان‌ها به گزارشگر کیهان در باب مهم‌ترین چالش‌ها می‌گوید: «اصلی‌ترین مشکل پیش روی بسط کتاب و کتابخوانی جنس فرهنگی دارد. باید تمهیداتی اتخاذ کرد که تبلیغ در حوزه کتاب‌های تازه چاپ شده به نحو خوب و رضایت بخشی صورت پذیرد. برای مثال ناشرین می‌توانند نمونه کتاب‌های جدید خود را در اختیار کتابخانه‌ها قرار دهند ویا برای اینکه همه اقشار جامعه با هر سطح درآمدی به کتاب دسترسی داشته باشند، باجه‌های کوچک کتاب در سطح شهر طراحی کرده تا همه شهروندان بتوانند به راحتی کتاب امانت بگیرند. این باجه‌های کوچک کتاب می‌توانند در حقیقت حکم زنگ تفریحی برای زندگی پر مشغله امروزمان باشند.»
روزبهانی یک شاعر جوان که اثر خود را با پول خودش نشر داده است، به گزارشگر کیهان در مورد مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت نشر کشورمان توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین چالش پیش‌رو که همه ناشران نسبت به آن اتفاق‌نظر دارند، توزیع کتاب است. کتاب به اندازه کافی تولید می‌شود، ولی در زنجیره نهایی حوزه نشر که رساندن محصول به مصرف‌کننده است، مشکل وجود دارد.»
وی برایمان روزهایی را مرور می‌کند که خودش در اطراف دانشگاه تهران بساط پهن می‌کرده تا بلکه چند جلد از کتاب‌هایش را بفروشد؛ هم به امید اینکه بخشی از هزینه‌ای که بابت چاپ اثر متقبل شده به سویش بازگردد و هم لااقل چهار نفر تحصیل کرده کتابش را ببینند و بخوانند.
روزبهانی روی سخنش با مسئولین و دست‌اندرکاران صنعت چاپ و نشر این‌چنین است: «حمایت‌هایی در زمینه معرفی جوانان نوقلم برای فروش اولین کتابشان و ارائه تسهیلاتی که بتوانند سایر آثار خود را منتشر کنند، در نظر گرفته شود. همچنین تسهیلاتی در قالب وام برای انتشار کتاب‌های جوانان صاحب قلم در نظرگرفته شود.»
وقتی کتابخوان‌ها زانو خم می‌کنند
یکی از مشکلات این دوره از نمایشگاه کتاب که در بدو ورود به نمایشگاه کاملا محسوس است، نبود صندلی و محل استراحت می‌باشد.
پیشتر برگزارکنندگان قول تعبیه صندلی و استراحتگاه موقت را داده بودند، اما صحنه‌ای که در جای‌جای شهر آفتاب به چشم می‌خورد بازدیدکنندگان خسته‌ای است که روی زمین یا چمن در حال استراحت هستند. البته در حاشیه سالن‌ها نیز به سمت شیشه‌ها جماعت خسته روی کف‌پوش‌های سرخ رنگ (موکت) نشسته و نفسی تازه می‌کنند که این خود نیز به شلوغی ساعات پر بازدید‌کننده می‌افزاید.
سارا فردوسی زاده خانمی که برای خرید کتاب به بخش ناشرین عمومی آمده روی موکت نزدیک به دستگاه عابر بانک نشسته و منتظر وصل شدن سیستم خود پرداز است.
وی با نگرانی می‌گوید: «دستگاه مکررا قطع و وصل می‌شود. کلی کتاب از غرفه‌های سالن ناشرین عمومی خریده‌ام که هنوز موفق نشده‌ام پولشان را بپردازم و بسته‌های خریدم در هر غرفه‌ای رها مانده است.»
وی که به وقت ورود به نمایشگاه از سمت مترو مجبور شده مسافتی را هم پیاده بیاید و در مسیرش کمتر شاهد تابلو راهنما و پلاکارد اطلاع‌رسانی بوده به گزارشگر کیهان می‌گوید: «راهش طولانی بود ومن فقط از این و آن مسیر درست را جویا می‌شدم. تابلو‌های اطلاع‌رسانی یا اصلا نبود و یا تک و توک نصب شده بودند.خیلی خسته شدم. هم آفتاب اذیت می‌کرد و هم زانو درد امانم را برید. در مترو، قطار به سمت شهر آفتاب دیر به دیر می‌آید و در نمایشگاه ماشین‌های حمل بازدیدکنندگان نیز یا دیر می‌آیند و یا صف پر ازدحام است.»
