در گفت‌وگوی کیهان با کارشناسان بررسی شد
راه درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
مهدی برازنده
آمار درخواست برای عمل‌های زیبایی از سوی مسئولان و کارشناسان نگران‌کننده و بیمارگونه توصیف شده است و این معضل نیازمند یک‌سری راه‌های همه‌جانبه است.
اخیراً گزارش‌های هشدارآمیز و متعددی از سوی مسئولان، متخصصان و رسانه‌ها درباره شیوع و افزایش رغبت زنان، مردان و حتی نوجوانان نسبت به انجام عمل‌های زیبایی که عمدتا غیرضروری هستند شنیده می‌شود، چنان‌که در دهم بهمن‌ماه امسال در سرمقاله کیهان با عنوان «این توصیه را جدی بگیرید» به این موضوع پرداختیم. در بخشی از آن مطلب آمده بود: «رئیس سازمان نظام پزشکی، ابتدای بهمن‌ماه امسال مراجعه افراد برای انجام عمل‌های زیبایی را «بیمارگون» توصیف کرده و یک عضو هیئت‌مدیره جامعه جراحان ایران نیز گفته است تمایل به عمل‌های جراحی زیبایی در مردان نیز افزایش پیدا کرده و بیشتر مراجعه‌کنندگان برای عمل جراحی زیبایی بین سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی هستند؛ همچنین در حال حاضر تمایل به عمل جراحی زیبایی در بین نوجوانان سنین ۱۴ تا ۱۸ سال که والدین خود را وادار به پذیرش این کار می‌کنند، در حال افزایش است».
طبیعی است که مراجعه به پزشک برای ترمیم و بهبود عضوی از بدن که در پی سوختگی، تصادف یا معلولیت خاصی آسیب دیده، به نظر منطقی و قابل قبول می‌رسد، اما مراجعه و درخواست «بیمارگونه» و به قول رئیس سازمان نظام پزشکی «فراتر از نُرم جهانی» برای عمل‌های زیبایی، ممکن است عواقبی دربر داشته باشد که نیازمند بررسی توسط متخصصان است. در این گزارش، کم و بیش برخی از این عواقب را در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرده‌ایم.
وضعیت درخواست عمل‌های زیبایی
سیدمحمد میرخانی، عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام پزشکی در این باره به کیهان گفت: «اگر عمل زیبایی، موجب بیماری و ایجاد اختلال در زندگی فرد نشود، می‌توان آن را انجام داد؛ چیزی که مسئله را مشکل‌دار می‌کند، تلقین زیبایی ناکافی در افراد است که این روزها توسط عده‌ای سودجو و عمدتاً در فضای مجازی انجام می‌شود».
وی در مورد آمار عمل‌های زیبایی در کشور و اینکه چقدر از این جراحی‌ها مجاز یا غیرمجاز هستند نیز توضیح داد: «هم‌اکنون جراحی‌های بینی، لاغری و کوتاه کردن پلک و چند عمل دیگر، عمده جراحی‌های زیبایی را شامل می‌شوند، البته باید توجه داشت که آمار رسمی درباره عمل‌های زیبایی وجود ندارد، زیرا طبقه‌بندی عمل‌های زیبایی و غیرزیبایی، نوعی طبقه‌بندی کیفی بوده و کَمّی نیست، مثلاً اعلام می‌شود که در یک عمل جراحی، یک «انحراف بینی» اصلاح شده و همراه با آن «ظاهرِ بینی» نیز تغییر یافته و یا به دلیل وجهه ظاهریِ کازمِتیکِ (زیبایی) عمل انجام شده است، بدین معنا که پس از سوختگی یا شکستگی‌های بزرگ، ظاهر فرد تغییر پیدا می‌کند؛ به همین دلیل اطلاق کردن عمل زیبایی یا غیرزیبایی به عمل مذکور، کار آسانی نیست. ضمناً عناوینی که در جریان عمل‌ها ذکر می‌شود، عمدتاً عناوین علمی هستند، مثلاً اعلام می‌شود که یک عمل، سپتوپلاستی است (اصلاح دیواره داخل بینی) که در این حالت، قابلیت آمارگیری حقیقی نیز بسیار محدود می‌شود. ضمناً جمع‌آوری آمار در همان مراحل ابتدائی به مشکل برمی‌خورد، بنابراین تقسیم آنها به عمل مجاز یا غیرمجاز خودش مسئله است. همچنین مجاز و غیرمجاز بودن عمل‌ها در مواردی مثل سقط غیرقانونی نیز کار آسانی نیست، چرا که ممکن است با عناوین مختلف نوشته شود و یا موارد دیگری به آن چسبانده شود».
