تحلیلگر جهان عرب در گفت‌وگو با کیهان:
اعدام آیت‌الله نمر طومار آل سعود را درهم خواهد پیچید
گفت‌وگو: محمدرضا مرادی
ترجمه: مهرداد آزاد
سعودی‌ها با اعدام آیت‌الله نمر هرگونه تردیدی در مورد رو به زوال بودن رژیمشان را از میان بردند. این اقدام نسنجیده سعودی‌ها، آن‌چنان روح آزادیخواهان جهان را آزرده است که با وجود گذشت نزدیک به دو هفته، همچنان کشورهای مختلف شاهد راهپیمایی‌ها در اعتراض به این اعدام هستند. نویسندگان، متفکران و حتی مقامات سیاسی از چهار گوشه جهان آل سعود را در این موضوع محکوم کرده‌اند. در ایران نیز موج محکومیت‌ها بسیار گسترده بود. اما محکومیت این اقدام از جانب سیاستمداران مصری معنای دیگری دارد. مصر که به ام‌الدنیا معروف است به عنوان افتخار دنیای عرب به شمار می‌رود (تا قبل از نزدیکی به اسرائيل) و همواره رژیم‌های عربی به نوعی به دنبال وصل کردن خود به مصر هستند. بنابراین محکوم کردن این اعدام از سوی متفکرین مصری بسیار تاثیرگذارتر خواهد بود. برای این منظور با «سید امین» یکی از فعالان مصری به صورت ایمیلی گفت‌وگویی انجام شده است. «سیدامین»تا سال 2013 سردبیر روزنامه «الاسبوع» مصر بود و در چندین نشریه و روزنامه دیگر همانند روزنامه «الاحرار»، «النبا» و «مصر الفتاه» دبیر تحریریه بوده است. وی که دارای گرایش‌های ملی- اسلامی است، چندین کتاب منتشر کرده است و با موسسه «الاهرام» نیز همکاری دارد. سیدامین بنیانگذار کمپین ملی مستندسازی جنایات حسنی مبارک و دبیرکل جنبش روزنامه‌نگاران مخالف کودتای السیسی است. متن کامل این مصاحبه در ادامه می‌آید.
***
* عربستان در وضعیت بسیار شکننده و ضعیفی در منطقه به سر می‌برد. به نظر شما چرا عربستان در شرایط کنونی که با چالش‌های زیادی رو‌به‌رو است اقدام به اعدام آیت‌الله نمر کرد؟
- طبعا هیچ انسان عاقل علاقمند به آزادی و عدالت، رفتار حکومت سعودی در اجرای حکم اعدام 47 نفر از جمله آیت‌ا... شیخ نمر را تأیید نمی‌کند او آن‌طور که شناخته‌ایم شخصیتی شاخص در مذهب شیعی به‌شمار می‌رفت جرم او و بقیه آن افراد، این بود که با رژیم استبدادی حاکم بر این کشور مخالف بودند.
اما علت اقدام عربستان به اجرای حکم اعدام این است که این کشور قصد داشت با این کار، 3 پیام به جهان غرب و ایران و به داخل عربستان بفرستد. پیام نخست به غرب این بود که عربستان همچنان در مبارزه با اسلام سیاسی و سنی، در خط غرب حرکت میکند، (هرچند شخصا با این‌گونه تقسیم‌‌بندی‌های مذهبی مخالفم) و فرق نمی‌کند که این اسلام معتدل باشد یا افراطی به‌طوری که غرب در این مبارزه می‌تواند روی عربستان حساب کند و امکان ندارد این کشور از این خط مشی عقب‌نشینی کند خصوصا پس از آنکه با اسلام‌گراها در یمن برای جنگ با حوثی‌ها متحد شده است. پیام دوم که عربستان با این اعدام، به دنبال ارسال آن بوده، همان مضمون را در بر دارد منتها برای ایران - که رهبر اسلام شیعی است - محتوای این پیام بیانگر این نکته است که عربستان از پیروزی‌های حوثی‌ها در یمن هیچ نگرانی ندارد و ابتکار عمل جنگی را همچنان در دست دارد و از گسترش جبهه مبارزه با ایران یا متحدان آن نیز هیچ خوف و هراسی به خود راه نمی‌دهد و این کشور شایستگی آن را دارد که رقیب ایران در منطقه باشد.
پیام بعدی به مردم داخل عربستان بود که توجه آنان را از اخبار مربوط به شکست‌های بزرگ این کشور در یمن منحرف کنند که این امر ابهت دولت این کشور را در برابر شهروندان و مردم خود تضعیف میکند. مضمون این پیام سوم این است که ما همچنان قدرتمندیم و می‌توانیم کار را یکسره کنیم و به جبهه‌های بزرگ دیگری هم بگشانیم.