لازم به توضیح است که مسئولین امر مشکل قطع و وصلی دستگاه‌های خودپرداز نمایشگاه کتاب و نیز کارت‌خوان‌های نصب شده در غرفه‌ها را مربوط به مشکل قطع و وصل برق نمایشگاه دانسته و برای رفع مشکل برق تلاش‌ها تا روزهای میانی بر پایی بیست ونهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ادامه دارد.
شهرام نیا قائم مقام نمایشگاه کتاب در پاسخ به سوالی درباره قطعی کارت‌خوان‌ها می‌گوید: «مشکل دستگاه‌های کارت خوان در واقع مشکل قطعی برق آنها بود. البته برق مجموعه هم بسیار دیر وارد مدار شد و پست‌های برق هم بسیار سریع نصب شد. به نظرم مدیران شهرآفتاب باید برای این مسئله فکر اساسی بکنند. اگر در شهرآفتاب با یک دستگاه کارت خوان بخواهد فیوز بپرد، به‌طور حتم این مجموعه توان میزبانی از نمایشگاه‌های صنعتی را ندارد.»
مشکل برق کماکان لاینحل
تا روزهای پایانی نمایشگاه!
بزرگ‌ترین مشکل زیر ساختی بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که همگان از آن صحبت می‌کنند و اکثر ناشرین و غرفه‌داران از روز ابتدایی با آن گریبانگیر بوده‌اند، مشکل برق مجموعه است. برخی از دست‌اندرکاران سرعت آماده‌سازی شهر آفتاب برای میزبانی و نیز بهره‌برداری از این مجموعه برای اولین بار را دلیل مشکلات موجود می‌دانند.
توکل صدیقی مدیر کمیته ناشران صراحتا می‌گوید: «برخی از سالن‌ها در شهر آفتاب تنها چند روز است که آماده شده‌اند. با این وجود کارها به سرعت با همکاری شهرداری در حال انجام است. در حال حاضر همه غرفه‌ها برق دارند، ولی ممکن است در روزهای آینده با قطعی برق مواجه باشیم، چرا که سال اول است که در این مکان حضور دارند و شهر آفتاب مانند خانه تازه ساخته شده است که مشکلاتی دارد.»درپی بازدید وزیر نیرو از مجموعه شهر آفتاب تلقی بر این بود که مشکل از داخل مجموعه است و کارشناسان شهرداری هم مدعی شدند که مصرف غرفه‌ها بالاست که البته این معقول و پذیرفتنی به نظر نمی‌رسید.
تلاش‌ها برای رفع مشکل برق تا روزهای میانی برگزاری نمایشگاه کماکان ادامه دارد.سرانجام از آنجا كه مجموعه نمايشگاهي شهر آفتاب واقع در جنب حرم مطهر امام خميني(ره) به عنوان محل برگزاري نمايشگاه كتاب امسال انتخاب شده است، براي تامين نيازهاي اضطراري برق، پست سيار با اعتباري حدود 3 ميليارد تومان، در محل پست 230/63 كيلوولت اسلامشهر مستقر شد. اين پست سيار براي تامين توان مورد نياز نمايشگاه تا سقف 5 مگاوات با همكاري سازمان سرمايه‌گذاري و مشاركت‌هاي مردمي شهر تهران مورد بهره‌برداري قرارگرفت. گفته می‌شود در پايان كار نمايشگاه كتاب، اين پست سيار كماكان تا زمان احداث پست فشارقوي اختصاصي مجموعه نمايشگاهي شهر آفتاب براي تامين نيازهاي ضروري در منطقه باقي مي‌ماند.