تشکیل بازار غیرمجاز جراحی
یکی از معایب رونق اعمال زیبایی
همان‌طور که گفتیم، عطش درخواست عمل زیبایی، ممکن است عواقبی در پی داشته باشد که یکی از مهم‌ترین این عواقب، ایجاد بازار مکاره و فریبنده در این حوزه است. میرخانی از مافیای حدود 30 نفره در حوزه عمل‌های زیبایی سخن به میان می‌آورد که در نتیجه اشتیاق افراطی برای عمل‌های زیبایی تشکیل شده‌اند. او در این‌باره می‌گوید: «این افراد که کمتر از 30 نفر هستند و می‌توان آنها را مافیای حوزه زیبایی نامید، عمدتاً در اینستاگرام فعال‌اند و با ترفندهای مختلف باعث القای احساس زیباییِ ناکافی در افراد می‌شوند. البته این افراد عمدتاً پزشک نیستند و مثلا یا بهیار و یا تخصصی غیرپزشکی دارند. در حال حاضر و در حالی که فضای مجازی برای خیلی از مشاغل کاریابی کرده است، در حوزه درمان نیز این اتفاق افتاده است؛ حتی ممکن است برخی از اعضای جامعه پزشکی، فعالیت در رسانه و شبکه‌های اجتماعی را چندان بلد نباشند و مشغول تحصیل تخصصی خود باشند و عده دیگری برای آنها تبلیغات کنند، بنابراین از آنجایی که اکنون «تبلیغات» بیشتر از نیاز مردم شده است، عده‌ای که در حوزه بازاریابی مهارت دارند، خودشان سیستم درمانی راه انداخته و پزشکان را به نوعی استثمار کرده و برای کسانی که اصلاً نیازی به جراحی ندارند، نسخه‌های بیهوده تجویز می‌کنند؛ حتی بعضاً شاهد جراحی‌هایی مثل جراحی شکم، لاغری، کاشت و برداشت چربی از قسمتی از بدن، فیلر، گونه‌سازی، چانه‌سازی، زاویه‌سازی و... توسط افراد غیرپزشک هستیم که بسیار خطرآفرین است».
تحلیل روانشناختی
درخواست بیمارگون عمل زیبایی
از سوی دیگر، توجه به ابعاد روانشناختی مراجعه و درخواست افراطی و غیرضروری عمل‌های زیبایی ضروری است. میل زیاد به این رفتار، یعنی تغییر شکل و شمایل بدن، غیر از درخواست‌های منطقی که پیشتر به آن اشاره شد، ناشی از یک میل یا نیاز و انگیزه روانی است و متخصصان روانشناسی باید به این موضوع پاسخ دهند.
ژیلا آهنگرزاده، روانشناس بالینی درباره علل تمایل شدید به عمل‌های زیبایی و حتی شیوع آن بین مردان و افراد نوجوان، به کیهان گفت: «در ابتدا باید توجه داشت که زنان و مردان در مواجهه با استرس‌های حل نشده واکنش‌های متعددی نشان می‌دهند. اگر مردان واکنش‌های مربوط به زنان و زنان واکنش‌های مربوط به مردان را از خود نشان دهند، یعنی وضعیت وخیم‌تری دارند و توصیه می‌شود زنان و مردانی که دست به عمل‌های متعدد زیبایی می‌زنند، مورد ارزیابی روانی فردی و سلامت روان قرار بگیرند.»
وی یکی از دلایل درخواست غیرمنطقی برای عمل‌های زیبایی را اختلال روانی به نام «اختلال بدریخت‌انگاری یا بدشکلی بدن» دانسته و افزود: «بسیاری از جراحان زیباییِ باتجربه، در مواجهه با مراجعانی که دلیلی موجه برای عمل زیبایی ندارند، آنها را به متخصصان حوزه سلامت روان مثل روانپزشک یا روانشناس ارجاع می‌دهند. مبتلایان به اختلال بدشکلی بدن، جزو آن دسته از مراجعانی هستند که باید تحت درمان روانی قرار بگیرند. چرا که اکثر این افراد پس از عمل زیبایی نیز رضایت کافی ندارند و به عمل‌های مختلف دیگری رو می‌آورند که حتی ممکن است آنها را به مرز آسیب‌رسانی به خود نیز برساند.»
