توزیع متوازن رشته‌های تحصیلی و برنامه پنجم توسعه آموزش و پرورش(بخش نخست)
هدایت تحصیلی و شغلی همسو با اشتغال و نیاز جامعه(گزارش روز)
صدیقه توانا
شغل‌ها متنوع شده‌اند، سلایق متفاوت است نیازهای امروز جامعه با دیروز کاملاً فرق کرده است و مهم‌تر از همه اینکه استعداد بچه‌ها تا حدودی نسبت به زمان قبل بیشتر شده و بواسطه امکاناتی که در اختیار دارند نسبت به محیط پیرامون خود آگاه‌تر هستند ولی آنطور که باید و شاید نه جامعه را می‌شناسند و نه از امکانات موجود آگاه هستند. هدایت تحصیلی و شغلی با کمک مشاوران این فرصت و امکان را در اختیار یک دانش‌آموز قرار می‌دهد تا هرچه بهتر در فضای تحصیل به آینده و موقعیت شغلی خود بیندیشد و آگاهانه‌تر درمورد زندگی خود تصمیم بگیرد و وارد بازار کاری شود که پر مخاطب است و می‌تواند با استفاده از فناوری‌های روز، چرخ‌های اقتصادی را به مدد علم و دانش و قدرت بازوی خود به حرکت درآورد.
همگی این ایده‌آل‌ها اتفاق نمی‌افتد مگر آنکه در فضاهای آموزشی حتی از مقاطع ابتدایی گرفته تا مقاطع بالاتر، یک مشاور خوب و کارکشته در کنار فرایند آموزشی همگام با دانشآموزان این آگاهی حرفه‌ای و شغلی را به بچه‌ها بدهد. در این صورت می‌توان امیدوار بود که نسل جوان نسلی خواهد بود که دنبال مدرک به تنهایی نیست و مدرک‌گرایی در ذهن او غایت هدف نیست، بلکه هدفش تولید و بهره‌وری بهتر و بیشتر در جامعه و رسیدن به خودکفایی است.
در اینجاست که می‌توان گفت مشاوران به عنوان افراد متخصص عمل می‌کنند و حلقه ارتباطی بین مؤلفه‌های منابع انسانی در سطح مدرسه می‌شوند و ارتباطات برون سازمانی با مراکز تحصیلی، شغلی برقرار می‌کنند.
در دو شماره گزارش پیش‌رو به مباحثی درمورد هدایت تحصیلی و اهمیت آن و تعیین شغل مناسب و مورد نیاز جامعه و چگونگی بهره‌برداری از این هدایت تحصیلی با کمک مشاوران آموزش و پرورش می‌پردازیم و نقطه نظرات کارشناسان آموزشی و تربیتی را درمورد لزوم هدایت تحصیلی و تعریف دقیق‌تر این موضوع جویا می‌شویم. با ما باشید.
انتخاب رشته با چه معیاری؟
گاهی انتخاب رشته تحصیلی در مقطع متوسطه به جای آنکه براساس علاقه دانش‌آموز و نیاز جامعه باشد، براساس جایگاه و موقعیت اجتماعی و کسب پرستیژ و کلاس صورت می‌گیرد و بسیار دیده شده که والدین به خاطر پر کردن خلأهای فردی خود، فرزندان را آماج انتخاب‌های نادرست قرار می‌دهند تا آنچه خود نتوانستند به آن دست یابند در فرزندان‌شان پیدا کنند یا آنکه عذر بدتر از گناه آورند و بر این باور غلط صحه می‌گذارند که مثلاً رشته تجربی و ریاضی کلاس دارد ولی رشته فنی و حرفه‌ای برای شاگرد تنبل‌هاست. متأسفانه این ذهنیت و باور غلط بین خیلی از والدین و حتی خود دانشآموزان نهادینه شده است. حال آنکه در واقع چنین نیست.
محمدرضا دانش‌آموز سال دوم دبیرستان است و در رشته ریاضی تحصیل می‌کند. خودش می‌گوید: «رشته ریاضی خیلی برایش سخت است و به دشواری می‌تواند مفاهیم دروس ریاضی، فیزیک و شیمی را درک کند ولی به اصرار والدین و اطرافیان به این رشته رفته است. وقتی نظر خودش را تلفنی درمورد انتخاب رشته تحصیلی‌اش جویا شدم می‌گوید: «راستش من به رشته کشاورزی و گیاه‌شناسی خیلی علاقه دارم از بچگی هم کار یدی را دوست داشتم، ولی پدر و مادرم معتقد بودند اگر به این رشته بروم پیش اقوام سرافکنده می‌شوند.»
محمدرضا در ادامه می‌گوید: «من مطمئنم که نمی‌توانم در دانشگاه رشته خوبی که مورد علاقه‌ام باشد را در درس ریاضی انتخاب کنم ولی امیدوارم از مشاوران مدرسه برای یک انتخاب درست و البته مورد علاقه‌ام کمک بگیرم.
