سرویس خارجی روزنامه کیهان با توجه به اهمیت تحولات جاری در اوکراین مجموعه گفت وگوهایی را با کارشناسان و اساتید دانشگاهی در کشورهای غربی دنبال کرده و از آنها نظرات شان را درباره ریشه تنش در اوکراین و پیش‌بینی‌شان از آینده این جنگ را جویا شده است. سؤالات درباره پیش زمینه تنش و درگیری در اوکراین برای حدود 30 نفر از اساتید دانشگاهی در کانادا و آمریکا ارسال شد که از این میان فقط 4 نفر از کارشناسان حاضر به پاسخگویی کامل شدند و از میان این چهار کارشناس نیز، دو نفر به پاسخ‌های کوتاه و سربسته بسنده کرده و یک نفر نیز پیش‌بینی و تحلیل تحولات در اوکراین را دشوار عنوان کرد. در این بین فقط یکی از کارشناسان حاضر شد تا به صورت مفصل به برخی پرسش‌ها پیرامون پیش زمینه جنگ در اوکراین و آینده این جنگ پاسخ دهد. این محافظه‌کاری و نگرانی از گفت‌و‌گو درباره جنگ اوکراین برای ما هم عجیب بود و هم بی‌سابقه. شاید به دلیل فضای سنگین ضد روسی که بر غرب حاکم شده، شاید هم تحت تاثیر تبعات سنگین اقتصادیِ دامن زدن رهبران غرب به این جنگ، کارشناسان یا جرات نکردند یا نخواستند در این باره صحبت کنند.
«لنارد جی کوهن»، از بنیانگذاران دانشکده مطالعات بین‌المللی دانشگاه سایمون فریزر کانادا، «کوین ام.اف. پلات» کارشناس مطالعات روسیه و اروپای شرقی در دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا، «والتر دی. کانر»، استاد بازنشسته دانشگاه بوستون و مدیر پیشین مرکز مطالعات شوروی و شرق اروپا در وزارت امور خارجه آمریکا، «کری جی کوزل»، استاد مطالعات سیاست معاصر چین و روسیه در دانشگاه نوتردام ایالت ایندیانای آمریکا، «برایان تیلور»، استاد مطالعات روسیه و رئیس‌گروه علوم سیاسی دانشگاه سیراکیوس نیویورک که مطالعات گسترده‌ای را درباره سیاست مقایسه‌ای روسیه در دوران ولادیمیر پوتین دنبال کرده و همچنین «لیونل اینگرام»، استاد بازنشسته دانشگاه نیوهمپشایر و کارشناس سیستم سیاسی و امنیت روسیه و اروپا و «دی آر (راد) کیویت»، استاد علوم سیاسی از موسسه تکنولوژی کالیفرنیا از جمله این کارشناسان و اساتید دانشگاه در حوزه مطالعات روسیه و اروپا بودند که ما برای گفت‌و‌گو به سراغشان رفتیم.
با جود فهرست بلندبالایی از کارشناسانی که درباره تحولات اوکراین مورد پرسش قرار گرفتند، اما فقط دکتر «جان کلارسو»؛ استاد زبان شناسی اجتماعی و فرهنگی از «دانشگاه دولتی مک مستر» کانادا بهتر و مفصل‌تر از بقیه به برخی سؤالات (نه همه آنها) پاسخ داد، هرچند نوع پاسخگویی این استاد دانشگاه از کانادا بسیار سربسته و دو پهلو به نظر می‌رسد طوری که احساس می‌کنی خواسته، جانب احتیاط را نگاه داشته و موضع میانه‌ای را اتخاذ کند. دکتر کلارسو در «بخش انسان شناسی» دانشگاه مک مستر مشغول تدریس و پژوهش است و نظرات و تحلیل‌های وی تاکنون بازتاب بسیاری در رسانه‌های کانادایی داشته است. وی در این گفت وگو معتقد است که کشور اوکراین هنوز دارای شرایط لازم برای عضویت در پیمان نظامی ناتو نیست و آینده جنگ را تا حدودی بدون تسلط هیچکدام از طرفین پیش‌بینی می‌کند.
