مهدی برازنده

روند کاهشی نرخ رشد جمعیت در سال‌های گذشته، باعث شده است که زنگ خطر بحران سالمندی به صدا درآید و بر این اساس نیاز است تا همه دستگاه‌ها به میدان آمده و برای رفع مسائل موجود و آینده سالمندان برنامه‌ریزی و اقدام کنند.

عمر هر انسان بهاری دارد و روزی زمستان آن فرا خواهد رسید، آن وقت است که انسان طراوت خود را تا حدی از دست می‌دهد و نیازمند مراقبت و حفاظت بیشتر است. دهم مهرماه مصادف است با روز جهانی سالمندی و این روز بهانه‌ای است تا ضمن پاسداشت ارزش جمعیت سالمندان از سوی جامعه، نیاز و خواسته آن‌ها نیز بررسی شود.

به مناسبت روز جهانی سالمندی، با دکتر «احمد دلبری»، متخصص طب سالمندی و رئیس مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی گفت‌وگو کرده و ضمن بررسی مهم‌ترین نیازهای سالمندان، برنامه‌های لازم برای رسیدگی هرچه بیشتر به این قشر بزرگ و مهم از جامعه را واکاوی کرده‌ایم.

***

جمعیت سالمندان با روند فعلی تا 1420 به 20 درصد خواهد رسید

احمد دلبری در گفت‌وگو با کیهان در رابطه با روند رشد سالمندی و وضعیت این جمعیت 10 درصدی از جامعه کشورمان اظهار داشت: روند رشد سالمندی در کشور ما بیشتر از کل دنیاست؛ دو برابر شدن درصد جمعیت سالمندی در گذشته 40 سال طول کشیده است، به طوری‌که از سال 1355 که نرخ رشد جمعیت حدود 5.3 درصد بود، در سال 1400 به بیش از 10 درصد رسید، حال آنکه دو برابری درصد جمعیت در آینده 20 سال طول خواهد کشید و ما با این روند، در سال 1420 حدود 20 درصد جمعیت مان به سالمندی می‌رسند و در سال 1430 به بیش از 30 درصد جمعیت سالمند دست خواهیم یافت. دلبری افزود: با وجود همه توفیقات زیادی که در افزایش عمر آدم‌ها و امید به زندگی داشتیم، اما کیفیت زندگی و چیزی که در‌شان سالمندان است را به موازات افزایش عمر آن‌ها فراهم نکردیم. سرویس‌ها و زیرساخت‌های سالمندی در دنیا سبقه بیش از 50 سال دارد و ما با توجه به اینکه در گذشته بیشتر مشغول تهیه زیرساخت‌ها برای جوانان بودیم، از ملزومات افزایش سالمند در جامعه و توجه به نیازهای آن‌ها غافل ماندیم. سالمندی به خودی خود یک موفقیت است، موفقیتی که دارای ابعاد بهداشتی، درمانی، بیمه‌ای است و انسان‌ها به سنین بالاتر می‌رسند؛ نکته اینجاست که سالمندان نیازهای اختصاصی خود را دارند و اگر به این نیازها توجه نکنیم می‌تواند همراه با هزینه‌هایی باشد که جبرانش سخت خواهد بود.

ضرورت تربیت متخصص سالمندی در کشور

وی در ادامه مهم‌ترین نیازهای جامعه سالمندان را تشریح کرد و گفت: اگر کشور بیش از سه هزار متخصص کودکان و زنان و زایمان تربیت نمی‌کرد، از ابتدای انقلاب نمی‌توانست سلامت و زندگی مادر و کودک را به این خوبی کنترل کند؛ قطعاً جمعیت سالمند نیز مثل جمعیت کودکان نیازمند یک‌سری پیوست‌هاست. 

رئیس مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی ادامه داد: فقط عمر انسان‌ها را افزایش دادن کافی نیست، بلکه باید سلامتی، کنترل بیماری و سایر نیازهای آن‌ها نیز مورد توجه قرار بگیرد. تربیت نیروی انسانی متخصص در رده‌های مختلف اولین نیاز یک جمعیت خاص است. در حوزه سالمندی، طبق استانداردهای دنیا باید دو هزار و 500 متخصص طب سالمندی داشته باشیم، اما تعداد متخصصان طب سالمندی ما کمتر از 25 نفر هستند. با وجود اینکه این رشته در کشورمان تشکیل شده است اما این رشته 6 سال تعلیق شده بود و اکنون که دوباره فعال شده است، با وجود درخواست و متقاضی تحصیل در این رشته و وجود صندلی‌های خالی، سالانه فقط چهار نفر ظرفیت برای این رشته اختصاص یافته است.