به نظر من هدف بزرگ دیگری از انجام این اعدام دنبال می‌شده و آن اینکه تلاش کنند جنگ مذهبی و فرقه‌ای و به عبارت دقیق‌تر «حالت قطب‌بندی فرقه‌ای» را شعله‌ور کنند تا به این طریق بسیاری از اهل سنت را برای همراهی با خود در جنگ با حوثی ها و پشت سر آنها با ایران جذب کنند، اما من معتقدم که آنان در تحقق این هدف شکست خورده‌اند و این امر منوط به نحوه رفتار و تعامل ایرانی‌ها با این قضیه است. به این معنی که اگر ایران این اقدام عربستان را یک حادثه فرقه‌ای مرتبط با یک عالم متشخص مذهب شیعی به شمار آورد و در این جهت حرکت کند و فعالیت خود را افزایش دهد، در آن صورت هدف سعودی‌ها را تحقق بخشیده است و این سرآغاز پیدایش قطب‌بندی‌های مذهبی در منطقه‌ای است که آماده انفجار است.
مایلم به این موضوع اشاره کنم که حزب‌الله و شخص سید حسن نصرالله در لبنان پس از جنگ تجاوزکارانه صهیونیست‌ها در سال 1385 تبدیل به یک ستاره عربی فوق همه شخصیت‌های عربی در کل تاریخ غرب شد به‌طوری که ملت‌های عرب او را به‌طور جنون‌آمیزی دوست می‌داشتند و کسی هم کاری نداشت که او آیا سنی است یا شیعه؟
منظور من این است که نشان دادن گفتمان فرقه‌ای و مذهبی در چنین وضعیت‌هایی به‌خصوص از ناحیه برادران شیعه ما، ممکن است به نفع سعودی‌ها تمام شود که شروع به ایجاد حالت قطب‌بندی فرقه‌ای کرده‌اند. راه حل این موضوع هم این است که این جنایت - اعدام‌ها - به عنوان جنایتی در حق هم شیعه و هم سنی، محکوم شود. پس از آن می‌توان درباره پیام‌های سه‌گانه سابق‌الذکر به تفصیل سخن گفت.
* آیا شرایط برگزاری دادگاه و محکومیت آیت‌الله نمر عادلانه بود؟
- حقیقتا من دنبال این نبودم که شرایط محاکمه را از لحاظ عادلانه بودن یا نبودن آن بررسی کنم. فقط شنیدم که وی را متهم به داشتن افکار افراطی و خروج بر حاکم کشور و اشاعه هرج و مرج و تلاش برای اسقاط حکومت متهم کرده بودند به‌طوری که در ادله قانونی حکم دادگاه آمده بود که شیخ نمر انسان آزمند و حریصی است که جز با قتل او ریشه‌کن نخواهد شد.
مطمئنا این‌گونه محاکمه‌ها معمولا سیاسی است و تجربه به ما آموخته است که تمام رژیم‌های استبدادی قوه قضائی خود را در خدمت سیاست و احیانا در خدمت خود حاکم، به‌کار می‌گیرند و این امر متاسفانه تقریبا در همه جهان اسلام (کشورهای پادشاهی) مشهود است.
ما در مصر شاهد بسیاری از احکام قضائی افراطی بودیم و هزاران حکم اعدام صادر شد و برخی از آنها به‌رغم نهائی نشدن حکم و عدم طی مراحل دادرسی، به مورد اجرا درآمد. ما اشخاصی داشتیم که در یک دادگاه محاکمه و محکوم به اعدام شده بودند و در همان زمان در دادگاهی دیگر در خصوص همان اتهام محاکمه شدند و تبرئه گردیدند اما با این حال حکم اعدام آنان اجرا شد. یا در موردی دیگر دادگاهی مردی را به جرم قتل فردی محاکمه کرد آن فرد به دادگاه مراجعه کرد که من زنده‌ام و کشته نشده‌ام و این مرد مرا نکشته است اما دادگاه آن مرد را به اعدام محکوم کرد.
متاسفانه این وضع تشکیلات قضائی کشورهای دیکتاتوری است که در آن دادگاه‌ها صرفا صوری است و گاهی ماموریت محوله از سوی حاکم را بدون طی مراسم نمادین و ظاهری دادرسی به انجام می‌رسانند.