دلیل پوتین برای شروع جنگ
دکتر جان کلارسو در پاسخ به این سؤال که آیا اتفاقات کنونی اوکراین تنها به تمایل این کشور برای پیوستن به ناتو مربوط می‌شود یا ریشه‌ای فراتر از عضویت در ناتو دارد؛ گفت: «فکر نمی‌کنم که دلیل اصلی شروع این جنگ تمایل اوکراین برای پیوستن به ناتو باشد. اوکراین تا زمانی که نتواند استانداردهای مشخص تعیین شده توسط ناتو را مانند فقدان (یا حداقل سطح پایین) فساد و مرز ملی باثبات برآورده کند، در عمل جاه‌طلبی‌هایش برای عضویت در ناتو به حاشیه خواهد رفت. از طرف دیگر حمله روسیه به لوهانسک و دونتسک معیارها و شاخصه‌های لازم برای عضویت اوکراین در ناتو را از بین برده است. در عین حال به اعتقاد من تلاش اوکراین برای تبدیل شدن به یک کشور با دموکراسی غربی و اروپایی با دیدگاه‌های تاریخی پوتین در تضاد است. از سوی دیگر روندهای اجتماعی و سیاسی اوکراین نیز با اهداف پوتین در تضاد است. به همین دلیل فکر می‌کنم پوتین اوکراین را تهدیدی مستقیم برای خود می‌دانست و به همین دلیل حمله را آغاز کرد. همچنین باید اشاره کنم که پس از دوران امپراتوری مغول و تیموری، اوکراین محلی بود که روس‌های فراری از نظام اربابی و فئودالی به آنجا می‌گریختند. اوکراین همچنین منطقه‌ای است که شاهد ظهور قزاق‌ها به عنوان یک نیروی جنگجو بود. بنابراین، آنچه اکنون در اوکراین می‌بینیم، تجلی جدیدی از گرایش‌های سلطه‌گریز و روحیه نظامی مردم این منطقه است که ریشه‌های تاریخی عمیقی دارد.»
حملات سایبری، ابزار مهم غرب
این کارشناس غربی همچنین در پاسخ به این سؤال که غرب چه ابزارهای دیگری برای مقابله با روسیه به جز تحریم در اختیار دارد، به برخی اقدامات سایبری کشورهای غربی برای مقابله با روسیه اشاره کرد و گفت:
«ایالات متحده و بقیه کشورهای غربی بالاخره تسلیحات قابل توجهی به اوکراین ارسال کرده و همچنان می‌فرستند. بیشتر این تسلیحات هم پیشرفته هستند. گویی روسیه در شرایط جنگی اواسط قرن بیستم است در حالی که غرب اوکراین را قادر ساخته تا در شرایط جنگ قرن بیست و یکم بجنگد. موضوع ارسال تسلیحات هم اگرچه در شرایط فعلی دنبال می‌شود، اما استراتژی‌های بلندمدت دیگری نیز از جمله هک و سایر اشکال اختلال سایبری در این نبرد وجود دارد. همچنین سنت همیشگی بدتر کردن شرایط اقتصادی در روسیه از سوی ایالات متحده دنبال می‌شود، در عین حال مهم است که در حال حاضر بین تقابل با روسیه پوتین و سپس تقابل با روسیه پس از پوتین، که به معنای تأثیرگذاری بر تحولات اقتصادی و امنیتی این کشور است، تمایز قائل شویم.»