هنرستانی‌ها 3 ساله می‌شوند
معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش از سه ساله شدن هنرستان‌ها از سال آینده خبر داده و در توضیحات بیشتری درخصوص میزان حضور دانش آموزان دبیرستانی در هنرستان می‌گوید: «40 درصد دانش آموزان دبیرستانی در هنرستان تحصیل می‌کنند و از سال تحصیلی آینده هم ورودی به پایه دهم در شاخه و رشته‌های نظری، فنی و حرفه‌ای و کار دانش خواهد بود.»
علی زرافشان در ادامه می‌گوید: «در برنامه پنجم توسعه یک هدف‌گذاری در آموزش‌وپرورش انجام شد و خیز بلندی برای حضور دانشآموزان در هنرستان‌ها برداشته شد که ظرف مدت 5 سال امکان‌پذیر نبود، زیرا توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش گران است و تجهیز کارگاه و فضای آموزشی هزینه زیادی طلب می‌کند.»
معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش با اشاره به هدف‌گذاری انجام شده برای توسعه هنرستان‌ها خاطرنشان می‌کند: «در گذشته هدف‌گذاری انجام شده، ارتقاء از 35 درصد پوشش در اول برنامه به 46 درصد در انتهای برنامه بود که 11درصد افزایش را در پنج سال پیش‌بینی کرده بود، یعنی 2/2 درصد در هر سال که رقم قابل توجهی بود.»
وی در ادامه توضیح می‌دهد: «باتوجه به تأمین منابع، امکانات تجهیز کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها، اکنون به حدود 40 درصد حضور دانشآموزان در هنرستان‌ها رسیده‌ایم، اما شاخص‌هایی هم توسط شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسیده است که در مجموع و در نقطه مطلوب می‌گوید که فنی و حرفه‌ای و کار دانش باید به 48/26 درصد در افق چشم‌انداز برنامه ششم یا هفتم توسعه برسد.»
زرافشان تصریح می‌کند: «پیش از این عنوان شده بود که حضور دانشآموزان در هنرستان‌ها باید به 50 یا 70 درصد برسد، اما هیچ‌کدام از این اهداف مصوب نیستند و مصوب آموزش و پرورش در برنامه پنجم 46 درصد است و هدف و شاخص مطلوب 48/26 درصد است.»
نظام جامع هدایت تحصیلی و شغلی
ضرورت لزوم طراحی نظام جامع هدایت تحصیلی و استعدادیابی در تمام دوره‌های آموزش عمومی درچیست؟
آقای باشی‌زاده معاون دفتر آموزش متوسطه نظری آموزش و پرورش در خصوص لزوم طراحی نظام جامع هدایت تحصیلی و بخصوص رشته‌های فنی و حرفه‌ای در مقاطع دبیرستان بر این عقیده است که بر اساس اسناد بالادستی و قوانین آموزش و پرورش مکلف به رعایت توزیع متوازن دانشآموزان پایه دوم و سوم متوسطه بین شاخه‌ها شده‌ایم.
وی در سخنانی می‌گوید: «استاندارد دوره متوسطه در شورای عالی آموزش و پرورش 48/26 درصد است و هدایت تحصیلی دانشآموزان باید براساس استعداد و نیاز کشور باشد و مشاوران نیز باید نیازهای جامعه را متناسب با مشاغل روز پوشش دهند.
وی می‌گوید: «در برنامه پنجم توسعه افزایش سهم دانشآموزان فنی و حرفه‌ای از کل دانشآموزان متوسطه از 36/5 درصد به 46/2 درصد رسیده است.»
باشی‌زاده می‌گوید: «با توسعه شاخه‌های کار و دانش و فنی و حرفه‌ای موافق هستیم، زیرا منجر به اشتغال می‌شود.» معاون آموزش متوسطه نظری آموزش و پرورش می‌گوید: «در 264 رشته کار و دانش، سهم کار و دانش 22/37 درصد و سهم فنی و حرفه‌ای 16/43 درصد و سهم نظری 61/15 درصد است. باید با هدایت تحصیلی و توزیع متوازن به اعداد بهتری در شورای عالی آموزش و پرورش برسیم.
وی لزوم طراحی نظام جامع هدایت تحصیلی را در تمام دوره‌ها مهم می‌داند و می‌افزاید: «این نظام باید در تمام دوره‌های آموزش عمومی طراحی شود تا از مجموعه ابتدایی تا پایان متوسطه هدایت تحصیلی اتفاق بیفتد.
بنابراین باید به هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش از نظر فضا و امکانات و تجهیزات توجه ویژه‌ای شود.»