* به نظر شما در رفتارهای عربستان پس از ملک عبدالله عقلانیت حاکم است یا این رفتارها ناشی از نوعی بی‌خردی و شتابزدگی است؟
- در حقیقت من از این سوال متعجب شدم، چون ناخودآگاه چنین القا میکند که ملک عبدالله، حاکم خردمندی بود و ملک سلمان برعکس او فاقد عقلانیت است اما حقیقت این است که در این‌گونه رژیم‌های مستبد در جهان عرب و اسلام، تفاوتی میان عبداله و سلمان و غیر آنها نیست، چون سیاست‌های آنها و خصوصا سیاست خارجی‌شان، پژواک امیال غربی‌ها و آمریکایی‌ها در تمام عرصه‌ها است و هیچ حاکمی در این کشورها قادر به تغییر این سیاست‌‌ها نیست مگر آنکه آمریکا خود سیاست‌هایش را تغییر دهد.
* آیت‌الله نمر چرا دستگیر و اعدام شد؟ آیا حکم وی متناسب با جرمش بود؟
- همان‌طور که قبلا گفتم من از چند و چون روند صدور حکم یا علل تعیین چنین مجازات سنگینی برای آیت‌ا... نمر اطلاعی ندارم اما تجربیات گذشته به ما آموخته که این‌گونه رژیم‌ها قساوت فوق‌العاده‌ای نسبت به مخالفان سیاسی خود نشان میدهند و روش بهانه‌تراشی و ایجاد ترفند را به‌خوبی بلدند تا اقدامات سرکوبگرانه خود را درباره مخالفان توجیه کنند.
اما این رژیم‌ها به‌رغم تمام این خشونت‌ها و رفتارهای قهرآمیز، در برابر غرب و خواسته‌های آن از خود انعطاف و نرمی فراوان نشان میدهند. آنان در قبال جنایاتی که مرتکب می‌شوند درهای خزانه و چاه‌های نفت خود را به روی غربی‌ها باز میکنند تا آنان را تطمیع کنند و بخرند. آنان برای حفظ موجودیت خود از هیچ جنایتی فرو‌گذار نمی‌کنند.
در این خصوص باید پرسید آیا در میان اتهامات منتسب به آیت‌ا... نمر اتهام قتل نیز وجود داشت؟ و آیا این اتهام دلایل و مستندات قاطعی داشت؟ این را به این خاطر گفتم که جرم قتل، تنها جرمی است که مجازات اعدام برای آن تعیین می‌شود و اعدام قصاصی عادلانه و تحقق عدالت است و من یقین دارم که چنین اتهامی در حق ایشان صحت ندارد و معقول هم نیست که شخص برجسته‌ای مثل ایشان دست به جنایت قتل بزند و لذا چنین حکمی قصاص و عدالت به‌شمار نمی‌رود.
* اعدام آیت‌الله نمر چه پیامدها و تبعاتی برای آل سعود خواهد داشت؟
- من نمی‌دانم تبعات اجرای این حکم بر رژیم آل سعود چه خواهد بود اما مطمئنم آشوب‌های بزرگی به وقوع خواهد پیوست، چون بسیاری از مردم منطقه شرقی عربستان از طرفداران شیخ شهید هستند و اعدام وی را خیانتی به حیثیت و اعتبار خودشان می‌دانند. در مقابل، فراموش نمی‌کنیم که درهای خزانه‌های آل سعود برای ساکت کردن جهان گشوده خواهد شد و از طرفی تاثیرات منفی این حادثه به ایران هم خواهد رسید. همه زیان خواهند دید و باعث ریخته شدن خون‌های بیشتر در این منطقه که آبستن قیام و انتقام‌گیری و نفرت است خواهد شد. و حمام‌های خون در خیابان‌ها و شهرهای منطقه به راه خواهد افتاد.
* اجرای این حکم چه ارتباطی با سفر اردوغان به عربستان دارد؟
- فکر نمی‌کنم که میان سفر اردوغان به ریاض و اعدام آیت‌ا... نمر، ارتباطی وجود داشته باشد ، هر چند هدف از این سفر ایجاد یک ائتلاف اسلامی سنی متشکل از عربستان و ترکیه و قطر است که به اعتقاد برخی‌ها در مقابل ائتلاف سوریه و ایران و روسیه به وجود خواهد آمد.
در این میان ژنرال سیسی در مصر می‌کوشد به‌طور پنهانی هر دو طرف ائتلاف (عربستان و ترکیه - ایران و روسیه) را راضی نگه دارد و با تمام طرف‌ها بازی کند و این سیاست برای او هزینه سنگینی دربر خواهد داشت چون همه طرف‌ها عدم صداقت او را می‌شناسند و در درستی نیات او شک دارند.