درگیری مستقیم با روسیه ممکن نیست
دکتر کلارسو در ادامه، علت عدم حمایت و ورود عملی کشورهای اروپایی و آمریکایی برای حمایت از اوکراین در مقابل جنگ روسیه به برخی محدودیت‌های موجود در کشورهای غربی اشاره و اظهار کرد:
«به نظرم محدودیت غرب برای اعزام نیروی نظامی به اوکراین به دلیل فاکتورها و عوامل داخلی در ایالات متحده و اروپا بود که به سمت درگیری مستقیم با روسیه حرکت نکردند. من فکر می‌کنم بسیاری در غرب نیز با روس‌ها هم نظر بودند که ارتش روسیه به راحتی بر اوکراین غلبه خواهد کرد، اما مقاومت اوکراین دیدگاه غرب را نسبت به درگیری تغییر داد. با وجود اینکه در ذهن پوتین این تصور وجود دارد که این جنگ منجر به درگیری مستقیم با غرب خواهد شد، اما هنوز تمایلی نسبت به تبدیل این جنگ به جنگ میان روسیه و غرب وجود ندارد.»
روسیه بعید است شکست بخورد
«عواقب ارسال انبوه تسلیحات غربی به اوکراین» از دیگر سؤالاتی بود که از استاد دانشگاه مک مستر کانادا پرسیده شد و او درباره آثار و نتایج ارسال عمده این تسلیحات گفت:
«فکر می‌کنم این سلاح‌ها باعث می‌شود که شرایط تساوی در درگیری‌ها پیش بیاید، روسیه ممکن است بخشی از سواحل دریای سیاه و دونباس را به دست آورد، اما با خسارات نظامی جدی مواجه خواهد شد و باید از اهداف گسترده‌تری دست بردارد. نتیجه نبرد فعلی احتمالا یک آتش‌بس با ادامه خصومت‌های درجه چندم حداقل تا زمانی که پوتین بر روسیه حکومت می‌کند، خواهد بود. حتی اگر روسیه با یک شکست واقعی رو‌به‌رو شود، که بعید است، شاید پوتین وسوسه شود تا از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی استفاده کند که البته این یک اشتباه جدی خواهد بود زیرا احتمالاً با پاسخی مشابه از سوی ایالات متحده رو‌به‌رو خواهد شد.»
بخش‌های پایانی این گفت وگو به تاثیر جنگ اوکراین بر روابط غرب با روسیه و همچنین شکل گیری ائتلاف‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در پرتو تحولات جنگ در اوکراین اختصاص داشت و کارشناس کانادایی آشنا به روسیه در این ارتباط گفت:
«اول اینکه روابط اقتصادی غرب با روسیه تا زمانی که تغییری در رهبری مسکو صورت نگیرد، در حالت تعلیق فعلی باقی خواهد ماند. اگر روسیه موضع فعلی خود را حفظ کند، از یک اتحاد ضد غربی و از کشورهای بی‌طرف، مانند هند کمک اقتصادی خواهد گرفت. غربی‌ها به دنبال ایجاد محاصره و در صورت امکان گسستن روابط بین روسیه و اروپا و ایالات متحده هستند. دوم، در آینده و پس از پوتین، شاید تحریم‌های خاصی به عنوان بخشی از انگیزه مذاکره با روسیه کاسته و یا حتی به طور کامل لغو شوند. به دلیل جنگ، تحریم‌ها در حال حاضر سخت‌گیرانه هستند، اما ممکن است در آینده همیشه اینطور سختگیری درباره تحریم‌ها علیه روسیه وجود نداشته باشد.»
سرانجام در آخرین بخش گفت وگو با استاد دانشگاه مک مستر کانادا، از وی درباره پیش‌بینی اش از آینده جنگ سؤال پرسیده شد و او سعی کرد تا موضعی بینابینی از خود درباره نتیجه جنگ نشان دهد و لذا در این ارتباط گفت:
«فکر می‌کنم دو طرف در شرایط مساوی قرار خواهند گرفت. حداقل تا زمانی که پوتین در قدرت است، خصومت‌های در سطح پایین نظامی ادامه خواهند داشت. نتیجه جنگ از نظر سیاسی ساده‌تر است و شاید روسیه دیگر به عنوان یک قدرت دیده نشود و این ممکن است پیامدهای نامطلوبی برای جایگاه روسیه در اوراسیا داشته باشد.»