نگاهی به سریال «شمعدونی»
ابله نگاری در ساختمان بیماران!
آرش فهیم
چند روز قبل، یکی از خواننده های روزنامه تماس گرفت. ابتدا از نقدهای صفحه «تصویرروز» درباره برنامه های تلویزیون تشکر کرد، اما بعد انتقاد کرد که چرا درباره سریال بی محتوایی که این شب ها از شبکه سه پخش می شود چیزی نمی نویسیم! وقتی پرسیدیم کدام سریال، گفت «شمعدونی». می گفت، این سریال هم بدآموزنده است و هم هیچ جذابیتی ندارد. به نظر این خواننده کیهان، سریال شمعدونی هیچ نسبتی با خانواده و خانواده های ایرانی ندارد. اما بخش جالب حرف هایش آنجا بود که گفت، پخش سریال با زمان شام خوردن خانواده آن ها همزمان شده و هر وقت شخصیت های داستان با هم دعوا می‌کنند سعی می کند تا با زدن قاشق ها و بشقاب‌ها به هم، مانع از شنیده شدن حرف های آن ها به خانواده اش می شود!
البته این نظر را می توان نمونه ای از کل، یا مشتی از خروار نظرات عموم مردم درباره سریال «شمعدونی» دانست. چه اینکه، موتور محرکه داستان و کمدی در این سریال، سبُک نمایی روابط اجتماعی و خانوادگی است. در سریال «شمعدونی» همه چیز به طوری غیرمنطقی و اغراق آمیز دچار لودگی و تمسخر است. از روابط زن و شوهر گرفته تا خواستگاری و انتخاب همسر و تا ارتباط بزرگترها و کوچکترها. «شمعدونی» یک سریال خانوادگی است و قرار بوده به آسیب شناسی زندگی خانوادگی در ایران بپردازد، اما تنها چیزی که در این نمایش دیده نمی شود، خانواده است، چه رسد به خانواده ایرانی. آنچه باعث جلب توجه مخاطب نسبت به این مجموعه شده، مناسبات پرخاشگرانه و هنجارشکنانه آدم‌ها با هم هست. سریال «در حاشیه» با اینکه کار چندان قدرتمندی نبود اما تنها به شوخی با پزشک ها محدود بود، اما سریال جایگزین آن، همه مردم را به استهزا گرفته است. مردم باید در بهترین ساعت ممکن و در پربیننده ترین شبکه صداوسیما به تماشای توهین پی در پی اعضای یک فامیل به هم بنشینند. کل فضای سریال «شمعدونی» را یا دعواهای خاله زنکی خواهر شوهر و برادر زن در بر گرفته یا گستاخی یک کودک پنج ساله نسبت به بزرگ‌ترهایش!
معمولا در دفاع از این گونه آثار ادعا می شود که درحال نقد رفتارهای غلط هستند و از طریق نمایش کاریکاتوری ناهنجاری ها سعی دارند تا به مخاطب ادب بیاموزند. (شگفت از این همه اعتماد به نفس در ادب آموزی به دیگران!)اما عجیب اینکه هر بار از این نوع سریال ها پخش می شود، تنها بازتابش در جامعه، تقلید از تکیه کلام ها و رفتارهای نامربوط شخصیت های سریال است. ایراد بزرگ سریال هایی مثل «شمعدونی» این است که کردار و پندار و گفتار منفی را در قالب پرسوناژهایی فانتزیک و سمپاتیک بروز می دهند. درنتیجه، بیننده ها با این گونه کاراکترها همذات پنداری می کنند و به جای اینکه از ناهنجاری آن‌ها عبرت بگیرند، تحت تأثیر قرار می گیرند. این اتفاق، درباره کودکان و نوجوانان شدیدتر است. چون آثار هنری و رسانه ای به طور مستقیم به ناخودآگاه بچه ها می چسبند. مثلا گستاخی های عرشیا در این سریال به جای اینکه باعث تأدیب خردسالان شود، منجر به ریختن قبح حرکات بی‌ادبانه نزد بچه ها می شود.