متاسفانه علی‌رغم همه تلاش‌های صورت گرفته روز پنجم نمایشگاه کتاب هم در حال سپری شدن است در حالی که از ساعت 14:30 برق سالن بین‌الملل قطع شده است و مسئولان نمایشگاه در صدد هستند برق را به این سالن‌ها بازگردانند!
ساخت فاز دو مجموعه شهر آفتاب
در راه است
مهدی نصرتی که 12 سال پیاپی در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب تهران حضور داشته در مورد نواقص و مزیت‌های بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به گزارشگر کیهان می‌گوید: «تهویه سالن عمومی خوب است، اما در برخی روزها با مشکل قطعی آب در سرویس‌های بهداشتی یا قطعی برق روبه‌رو هستیم.»
وی به مشکل اقامت غرفه‌داران نیز اشاره کرده و می‌گوید: «ما در این غرفه پنج نفره حضور داریم.500هزار تومان پول روی هم گذاشته‌ایم و در یک مجتمع ویلایی خصوصی برای اقامت جایی گرفته‌ایم. رستوران نیز وجود ندارد. یک فلاسک آب‌جوش را به قیمت 3 تا 4 هزار تومان می‌گیریم. ناهار پرسی هشت هزار تومان از بیرون می‌خریم. اگر بخواهیم از داخل تهیه کنیم باید برای هر نفر 17 تا 20 هزار تومان بپردازیم که صرف نمی‌کند.»
لازم به توضیح است دست‌اندرکاران مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب خبر از ساخت و افتتاح فاز دو آن داده‌اند که در آتیه هتل‌های چهار و پنج ستاره، مراکز خرید و رستوران‌ها به این مجموعه اضافه خواهد شد.
نصرتی در پاسخ به این سؤال که استقبال مردمی را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به گزارشگر کیهان می‌گوید: «روزهای اول و دوم مصادف با روزهای پایانی هفته استقبال کم‌نظیر بود و روزی تا سقف 10 میلیون تومان هم فروش داشتیم، اما این روزها به زور سقف فروشمان به 800تا900هزار تومان می‌رسد.»وی می‌گوید:«ازاین شاهنامه‌های تمام گلاسه با جلد نفیس برای ویترین کتابخانه تان ببرید و شصت درصد پشت جلد تخفیف بگیرید!»
تولید کتاب خوب با رعایت حق مولف
حسن جوادی یک دست‌اندرکار حوزه نشر می‌گوید: «تولید خوب درعرصه فرهنگ منوط به رعایت حق مولف است و باید حقوق وی به طور کامل پرداخته شود تا اثر خوب، خلاق و مخاطب پسند منتشر گردد، اما در برخی موارد حق مولف از سوی ناشرین بطور کامل پرداخت نمی‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «قوام حوزه تولید کتاب به کتابخانه است و علت ضعف کتابخوانی در کشور، ناپیوستگی و عدم انسجام کتابخانه‌های خانگی است. کتاب باید سهم بیشتری از دیگر وسایل خانه داشته و همواره در دسترس کودک و نوجوان باشد. برگزاری مسابقات کتابخوانی از مردم کتابخوان نمی‌سازد، بلکه نهادینه‌سازی فرهنگ کتابخوانی در جامعه به حوزه خانواده و فعالیت‌های ساده‌ای که در این حوزه انجام می‌شود، مربوط می‌گردد.»
وی در مورد چالش‌های ترویج فرهنگ کتابخوانی در بین کودکان و نوجوانان توضیح می‌دهد: «با قواعدی که برای کودکان و نوجوانان در خانه و مدرسه می‌گذاریم، خلاقیت آنها را از بین می‌بریم، لذا باید آنان را در استفاده از کتاب آزاد بگذاریم و به اصول خاص محدود نکنیم.»
این کارشناس اهل فن در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «امروزه نبود ویترین مناسب برای کتاب، فروش آن را به حداقل رسانده و مردم راغب به خرید کتاب نیستند. از آنجا که هزینه تبلیغات زیاد است، ناشرین قادر به تبلیغ تولیدات خود نیستند، لذا نمی‌توانند مخاطب لازم را جذب نمایند. نبود منتقد خوب یکی دیگر از خلأ‌های فرهنگی در حوزه کتاب و کتابخوانی کشور محسوب می‌شود.»