دلبری تاکید کرد: ما برای کودکان، روانشناس کودک،‌پرستار کودک، کاردرمانی کودک و فیزیوتراپی کودکان نیازمندیم و این امکان برای سنین کودکی فراهم است، حتی در یکی از خیابان‌های تهران، یک خیابان مختص پوشاک کودکان وجود دارد اما چنین امکانی برای سالمندان نیست. اکنون فراهم کردن یک مراقب آموزش دیده و کاربلد برای سالمندان بسیار دشوار است؛ بنابراین در درجه اول تامین نیروی متخصص مراقبت از سالمندان اهمیت زیادی دارد.

تنهائی، انزوا و مشکلات بیمه بازنشستگی 

از جمله نیازهای سالمندان در آینده

 وی در ادامه به درجات بعدی خدمات مورد نیاز سالمندان از جمله مسائلی چون احساس «تنهائی و انزوا» و مشکلات «بیمه بازنشستگی» خصوصاً در آینده اشاره کرد و گفت: یکی از پیامدهای جدی 

جامعه سالمندان با توجه به تغییرات فرهنگی اجتماعی جامعه، توجه به موضوع تنهائی و انزوای سالمندان و همچنین مسائل سلامت روان آن‌ها در آینده است. علاوه‌بر این، در بحث بیمه‌ها نیز صندوق‌های بازنشستگی ما به دلیل مدیریت نامطلوب، به جز صندوق تامین اجتماعی، تقریبا ورشکسته شده‌اند. ضریب کارمند به بازنشسته در دنیای توسعه یافته 7 به 1 است، یعنی هفت نفر کار می‌کنند و سهم بازنشستگی پرداخت می‌کنند و یک نفر به عنوان بازنشسته ارتزاق می‌کند؛ این درحالی است که در صندوق بازنشستگی کشوری ضریب یک نفر بازنشسته به نیم نفر کارمند است؛ سؤال اینجاست که این افراد چطور مستمری بازنشستگی را پرداخت خواهند کرد. 

این متخصص حوزه سالمندی، مسائل اقتصادی سالمندان را یکی از مسائل مهم سالمندان در آینده برشمرد و افزود: براساس آخرین سرشماری آماری، میزان فقر در دوران بازنشستگی و سالمندی دوبرابر اعلام شده است، زیرا درآمد این عزیزان کمتر و هزینه‌های آن‌ها بیشتر است. تقریباً 55 درصد سالمندان هیچ‌گونه حقوق بازنشستگی دریافت نمی‌کنند؛ اکنون بیش از 2 میلیون سالمند در طرح شهید رجائی کمیته امداد امام خمینی(ره) تحت پوشش هستند، این درحالی است که مستمری پرداختی به بازنشستگان این طرح کافی به نظر نمی‌رسد.

لزوم افزایش باشگاه و آسایشگاه‌های مراقبت از سالمندان

دلبری در مورد سایر خدمات مورد نیاز سالمندان از جمله نیاز به فضاهایی چون «باشگاه سالمندان» گفت: در سال 1395 که بنده مدیرکل بهزیستی استان تهران بودم، هزار و 700 مهد کودک در استان داشتیم، اما چنین امکاناتی که در قالب «باشگاه سالمندان» است، برای سالمندان فراهم نیست. باید توجه داشت که این عزیزان در این باشگاه‌ها برای گذراندن اوقات فراغت مراجعه می‌کنند و نکته اینجاست که امروز تعداد این باشگاه‌ها در تهران سه مرکز است.