سریال «شمعدونی» همان طوری که از اسم آن پیداست، قرار است به موضوعات و آدم‌های عامیانه بپردازد. مثل گل شمعدانی که جزو گیاهان غیربومی و فاقد اصل و نسب ایرانی محسوب می شود، سرعت تکثیر بالایی دارد، آپارتمانی، هر جایی صفت و البته شاداب و نشاط بخش است. البته این استعاره تنها در نام و در ظاهر دیده می شود. چون سریال جدید سروش صحت درباره آدم های پرت و پلایی است که نه چندان واقعی هستند و نه خیلی فتنزیک. تنها ویژگی آن ها، بلاهت تام و تمام است! این ابله نگاری فقط به آدم های سریال محدود نمی شوند، بلکه همه اتفاقات و موضوعات هم اغراق آمیز و توأم با حماقت هستند. به طوری که باور این افراد و مسائل و حوادث در دنیای واقعی امکان پذیر نیست. البته بروز حوادث فراواقعی در یک أثر نمایشی، پذیرفتنی است، اما باید فضا و زمینه‌ای فراهم شود که پذیرش مخاطب را به همراه داشته باشد. کارهای شخصیت هایی مثل رورل و هاردی یا هارولد لوید و برادران مارکس و ... نیز ابلهانه و اغراق آمیز است. اما همان طور که گفتم، رویدادهایی که برای ابله های ماندگار تاریخ سینمای کمدی رخ می دهند، با پس زمینه و پی رنگ روایی محیطی و روان شناختی آن ها تطبیق دارد. اما در سریال «شمعدونی» ما به مرکز زندگی روزمره و واقعگرایانه دو خانواده می رویم. خب، چرا شخصیتی چون هوشنگ، تا این حد کودن است؟ چرا پسر او سعید، این‌قدر تصمیم‌های غیرعقلانی و ناهنجار می گیرد؟ مثلا چه نوع زمینه شخصیتی و اجتماعی یا چه اتفاقاتی او را وادار می کند تا دست از استفاده از تکنولوژی بردارد و حتی وقتی پدربزرگش سکته می کند، حاضر نیست تا تلفن را بردارد و اورژانس را خبر کند؟! چرا اعضای این دو خانواده با اینکه این همه با هم دعواو پرخاش می کنند اما به طور دائم نیز با هم مهمانی برگزار می کنند؟
این ها همه پرسش هایی هستند که «شمعدونی» به آن ها پاسخ قانع کننده ای نمی دهد.
چند روز قبل، یکی از خواننده های روزنامه تماس گرفت. ابتدا از نقدهای صفحه «تصویرروز» درباره برنامه های تلویزیون تشکر کرد، اما بعد انتقاد کرد که چرا درباره سریال بی محتوایی که این شب ها از شبکه سه پخش می شود چیزی نمی نویسیم! وقتی پرسیدیم کدام سریال، گفت «شمعدونی». می گفت، این سریال هم بدآموزنده است و هم هیچ جذابیتی ندارد. به نظر این خواننده کیهان، سریال شمعدونی هیچ نسبتی با خانواده و خانواده های ایرانی ندارد. اما بخش جالب حرف هایش آنجا بود که گفت، پخش سریال با زمان شام خوردن خانواده آن ها همزمان شده و هر وقت شخصیت های داستان با هم دعوا می‌کنند سعی می کند تا با زدن قاشق ها و بشقاب‌ها به هم، مانع از شنیده شدن حرف های آن ها به خانواده اش می شود!
البته این نظر را می توان نمونه ای از کل، یا مشتی از خروار نظرات عموم مردم درباره سریال «شمعدونی» دانست. چه اینکه، موتور محرکه داستان و کمدی در این سریال، سبُک نمایی روابط اجتماعی و خانوادگی است. در سریال «شمعدونی» همه چیز به طوری غیرمنطقی و اغراق آمیز دچار لودگی و تمسخر است. از روابط زن و شوهر گرفته تا خواستگاری و انتخاب همسر و تا ارتباط بزرگترها و کوچکترها. «شمعدونی» یک سریال خانوادگی است و قرار بوده به آسیب شناسی زندگی خانوادگی در ایران بپردازد، اما تنها چیزی که در این نمایش دیده نمی شود، خانواده است، چه رسد به خانواده ایرانی. آنچه باعث جلب توجه مخاطب نسبت به این مجموعه شده، مناسبات پرخاشگرانه و هنجارشکنانه آدم‌ها با هم هست. سریال «در حاشیه» با اینکه کار چندان قدرتمندی نبود اما تنها به شوخی با پزشک ها محدود بود، اما سریال جایگزین آن، همه مردم را به استهزا گرفته است. مردم باید در بهترین ساعت ممکن و در پربیننده ترین شبکه صداوسیما به تماشای توهین پی در پی اعضای یک فامیل به هم بنشینند. کل فضای سریال «شمعدونی» را یا دعواهای خاله زنکی خواهر شوهر و برادر زن در بر گرفته یا گستاخی یک کودک پنج ساله نسبت به بزرگ‌ترهایش!
