بعد از اوج‌گیری تهاجم فرهنگی و ترویج اندیشه‌های التقاطی و ضداسلامی در دوران اصلاحات، علامه مصباح در خط مقدم مبارزه قرار گرفت؛ مبارزه‌ای که به‌هیچ‌وجه بی‌هزینه نبود و تخریب‌های سنگینی را علیه ایشان به‌وجود آورد. ایشان با پیش‌خطبه‌های روشنگرانه نماز جمعه علیه مبانی جریان شبه‌روشنفکر پا به میدان مبارزه با التقاط و انحراف نهاد. همچنین با حضور در دانشگاه و برگزاری جلسات پرسش و پاسخ، درصدد پاسخ‌گویی به شبهات جوانان و دانشجویان برآمد.1

مطبوعاتِ جریان اصلاحات نیز در خلال سال‌های 76 تا 80 حول مباحث «آزادی»، «تساهل و تسامح»، «نفی مطلق خشونت»، «پلورالیزم دینی»، «درجه‌بندی شهروندی»، «وضعیت فرهنگی جامعه»، «ولایت مطلقه فقیه»، «مردم‌سالاری» و «جمهوری اسلامی» بیش از 300 تیتر و مطلب تخریبی علیه شخصیت و تفکرات آیت‌الله مصباح زدند.2

روزنامه‌های زنجیره‌ای با تحریف سخنان استاد مصباح یزدی در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران در 22/3/1377 یک جنگ تمام‌عیار تبلیغاتی را ترتیب دادند و سعی کردند بگویند که آیت‌الله مصباح سطحی مبتذل از سخنان رئیس‌جمهور را برداشت کرده و به آن حمله کرده است.3 نمونه‌ای از این موضع‌گیری‌ها علیه آیت‌الله مصباح را می‌توان در نشریات «سلام»، «عصر ما»، «جهان اسلام»، «پیام‌هامون» و غیره دید.4

یکی از اقدامات مهمی که آیت‌الله مصباح به‌دنبال هجمه‌های رسانه‌ای که به بیانات ایشان در سخنرانی پیش‌خطبه‌های نماز جمعه وارد می‌شد، دعوت به مناظره برای تبدیل کردن این جریان به گفتمان سازنده بود. گفتمانی که خود ایشان پیشنهاددهنده و پیگیر آن بود و تجربه تاریخی در مناظرات سال 60 در تلویزیون جمهوری اسلامی نشان داده بود که تأثیر مهمی در فرونشاندن جو ناسالم و التهاب جامعه دارد.5

از جمله اقدامات مهم علامه مصباح می‌توان به تأسیس «مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)» و همچنین طرح ولایت دانشجویی در نیمه نخست دهه 70 اشاره کرد که تأثیرات بلندمدت آن در جامعه علمی و فرهنگی کشور و نیز در حوزه و دانشگاه، مشهود است.6

آیت‌الله مصباح در این دوره علاوه‌بر مبارزات فکری و فرهنگی در مراکز و نهادهای مختلف نیز حضور یافتند. عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت با حکم مقام معظم رهبری،7 عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی،8 نمایندگی مردم تهران و خوزستان و خراسان رضوی در ادوار مختلف مجلس خبرگان رهبری،9 حضور مجدد در شورای عالی جامعه مدرسین 10 و عضویت در شورای عالی حوزه علمیه قم.11

نامه تاریخی آیت‌الله مصباح به امام خمینی 

در دهه 60

نامه تاریخی آیت‌الله مصباح به امام خمینی در آذرماه 1360، که برای نخستین‌بار در کتاب «عمار انقلاب» منتشر گردید، نشانگرِ آن است که علامه مصباح در دوران استقرار نظام اسلامی، به نحو عمیق به مسئله تربیت فکری-عقیدتی نسل انقلابی توجه داشته است. 

حمایت‌های مستمر امام خمینی(ره) از مرحوم علامه در راه ‌اندازی مراکزی همچون بنیاد فرهنگی باقرالعلوم(ع) که بعداً به ایجاد مؤسسه امام خمینی انجامید، را باید در همین چارچوب و در امتدادِ همین سندِ تاریخی، تحلیل کرد.

تاریخ نامه مزبور به آذرماه ۱۳۶۰ باز می‌گردد که کشور در اوج انواع و اقسام بحران‌های سیاسی و امنیتی و اقتصادی است؛ در چنین شرایطی کمتر کسی مانند آیت‌الله مصباح را سراغ داریم که فراتر از تحولاتِ پرحادثه روزمره، به فکر مسائل بنیادینی چون مسائلِ تربیتی و فرهنگی داخلی و بین‌المللی باشد.

