Research@kayhan.ir
محسن حسینی
براساس سنت حاکم بر پدیده‌ها، حوادث تاریخی و تحولات اجتماعی، از تسلسل علل و عوامل و کنش و واکنشهای زنجیره‌ای «علی معلولی» متأثرند.
پدیده‌ها و تحولات اجتماعی را می‌توان براساس نیازهای مقطعی یا کلی به شیوه‌های مختلف و شاخص‌های معتبر مورد بررسی قرار داد، که به اختصار به آنها اشاره نموده، به مرور فشرده پیشینه نهضت ‌اسلامی خواهیم پرداخت:
1- روش معاصرگزینی: در این شیوه، با تقطیع و برش دادن مقطع تاریخی مورد نظر، بدون توجه به مقاطع قبل و بعد، مقطع منتخب، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
2- روش تطابق و مقایسه: در این شیوه، یک مقطع زمانی خاص، با مقطع زمانی خاص دیگر، یا مقطعی خاص، با مقطع خاص در شهر یا کشور دیگری، مورد مطابقت و مقایسه قرار گرفته، بررسی می‌شود.
3- تطور و تسلسل پدیده‌ها: در این شیوه، پیشینه پدیده، ساختار و بستر،  سمت و سو و فرایند تحولات در مقاطع و مراحل مختلف تاریخی، مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد.
مطالعه و بررسی تحولات کشور اسلامی‌مان ایران، در مقاطع مختلف و شناخت عوامل و علل موثر در توقف یا سرعت پدیده‌های زنجیره‌ای و علل عدم توفیق ظاهری، یا پیروزی قاطع آنها را بر مبنای شیوه سوم و براساس مولفه‌های مورد نظر استاد مطهری پی‌می‌گیریم.
شرایط پس از کودتای ننگین 28 مرداد
شاه دست نشانده، پس از کودتای 28 مرداد، بساط گروه‌های ملی‌گرا را بر هم زد. آیت‌الله کاشانی و همراهانش را سرکوب کرد، سیدمجتبی  نواب‌صفوی و یارانش را به شهادت رساند و با پشتیبانی سیا و موساد «ساواک» مخوف‌ترین سازمان اطلاعاتی امنیتی را ایجاد و پایه‌های حاکمیت دیکتاتوری خود را تثبیت نمود. وی که با مشاهده بی‌تفاوتی ملت ایران در مقابل فرجام خفت‌بار پدرش، بذرکینه مردم را در نهاد خود بارور ساخته بود، با اطلاع از نداشتن مشروعیت مردمی، بقای سلطنت خود را منوط به رضایت و اراده‌ آمریکا می‌دانست، و برای تضمین آن خود و مملکت را در اختیار سران کاخ‌سفید قرار داده بود.
شاه در امور مملکت اختیاری نداشت و با اجبار‌ آمریکایی‌ها، «علی امینی» مهره اجرائی آنان را به سمت نخست‌وزیری منصوب کرده بود. نخست‌وزیر آمریکایی، مأمور اجرای رفرم مورد نظر آمریکا و به رسمیت شناختن رژیم اشغالگرقدس و سپردن شئون سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی به آنان بود.
شاه خواسته‌ آمریکایی‌ها، در زمینه اجرای طرح صهیونیست‌ها، برای نابود کردن کشاورزی ایران و وابسته کردن کشور به محصولات کشاورزی آمریکا، اسرائیل و همپیمانانشان را،  خود در پوشش کوتاه کردن دست خوانین و حمایت از کشاورزان و به عنوان برنامه اصلاحات ارضی و یکی از مهم‌ترین اصول به اصطلاح «انقلاب سفید شاه و مردم»، مطرح کرده بود؛ اما از اینکه آمریکایی‌ها، امینی را متولی و مجری این کار می‌دانستند، ناراحت بود؛ و ارتباط فعال امینی با آمریکایی‌ها را خطری جدی، علیه بقاء سلطنت خود، تلقی می‌کرد.