البته این روانشناس علت همه مراجعات زیبایی را اختلالات روانی ندانسته و می‌گوید: «انجام عمل‌های زیبایی دلایل متعددی دارد و نمی‌توان گفت همه مراجعان به دلیل ابتلا به اختلالات روانی دست به عمل زیبایی می‌زنند. گاهی فردی که دچار حادثه یا سانحه شده، ناچار به انجام عمل است. برخی افراد هم برای سرگرمی به متخصصان این حوزه مراجعه می‌کنند و برخی در ظاهر خود نقصی دارند که مورد تأیید جامعه پزشکی است. باید دانست که ملاک‌های زیبایی و جوانی، به رفتارهای تقلیدی که ریشه فرهنگی- اجتماعی دارند برمی‌گردد و در این میان فضای مجازی هم تاثیر بسزایی در نگرش افراد برای هدایت به سمت عمل‌های زیبایی دارد.»
آهنگرزاده در آسیب‌شناسی عوامل مؤثر برای افراط در عمل‌های جراحی صورت و بدن، گفت: «افراد باید ابتدا اطلاعات کافی درباره فرد یا موضوعی به دست آورده، سپس هیجان و رفتار مناسب از خود نشان دهند. متاسفانه اطلاعات نادرست که بیشتر در قالب تبلیغات از طریق فضای مجازی در اختیار کاربران قرار می‌گیرد، موجب تصمیم‌گیری نادرست آنها و خسارات جبران‌ناپذیر در زندگی افراد می‌شود. باور غلطی که اکنون در برخی اقشار جامعه وجود دارد، این است که باید به ویژگی‌های ظاهری به طور افراطی توجه شود. این توجه بیش از حد به ظاهر، موجب دوری از توجه به کمالات و خصلت‌های معنوی شده و می‌تواند این بُعد سلامت، یعنی سلامت معنوی انسان را نیز به مخاطره بیندازد.»
اهمیت افزایش سواد سلامت
و راهکارهای قانونی در مدیریت عمل‌های زیبایی
نکته‌ای که اکنون حائز اهمیت است، آسیب ناشی از تبلیغات و تشویق افراد به سمت جراحی‌های عجیب و غریب زیبایی است و چیزی که به‌زعم کارشناسان مشخص و مهم است، تعدیل آمار این نیازِ کاذب است.
رئیس سازمان نظام پزشکی در پاسخ به کیهان در مورد چگونگی تعدیل درخواست عمل‌های زیبایی اظهار داشت: «این تقاضا باید با آگاهی‌بخشی رسانه‌ای، افزایش سطح سواد سلامت و با چارچوب‌های قانونی کنترل شود. ضمن اینکه بعضی از عمل‌های زیبایی در سنین خاصی کاملا ممنوع است و نباید انجام شود و وزارت بهداشت، خودِ سازمان نظام پزشکی و کلیه جامعه پزشکی باید روی این موضوع نظارت بیشتری کنند. اگر تقاضا کنترل شود، طبیعتا قصور و خطا نیز کمتر می‌شود. کنترل تقاضا برای عمل‌های زیبایی نیازمند کار فرهنگی است، متاسفانه میزان تقاضا برای اقدامات زیبایی به صورت جراحی و عمل‌های سرپایی در کشور ما آمار بسیار بالایی نسبت به نُرم جهانی دارد و این وضعیت بسیار خطرناک است.»
محمد رئیس‌زاده افزود: «منابع و توجه حوزه سلامت باید به اقداماتی که تولید سلامتی می‌کند منتهی شود، نه به اقداماتی که نه‌تنها ضروری نیست، بلکه بعضا تولید ناسلامتی می‌کند. ما باید تعرفه‌ها را در حوزه سلامت واقعی کرده و در حوزه زیبایی تعرفه را کنترل کنیم؛ درحالی که وضعیت کنونی برعکس این حالت است، ما در حوزه اول، مرتب قوانین محدود‌کننده وضع می‌کنیم و نظارت‌های سفت و سخت اعمال می‌کنیم اما در حوزه‌ای که بعضا ناسلامتی ایجاد می‌کند، نظارت چندانی اعمال نمی‌کنیم.»