معمولا در دفاع از این گونه آثار ادعا می شود که درحال نقد رفتارهای غلط هستند و از طریق نمایش کاریکاتوری ناهنجاری ها سعی دارند تا به مخاطب ادب بیاموزند. (شگفت از این همه اعتماد به نفس در ادب آموزی به دیگران!)اما عجیب اینکه هر بار از این نوع سریال ها پخش می شود، تنها بازتابش در جامعه، تقلید از تکیه کلام ها و رفتارهای نامربوط شخصیت های سریال است. ایراد بزرگ سریال هایی مثل «شمعدونی» این است که کردار و پندار و گفتار منفی را در قالب پرسوناژهایی فانتزیک و سمپاتیک بروز می دهند. درنتیجه، بیننده ها با این گونه کاراکترها همذات پنداری می کنند و به جای اینکه از ناهنجاری آن‌ها عبرت بگیرند، تحت تأثیر قرار می گیرند. این اتفاق، درباره کودکان و نوجوانان شدیدتر است. چون آثار هنری و رسانه ای به طور مستقیم به ناخودآگاه بچه ها می چسبند. مثلا گستاخی های عرشیا در این سریال به جای اینکه باعث تأدیب خردسالان شود، منجر به ریختن قبح حرکات بی‌ادبانه نزد بچه ها می شود.
سریال «شمعدونی» همان طوری که از اسم آن پیداست، قرار است به موضوعات و آدم‌های عامیانه بپردازد. مثل گل شمعدانی که جزو گیاهان غیربومی و فاقد اصل و نسب ایرانی محسوب می شود، سرعت تکثیر بالایی دارد، آپارتمانی، هر جایی صفت و البته شاداب و نشاط بخش است. البته این استعاره تنها در نام و در ظاهر دیده می شود. چون سریال جدید سروش صحت درباره آدم های پرت و پلایی است که نه چندان واقعی هستند و نه خیلی فتنزیک. تنها ویژگی آن ها، بلاهت تام و تمام است! این ابله نگاری فقط به آدم های سریال محدود نمی شوند، بلکه همه اتفاقات و موضوعات هم اغراق آمیز و توأم با حماقت هستند. به طوری که باور این افراد و مسائل و حوادث در دنیای واقعی امکان پذیر نیست. البته بروز حوادث فراواقعی در یک أثر نمایشی، پذیرفتنی است، اما باید فضا و زمینه‌ای فراهم شود که پذیرش مخاطب را به همراه داشته باشد. کارهای شخصیت هایی مثل رورل و هاردی یا هارولد لوید و برادران مارکس و ... نیز ابلهانه و اغراق آمیز است. اما همان طور که گفتم، رویدادهایی که برای ابله های ماندگار تاریخ سینمای کمدی رخ می دهند، با پس زمینه و پی رنگ روایی محیطی و روان شناختی آن ها تطبیق دارد. اما در سریال «شمعدونی» ما به مرکز زندگی روزمره و واقعگرایانه دو خانواده می رویم. خب، چرا شخصیتی چون هوشنگ، تا این حد کودن است؟ چرا پسر او سعید، این‌قدر تصمیم‌های غیرعقلانی و ناهنجار می گیرد؟ مثلا چه نوع زمینه شخصیتی و اجتماعی یا چه اتفاقاتی او را وادار می کند تا دست از استفاده از تکنولوژی بردارد و حتی وقتی پدربزرگش سکته می کند، حاضر نیست تا تلفن را بردارد و اورژانس را خبر کند؟! چرا اعضای این دو خانواده با اینکه این همه با هم دعواو پرخاش می کنند اما به طور دائم نیز با هم مهمانی برگزار می کنند؟
این ها همه پرسش هایی هستند که «شمعدونی» به آن ها پاسخ قانع کننده ای نمی دهد.