این متن نشان می‌دهد که مرحوم علامه مصباح در عینِ حال که به مطالبه فراگیر داخلی و بین‌المللی برای فهم اسلام ناب التفات دارد، نسبت به ضعف نهادهای دینی و از جمله حوزه قم در پاسخ به این مطالبات نیز به خوبی واقف است. از دیگر سو بر این باور است که برای مقابله با این خلأ راهبردی عقیدتی-تربیتی، نمی‌توان با روش‌های سنتی اقدام کرد. لذا پیشنهادِ عملیاتیِ خود به امام خمینی را، مبنی بر ضرورتِ کار تشکیلاتی در عرصه فکر و فرهنگ، مطرح می‌سازد. سندِ مزبور از اندیشه راهبردی علامه مصباح در عرصه فهم و ترویجِ اسلامِ ناب حکایت دارد و به نظر می‌رسد اعتماد ویژه امام خمینی و مقام معظم رهبری به ایشان در این موضوعِ خاص، نیز ریشه در همین اندیشه عمیق و آینده‌نگرانه داشته باشد. بیانات خاص و پرمغزِ مقام معظم رهبری در وصفِ مجاهدت‌های علامه مصباح که برخی انتشار عمومی یافته و برخی دیگر هنوز منتشر نشده، حکایتگر همین اعتماد ویژه است. مجاهدت‌های خاموشِ علامه مصباح در جهتِ فهم، ترویج و تحققِ اسلامِ ناب در عرصه داخلی و بین‌‎المللی، در عمل ثابت کرد، شاگردانِ مکتب امام خمینی(ره) که در سایه انقلاب اسلامی به مجاهدت فرهنگی و دینی اشتغال دارند، در عرصه خدمت به دین و هویت شیعی، از سکولارهای حوزویِ پرمدعا و بی‌ثمر، فرسنگ‌ها فاصله دارند؛ سکولارهایی که در چهاردهه گذشته، با شعار دفاع از شعائر شیعی، دامن‌کشان از صحنه سیاست کناره گرفتند اما در عرصه دفاع از ارزش‌های دینی نیز کارنامه درخوری ندارند.

پانوشت‌ها:

1- ثمره آن در آثاری با عناوین ذیل منتشر شد: نظریه سیاسی اسلام، اسلام، سیاست و حکومت، دین و آزادی و پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج4. این کتاب‌ها مجموعه‌ای از سخنرانی‌های آیت‌الله مصباح یزدی برای طلّاب، پاسخ به پرسش‌های دانشگاهیان و حوزویان و نیز مجموعه‌سخنرانی‌های پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران در سال‌های ابتدائی دورانِ اصلاحات است.

2- گفتمان مصباح: ص 320 ـ 319.

3- گذشت زمان نشان داد که تحلیل آیت‌الله مصباح کاملاً درست و صائب بوده است. فیلم‌ها، نوارهای موسیقی، کتاب‌ها، تئاترها و مطبوعاتی که با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت خاتمی منتشر شدند، چیزی جز ترویج اباحی‌گری، بدحجابی، دوستی و روابط نامشروع با جنس مخالف و... نبود. وقاحت این محتواها در نشریات آن دهه به حدی زیاد بود که قوه قضائیه مجبور به توقیف برخی از آنها ازجمله هفته‌نامه «ایران جوان» شد.

4- ر.ک: گفتمان مصباح، ص 325 ـ 323.

5- از جمله اتفاقات مهم می‌توان به امتناع سروش از مناظره با علامه مصباح و انجام مناظره خبرساز علامه با آقای حجتی کرمانی و نیز انتشار کاریکاتور موهن نیک‌آهنگ کوثر علیه علامه مصباح که به تحصن گسترده علما و فضلا و طلاب قم در مسجد اعظم انجامید اشاره کرد.

6- «کار آیت‌الله مصباح در اسلامی‌سازی علوم در دوره نخست‌وزیری موسوی متوقف شد»، گفت‌وگو با حجت‌الاسلام قاسم روانبخش، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی، در 13/10/1399، برنامه جهان‌آرا (شبکه افق) با موضوع «بررسی زندگی مرحوم آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی»؛ سرویس کیهان، http://kayhan.ir، کد خبر: ۲۰۸۲۳۷، 20/10/1399.

این دو اقدام مهم در دو ساحت حائز اهمیت است؛ مؤسسه امام خمینی(ره) بر تولید علوم انسانی اسلامی متمرکز بود و می‌توان از آن به عنوان حلقه اتصال ایمن و کارآمد در انتقال معارف اسلامی به عرصه‌های علوم انسانی یاد کرد. طرح ولایت دانشجویی نیز اقدامی بود در جهت کادرسازی و شبکه‌سازی که نیروهای دانشگاهی انقلابی و متدین را برای عرصه‌های خدمت در نظام اسلامی تجهیز می‌نمود.

7- «انتصاب آیت‌الله محمدتقی مصباح به عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، 9/11/1370؛

https://farsi.khamenei.ir.

8- «انتصاب اعضای شورای عالی انقلاب‌ فرهنگی»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، 14/9/1375؛ https://farsi.khamenei.ir.

9- «ملکه اجتهاد پیش‌نیاز ورود تخصصی به علوم انسانی»، فرهنگ پویا، ش 45 (ویژه‌نامه ارتحال حضرت علامه مصباح یزدی)، ص 47.

10- جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ج 2، ص 301، 557 ـ 556.

11- جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ج 2، ص 301، 557 ـ 556.