چرا مداخلات پزشکی
جرم انگاری نمی‌شوند؟
برخورد با متخلفان حوزه عمل‌های زیبایی و مافیای این حوزه که عضو هیئت‌رئیسه نظام پزشکی نیز به آن اشاره کرد به نظر می‌تواند اقدام مؤثری در کاهش اقبال به عمل‌های زیبایی باشد. میرخانی عضو هیئت‌رئیسه نظام پزشکی در پاسخ به این سؤال که چه برخوردی با این افراد شیاد در حوزه زیبایی شده است، گفت: «در صورتی که شکایتی انجام شود، ممکن است پرونده تشکیل شده و پیگیری شود. نکته اینجاست که در قوانین مداخلات پزشکی، قانون سوم خوردنی و آشامیدنی‌ها که برای 1326 و 1339 و 1346 تصویب شده است و تا قبل از دهه 80 یک اصلاحیه بیشتر نداشته است، مداخلات طبی را ذاتاً غیرقانونی در نظر نگرفته و عمدتا عوارض آنها جرم‌انگاری شده است؛ حال از آنجایی که مبالغی که در این جرم‌ها آمده برای سال‌ها قبل است و سقف 5 میلیون تومان برای متخلفان تعیین شده است؛ این نکته یعنی جریمه متخلفان عملاً بی‌فایده است و بازدارندگی ندارد. مسئله دوم اینکه با تمایل قانون‌گذار به جرم‌انگاری کردن بدون زندان و با حبس‌زدایی کردن از قانون، جرائم کیفری در این زمینه شامل مداخلات، فروختن و اعمالی که منجر به مرگ شود، به دلیل نفس مداخله، هیچ کدام به زندان ختم نمی‌شود. چرا وقتی مدت‌هاست باید مداخلات پزشکی جرم‌انگاری شوند، هنوز به جایی که باید برسد، نرسیده و تهدیدکننده سلامت مردم شده است؟»
نقش یادگیری مهارت‌های زندگی
در تعدیل آمار عمل‌ها
آهنگرزاده، روانشناس بالینی نیز در توصیه برای تعدیل آمار مراجعه به عمل‌های زیبایی به نقش یادگیری مهارت‌های زندگی اشاره کرده و بیان داشت: «اگر افراد یک‌سری مهارت‌های زندگی مثل مهارت «حل مسئله» و «مدیریت هیجان» را یاد بگیرند، می‌توانند در مواجهه با مسائل مختلف در زندگی، آنها را به شیوه درست و منطقی حل کنند. پاک کردن صورت مسئله یا حل غیرمنطقی و اصطلاحاً هیجانی آن، می‌تواند موجب باقی ماندن یا حتی بدتر شدن وضعیت فرد شود که یکی از همین واکنش‌های غیرمنطقی، عمل‌های زیبایی متعدد، غیرضروری و بیمارگون است.»
در پایان، به نظر می‌رسد راه تعدیل و منطقی کردن وضعیت نگران‌کننده درخواست برخی افراد برای انجام عمل‌های زیبایی، علاوه‌بر آگاهی‌رسانی و افزایش سواد سلامت جامعه که مسئولیت رسانه‌ها و نهادهای آموزشی و تربیتی را بالا می‌برد، اصلاح برخی قوانین در حوزه پزشکی نیز حائز اهمیت است. علاوه‌بر این، نقش نظارت بر عملکرد پزشکان و مافیای پزشکی از سوی وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و نهادهای قضائی مرتبط در این حوزه بسیار مهم است و توسعه یک‌سری آموزش‌های تربیتی خصوصا برای نوجوانان و جوانان برای یادگیری مهارت‌های زندگی نیز می‌تواند به همت نهادهای آموزشی و سازمان‌های مرتبط همچون آموزش‌وپرورش، دانشگاه‌ها، سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، بخش‌های فرهنگی و اجتماعی ارگان‌هایی مثل شهرداری و سایر حوزه‌های مربوطه برای آگاهی‌بخشی و خودشناسی افراد می‌تواند مفید و مؤثر واقع شود.