* چرا نهادهای حقوق بشری جهانی در برابر جنایات عربستان در یمن و در داخل عربستان ساکت مانده‌اند و تنها به صورت ظاهری بیانیه‌هایی صادر میکنند؟
- سازمان‌های بین‌المللی همیشه از سرمایه‌داران دستور می‌گیرند و عربستان نه تنها تامین مالی این قبیل سازمانها را برعهده دارد بلکه حتی نیازهای مالی لابی‌های بین‌المللی حاکم بر این سازمانها را نیز تامین میکند. این کشور دقیقا همان کاری را میکند که رژیم‌های مستبد دیگر در همه کشورهای عربی و شاید اسلامی بدون استثناء انجام میدهند و دارائی‌ها و ثروت‌های مردم را برای سرپوش گذاشتن بر جنایات و سیاست‌های خود خرج میکنند.
* آیا عربستان تاوان این جنایت را خواهد داد و چگونه؟
- قطعا تاوان خواهد داد اما متاسفانه از خون‌ها و از جیب مسلمانان این کشور این تاوان پرداخت شد در حالی که رژیم حاکم زیاد آسیب نخواهد دید. با این وجود این جنایت یک پیام قوی به رژیم می‌دهد که شیوه قماربازی و حکومت دیکتاتورمآبانه دیگر قابل تحمل نخواهد بود. حال سوال این است که آیا عربستان خواهد توانست هزینه این اقدام خود را تحمل کند آن هم پس از زیان‌های فراوانی که در یمن متحمل شده است. من جواب قانع‌کننده‌ای نمی‌یابم.
اما منطقه عربی به شکل گسترده‌ای متحول خواهد شد و حرکت مردمی در تمام کشورهای عربی ادامه خواهد یافت تا نظام‌های مورد نظر خود را به وجود آورند و این حرکت‌ها طومار عمر سعودی‌ها را هم درهم خواهد پیچید.
* آیا می‌توان اعدام آیت‌الله نمر را اشتباه استراتژیک عربستان دانست که می‌تواند پایه‌های حکومت آل سعود را متزلزل کند؟
- قطعا رژیم آل سعود خطای بزرگی مرتکب شد؛ خطایی که شکاف موجود در منطقه عربی و نیز چالش‌های مذهبی را در دهه‌های آینده میان امت اسلامی وسیع‌تر خواهد کرد و البته قربانی این اقدام، نسل‌های آینده مسلمان و عرب و سنی و شیعه خواهند بود. همچنین وقوع این حادثه خط قرمزها را از میان برد و در این چالش چیزی مقدس نخواهد بود و انجام هر جنایتی روا شمرده خواهد شد.
* واکنش کشورهای اسلامی به این اقدام و جنایت عربستان باید چگونه باشد؟
- اگر در میان کشورهای جهان عرب و اسلام حاکمان خردمندی بود هیچ‌گاه این حوادث اتفاق نمی‌افتاد و این همه کشتار و خونریزی و انفجارها و شلیک گلوله‌ها تنها خبر روزنامه‌های صبح و رسانه‌های جهان نمی‌شد.
اگر حاکم عاقلی وجود داشت حوادث عراق و سوریه و لیبی و مصر و یمن و عربستان به وجود نمی‌آمد اما متاسفانه ما به عنوان اعراب، با گلوله سخن می‌گوئیم و حاکمان ما به اراده ملت‌ها احترام نمی‌‌گذارند ولی احترام نظامیان آمریکائی و دستورات آنان را نگه می‌دارند و قبله‌شان کاخ سفید آمریکاست.
از این رو ما عادت کرده‌ایم که به اقدامات آن رژیم‌ها و حکومت‌ها عکس‌العمل نشان ندهیم و فریاد برنیاوریم. این رژیم‌ها ملت‌های خود را سرکوب میکنند و هیچ حمایتی نسبت به آنها ندارند و لذا می‌بینیم غرب از این قبیل رژیم‌ها دفاع میکند و آنها بهترین سربازان غرب برای استعمار ما هستند.
* نقش آمریکا و اسرائیل در اعدام آیت‌الله نمر چیست؟ آیا می‌توان آنها را پشت پرده این جنایت برای ایجاد تفرقه در جهان اسلام دانست؟
- من ترجمه چند مطلب و مقاله را از مطبوعات اسرائیلی و غربی می‌خواندم، متوجه شدم که آنان نسبت به این حادثه خوشحالی فراوان نشان میدهند و به صراحت اظهار امیدواری میکنند که سعودی‌ها و ایرانی‌ها با یکدیگر وارد جنگ شوند و همه‌شان به دست هم کشته شوند. حتی یک روزنامه اسرائیلی در یک نظرسنجی درباره دیدگاه شهروندان اسرائیل نسبت به جنگ ایران و عربستان اعلام کرد که همه پاسخگویان از به وجود آمدن چنین رویدادی اظهار خوشوقتی و شادمانی می‌کردند و آرزو داشتند صبح که از خواب بیدار می‌شوند بشنوند که نه از تهران خبری هست و نه از ریاض و هر دو نابود شده‌اند.