وی در مورد لزوم تهیه کمی و کیفی آسایشگاه‌های مراقبت از سالمندان یا خانه‌های سالمندان بیان داشت: اگرچه آسایشگاه‌ها از نظر ما آخرین خدمتی است که برای سالمندان باید در نظر گرفته شود و ما چندان با خانه‌های سالمندان موافق نیستیم، اما ممکن است برخی سالمندان برحسب شرایطی که دارند و مثلا فرزند ندارند و یا در شهرهای دیگر سکونت دارند به این مکان‌ها نیاز داشته باشند. متاسفانه با توجه به روند افزایشی سالمندی در کشور، در آینده میزان تخت‌های آسایشگاهی از نظر کمی و کیفی جوابگوی سالمندان عزیزمان نخواهد بود. در کشورهای توسعه یافته یک تخت آسایشگاهی به ازای 18 سالمند وجود دارد و این عدد در کشور ما به اندازه یک تخت آسایشگاهی به ازای هر 648 سالمند است.

تجرد قطعی 2 میلیون و 500 هزار نفر از سالمندان 

تا سال 1430

رئیس مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی در ادامه اشاره‌ای به وضعیت آینده سالمندان دارای تجرد قطعی کرد و اظهار داشت: جمعیت‌شناسان پیش‌بینی می‌کنند که جمعیت سالمند مجرد ما که اکنون 80 هزار نفر هستند و به تجرد قطعی رسیده‌اند، در سال 1430 به دو میلیون و 500 هزار نفر خواهد رسید. تاخیر در ازدواج و عدم ازدواج در افزایش این آمار مؤثر است.

دلبری با تاکید بر اینکه افزایش عمر به عنوان موفقیت سیستم بهداشتی و درمانی و بیمه‌ای تلقی می‌شود و این واقعیت دارد، اما باید کیفیت زندگی سالمندان نیز در آینده مورد توجه قرار بگیرد، افزود: سال گذشته بنده به آقای دکتر سعید جلیلی که از بنده در بحث جوانی جمعیت مشاوره خواسته بودند، عرض کردم که توجه به جوانی جمعیت بسیار عالی است اما باید توجه داشت که با افزایش جمعیت و فرزندآوری، درصد سالمندی کاهش خواهد یافت اما تعداد سالمندان کاهش پیدا نمی‌کنند و این دو موضوع موضوعاتی موازی نیستند و مسئله ما روی «تعداد سالمندان» است. اگر اکنون 10 میلیون سالمند داریم، 20 سال آینده 27 میلیون سالمند خواهیم داشت و این آمار با افزایش فرزندآوری کاهش نمی‌یابد. باید توجه داشت که مراقبت از فرزند و سالمند باید به عنوان دو موضوع جداگانه رسیدگی شود و برای تربیت مراقبین این عزیزان نیز برنامه داشته باشیم.

زنگ خطر بحران سالمندی به صدا در آمده است

وی در رابطه با مضرات تک‌فرزندی و کاهش فرزندان و ارتباط این موضوع با سالمندان نیز گفت: در سه سال گذشته 42 درصد فرزندآوری تک فرزندان بوده و 40 درصد به دوفرزندی اختصاص یافته و این 

بدین معناست که در آینده افرادی که با هم ازدواج می‌کنند، باید از چهار نفر مراقبت کنند؛ پدر و مادر عروس و داماد نیاز به مراقبت دارند و این وظیفه بر عهده دو نفر خواهد بود. باید توجه داشت دشواری مراقبت از سالمندان نسبت به فرزندان به مراتب بیشتر است و با معضلاتی مثل آلزایمر در این عزیزان مواجه هستیم. اکنون اگر فردی سالمند سکته کند، حداقل چهار نفر از اعضای خانواده باید مراقبت از او را برعهده بگیرند و امورات درمان وی را پیگیری کنند، سؤال این است که با نرخ فرزندآوری کنونی و رشد تک فرزندی چنین چیزی امکان‌پذیر است؟ این متخصص طب سالمندی در پایان گفت: در جای جای دین ما تکریم سالمندان سفارش شده است و ما باید در‌شان این عزیزان کار کنیم و برای رفع نیازهایشان برنامه‌ریزی کنیم. من به عنوان کارشناس حوزه سالمندی و مسئول انجمن سالمندی کشور، اعلام می‌کنم که زنگ خطر بحران سالمندی در کشور به صدا در آمده است. نباید از این زنگ خطر غافل شویم، باید قوای سه گانه به مسائل سالمندان رسیدگی کنند. با یک چشم بر هم زدن 20 درصد کشورمان سالمند خواهند شد، باید برای پدر و مادر خود و حتی خودمان در آینده کار کنیم و به میدان بیاییم.