امضای سند توسعه همکاری گازی ایران و ترکمنستان میراث دیپلماسی انرژی شهید جمهور
سند توسعه همکاری‌های گازی ایران و ترکمنستان که میراث شهید جمهور است دیروز در حضور مسعود پزشکیان، بین مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران و رئیس شرکت دولتی ترکمن‌گاز امضا شد.
سند توسعه همکاری‌های گازی ایران و ترکمنستان، دیروز در حضور مسعود پزشکیان؛ رئیس‌جمهور، بین مجید چگنی؛ مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران و «باتیر آمانوف»؛ رئیس شرکت دولتی ترکمن‌گاز امضا شد. این قرارداد میراث دیپلماسی شهید جمهور و دولت سیزدهم برای دولت حاضر است.
از طرفی به گزارش رسانه‌ها، روز سه شنبه، محسن پاک نژاد؛ وزیر نفت از امضای قرارداد واردات و سوآپ گاز از ترکمنستان خبر داد که در دولت سیزدهم نهائی شده اما منظور پاک‌نژاد کدام قرارداد است؟ منظور او، قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به عراق از مسیر ایران است که در تیرماه امسال به امضا رسید؛ موضوعی که نخستین بار محمد جمشیدی؛ معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور شهید از آن خبر داد.
قرارداد واردات گاز از ترکمنستان با قیمتی کمتر از قرارداد قبلی دو کشور نیز آماده امضاست و مذاکرات نهائی آن انجام شده. اردیبهشت امسال نیز دو قرارداد صادرات گاز ایران به عراق به مدت پنج سال تمدید شد؛ قراردادهایی که به دلیل کمبود گاز، تنها نیمی از ظرفیت صادراتی آن محقق می‌شد اما سؤال این است که آیا خطر تصاحب بازار ایران در عراق توسط ترکمنستان وجود دارد؟
پاسخ منفی است؛ یکم اینکه، دو قرارداد گازی ایران به عراق تمدید شده است. دوم اینکه، با واردات گاز از ترکمنستان می‌توان نیم دیگری از ظرفیت صادرات گاز به عراق را افزایش داد و به بازار عراق نفوذ بیشتری کرد. سوم اینکه، ترکمنستان برای حضور در بازار عراق به ایران وابسته است و نمی‌تواند به دنبال تصاحب بازار ایران باشد. در نتیجه دو قرارداد سوآپ و واردات گاز از ترکمنستان می‌تواند نقش مهمی در تبدیل ایران به هاب گازی منطقه ایفا کند؛ قراردادهایی که نسبت به توافق گازی روسیه به اجرا نزدیک‌ترند.
ایران در آستانه قطب گازی منطقه
گفتنی است، چند سال است که ایران به‌عنوان دومین دارنده منابع گازی دنیا برنامه تبدیل‌شدن به قطب گازی منطقه را دارد و هرچند در سال‌های اخیر این برنامه فراز و نشیب‌های بی‌شماری را پشت سر گذاشت اما اکنون با آغاز واردات گاز از ترکمنستان، به این رؤیا نزدیک شده است.
در ماه‌های نخست فعالیت دولت سیزدهم، سوآپ گاز طی قراردادی با جمهوری آذربایجان با حجم سالانه یک و نیم تا دو میلیارد مترمکعب آغاز و با توافق طرف‌ها یک سال پیش، حجم سوآپ گاز حدود دو برابر شد.
جواد اوجی؛ وزیر نفت به‌تازگی اعلام کرد که قرارداد واردات گاز ایران از ترکمنستان به‌زودی امضا می‌شود و افزود: « اصل بدهی یک‌میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلاری که مربوط به دولت گذشته [دولت روحانی] بوده است از سوی دولت سیزدهم با مشارکت بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل پرداخت شد. این موضوع یکی از اصلی‌ترین محورهای بین دو کشور در حوزه انرژی بود.»
او ادامه داد:« با واردات گاز از ترکمنستان شاهد تقویت فشار شبکه گاز در شمال شرق کشور خواهیم بود. در مذاکرات خود با طرف ترکمنستانی در زمینه توسعه میدان‌های نفت و گاز و صدور خدمات فنی و مهندسی مذاکره‌های مطلوبی داشتیم که اسناد این تفاهم‌ها در حضور رؤسای جمهوری دو کشور امضا شد.»
اوجی ادامه داد: «این قرارداد از لحاظ راهبردی و تبدیل‌شدن ایران به قطب (هاب) گاز منطقه مهم است. این موضوع از نظر زیست‌محیطی نیز سبب می‌شود گازوئیل و مازوت کمتری در نیروگاه‌ها و صنایع سوزانده و آلودگی هوای کمتری ایجاد شود.»
نگاهی به رابطه گازی ایران و ترکمنستان
ایران در سال‌های گذشته به‌منظور تأمین بخشی از گاز طبیعی مورد نیاز مناطق شمالی و شمال شرق کشور، به‌ویژه در ماه‌های سرد سال، روزانه ۲۳ تا ۳۰ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد می‌کرد و به این ترتیب، به‌طور تقریبی هر سال کمتر از پنج درصد از نیاز خود را از این طریق تأمین کرده است.
بااین‌حال، ترکمنستان همه صادرات گاز خود به ایران را از اول ژانویه ۲۰۱۷ به‌دلیل اختلاف پرداخت دلاری متوقف کرد و سرانجام یک دادگاه داوری بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ به نفع ترکمنستان رأی داد.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران و سفر سیدابراهیم رئیسی به ترکمنستان، تلاش‌ها برای برقراری مجدد روابط گازی ایران و ترکمنستان، سرعت گرفت و در اکتبر ۲۰۲۱ گزارش شد که مذاکرات برنامه‌ریزی‌شده‌ای برای حل مناقشه و از سرگیری عرضه گاز انجام شده است. در آغاز سال ۲۰۲۲، قرارداد جدید سوآپ تا سقف دو میلیارد مترمکعب در سال بین دو کشور، به ترکمنستان اجازه داد گاز خود را از طریق سوآپ با ایران به جمهوری آذربایجان بفروشد و به این ترتیب چشم‌انداز جدیدی برای همکاری‌های بیشتر بین دو طرف ایجاد شد.
در واقع، با فعال‌شدن دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم، قفل چندساله مبادله گازی شکسته شد. حجم سوآپ گاز طبیعی در سال ۲۰۲۲ حدود پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب بود که در سال ۲۰۲۳ تا حدود ۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب افزایش یافت. در شرایط کنونی دو نقطه تحویل بین دو کشور برای تحویل گاز تعیین شده و درمجموع توانایی انتقال حدود ۵۰ میلیون مترمکعب در روز بین دو کشور، مهیاست. از سویی، از هر دو ایستگاه درمجموع حدود هشت میلیون مترمکعب سوآپ گاز به جمهوری آذربایجان انجام می‌شود.