یدالله توکلی کارشناس تربیتی، آموزشی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در مورد این که ذهنیت غلط کم‌ارزش بودن رشته‌های فنی و حرفه‌ای در مقاطع دبیرستان باید از بین برود، خاطرنشان می‌کند: «یکی از برنامه‌های کلیدی پنجم توسعه آموزش و پرورش، توسعه متوازن رشته‌ها است و این به معنای توزیع دانشآموزان به طور مساوی در همه رشته‌ها است.»
وی می‌گوید: «مؤلفه‌هایی در توسعه رشته‌ها مؤثر است که نیاز جامعه، امکانات موجود و تجهیزات فضای آموزشی و منابع انسانی متخصص نیز از جمله این ملاکهاست.»
آقای توکلی می‌افزاید: «در حال حاضر فراوانی دررشته‌های تجربی است و علی‌رغم سیاست‌های کنترلی، شاهد گرایش بی‌رویه در این رشته‌ها هستیم و گرایش جامعه آن‌قدر زیاد است که مانع شده بتوانیم با این سیاست کنترلی، جبران کنیم. به او می‌گویم، پس راهکار چیست؟ می‌گوید: «این مستلزم آگاهی دادن و اطلاع رسانی کردن به خانواده‌ها و دانشآموزان است.»
این کارشناس هم بر این باور است که متأسفانه این ذهنیت غلط در مورد رشته‌های فنی و حرفه‌ای وجود دارد اما الان کمتر شده است می‌گوید: «خیلی از بچه‌ها و والدین خودشان به این واقعیت رسیده اند که این ذهنیت غلط است.»
توکلی می‌گوید: «تفاوت‌های فردی یکی از اهداف هدایت تحصیلی است و می‌دانیم که جامعه نیازهای متنوعی دارد و این به این معنا نیست که اگر کسی استعدادش پایین‌تر بود به این رشته برود. بلکه هر کس مهارت یدی بالایی دارد یا توانمندی مکانیکی خوبی دارد و از نظر جسمی هم قابلیت دارد می‌تواند در این رشته‌ها ثبت‌نام کند. ما هرم شغلی مهندسی طراحی کردیم و براساس نیاز جامعه بچه‌ها می‌توانند انتخاب رشته نمایند.»
وی با اشاره به اینکه متاسفانه فرهنگ کار بد جا افتاده است می‌گوید: «کار کردن و مهارت داشتن امروزه حرف اول را می‌زند و در آینده هم به این سمت می‌رویم که مدرک دلیل موفقیت فرد نیست، بلکه مهارت فرد برای انجام یک کار مشخصه و معیار می‌باشد و بنگاه‌های شغلی دنبال نیروهای ماهر و توانمند می‌روند و اینجاست که اهمیت آموزش فنی و حرفه‌ای خود را نشان می‌دهد.
مشارکت اولیا و معلمان در هدایت شغلی
در سال تحصیلی پیش رو 94-95 هدایت تحصیلی و شغلی دانشآموزان از دوره دوم متوسطه به پایان نهم در دوره اول متوسطه انتقال خواهد یافت.
براساس راهکارهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هدایت تحصیلی صرفا تکمیل فرم انتخاب رشته نیست، بلکه یک فرآیند است، جریانی است که باید به شکل علمی با مشارکت مدیران اولیاء معلمان و مشاوران از دوره ابتدایی مدیریت شود، در عین حال مقوله هدایت تحصیلی و شغلی با ابعاد مختلف به‌ویژه سیاست‌های حاکم بر اشتغال و نیازهای اساسی مشاغل در کشور نیز ارتباط دارد.
سیدمحسن حسینی ارسنجانی کارشناس آموزش و پرورش و مشاور تحصیلی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان توضیحاتی در مورد هدایت تحصیلی، تعریف آن و راهکارهای بهسازی این فرایند ارائه می‌دهد و می‌گوید: «عدم ارتباط ارگانیک بین نیازهای شغلی و رشته‌های تحصیلی در دانشگاه‌ها، بیکاری بالای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، پایین بودن مهارتهای فارغ‌التحصیلان با نیازهای مشاغل جدید، پایین بودن روحیه کار‌آفرینی افراد از مهمترین مسائل کلیدی در بحث هدایت تحصیلی و شغلی در سطح کلان است.»حسینی ارسنجانی به دیگر مسائل کلیدی در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: «عدم آگاهی خانواده‌ها از نیازهای جدید بازار کار، عدم آگاهی خانواده‌ها از این جریان، عدم ایفای نقش صدا و سیما در فرهنگ‌سازی مناسب در این مورد، ارتباط کم رشته‌های دانشگاهی یا بخش صنعت و بازار کار نبودن مدیریت یکپارچه از صف تا ستاد نسبت به جریان هدایت تحصیلی هم از دیگر نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد و در رفع این موانع کوشید.»