شاه به منظور جلب نظر مقامات کاخ‌سفید و برای جلوگیری از افزایش حمایت آمریکا از امینی، در مورخ 21 فروردین 1341 به اتفاق فرح به آمریکا رفت. او مجبور شد، توصیه‌های کندی را برای انجام رفرم اقتصادی بپذیرد و اقداماتی را با همین هدف به انجام رساند.(15) شاه در این سفر، یک رشته جواهرات بی‌نظیر، متعلق به ریچارد شیردل را که از جواهرفروشی در لندن به مبلغ دو میلیون پوند خریداری کرده بود، به «ژاکلین» همسر کندی هدیه داد.(16) این حاتم‌بخشی سخاوتمندانه از اموال ملت ایران، موجب اطمینان کندی از سرسپردگی شاه به اربابانش می‌شد. شاه خود در این مورد گفته است: به کندی قول دادم، که هر چه بگویند و هر برنامه‌ای که داشته باشند، شخصا انجام می‌دهم، و بهتر است، دست از امینی بردارند. کندی هم از من قول ناموس(!؟) گرفت که به آمریکا خیانت نکنم، حتی اگر به قیمت خیانت به کشور و ملت ایران تمام شود، و من پذیرفتم.(17)
لیندون جانسون،معاون رئیس‌جمهور آمریکا به اتفاق همسر و دخترش در مورخه 1341/6/2 برای یک بازدید دو روزه از ایران و نیز اعلام حمایت آمریکا از اصلاحات شاه وارد تهران شد. جانسون گفت: کمک‌های آمریکا به ایران همچنان ادامه خواهد یافت و به نظر من آینده‌ اقتصادی ایران بسیار درخشان خواهد بود. جانسون هنگام ترک تهران در مورخه 41/6/5 گفت: پیشنهادهای جدید آمریکا درباره کمکهای موثر نظامی به زودی به دولت ایران تحویل خواهد شد.(18)
نمایندگان کارتلهای بزرگ سرمایه‌داری، در مناطق تحت نفوذ و قلمرو استعماری خود، ضمن غارت منابع کشور، بهای نفت ارزان ایران را به بانک‌های آمریکایی‌ سرازیر نموده، در قبال آن، تسلیحات تولیدی خود را برای  ژاندارمی ایران، در دفاع از منافع استعماری آنان در منطقه، با منت به نیروهای مسلح کشورمان تحمیل می‌کردند. مستشاران متکبر هیئت‌های مستشاری، سفیر و سایر مأموران آمریکایی، با دخالت در مراکز امنیتی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی کشور، کنترل امور حساس را به عهده داشتند. به عنوان مثال 25 مهر 1340 سایمینگتن در سازمان برنامه حضور یافت و با مسئولان این سازمان به گفت‌وگو پرداخت (19) اورل فریمن، وزیر کشاورزی آمریکا، که با وزیر کشاورزی دیدار و گفت‌وگو کرده بود، همین روز تهران را ترک کرد.(20) دکتر رابرت برود، استاد فیزیک دانشگاه کالیفرنیا از طریق برنامه مبادلات فرهنگی وزارت خارجه آمریکا وارد تهران شد.(21) ژنرال اکهارت به جای ژنرال هیون، ریاست هیئت مستشاری نظامی آمریکا در ایران را به عهده گرفت.(22) اولین گروه سپاه صلح آمریکا مرکب از چهل و سه نفر وارد ایران شد. اعضای این گروه در دانشکده‌های کشاورزی و چند مدرسه متوسطه تدریس خواهند کرد. (23) عباس آرام وزیر امور خارجه، موافقت دولت ایران را با پیشنهاد سفیر آمریکا، برای ایجاد سپاه صلح در ایران اعلام کرد. (24) پروفسور الف سولکی، استاد و رئیس قسمت مردم‌شناسی دانشگاه کلمبیا که در 8 مهر 41 اجازه حفاری در کناره‌های جنوبی دریای خزر را برای سال 1963 از هیئت دولت گرفته بود درخواست کرد این اجازه برای سال 1964 نیز تجدید شود (25) پروفسور ریچارد داتینگ هاوزن، استاد مطالعات ایران‌شناسی دانشگاه‌های نیویورک و میشیگان، برای یک دوره اقامت طولانی وارد تهران شد و در اولین مرحله با شاه دیدار و گفت‌وگو کرد. (26)
منابع در دفتر روزنامه موجود است