شخصی از امام حسین علیه‌السلام پرسید: مقصود از معرفت و شناخت خداوند چیست؟ امام فرمود: «مَعرِفهًُْ أهلِ كُلّ زَمانٍ إمامَهُمُ الّذِی یَجِبُ عَلَیهِمْ طاعَتُهُ؛ مقصود از معرفت خداوند این است که مردمان هر عصری، امامی را که اطاعتش بر آنها واجب است بشناسند.(علل‌الشرایع ۱/۲۰)

در توضیح اینکه معرفت خدا چگونه با شناخت امام امکان می‌پذیرد، می‌توان گفت: همه جهان، مظهر پروردگار و دلیلی روشن بر صفات او است. با این وجود، حقیقت معرفت خداوند با شناختِ کامل‌ترین مخلوق حاصل می‌شود و امام معصوم، برترین موجودِ عالم هستی و «انسان کامل» است. از این رو کسی که نسبت به امام معرفت پیدا کند به ساحت شناخت خدا راه یافته است. 

نکته دیگر در حدیث فوق، «وجوب اطاعت از امام» است. یعنی پرستش خدا جز از مسیر معرفت امام و اطاعت از او حاصل نمی‌شود و آیات متعدد مانند آیه اطاعت(نساء ٥٩) و آیه ولایت(مائده ٥٥) و نیز روایات فراوانی این مطلب را تایید می‌کند. از جمله آنکه رسول خدا(ص) فرمود: «مَن ماتَ وَ لَمْ یَعرِفْ إمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیتَهًًْ جاهِلِيَهًْ ؛ هر که بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیتِ پیش از اسلام مرده است.» مفهوم این حدیث شریف آن است که شخص، بدون معرفت امام هر چقدر عبادت و طاعت در کارنامه اعمالش وجود داشته باشد، هیچ از وی پذیرفته نخواهد شد و اسلام و شهادتین او نیز برای وی ثمره‌ای نخواهد داشت! زیرا چنین شخصی از مسیری غیر از آنچه که خداوند تعیین فرموده، حرکت کرده است.

همچنان که امام صادق(ع) در این زمینه فرمود: ابلیس در پیشگاه خداوند عرضه داشت پروردگارا! مرا از سجده کردن به آدم معاف دار تا تو را چنان عبادتی کنم که هیچ فرشته‌ و پیامبری آن گونه پرستشت نکرده باشد! خداوند در پاسخ او فرمود من نیازی به پرستش تو ندارم و عبادتم باید مطابق با خواست و فرمان من باشد، نه آن‌گونه که دلخواه تو است.(تفسیر قمی ۴۲)

معرفت مقدمه و پیش‌نیاز محبت است و کسی که بخواهد به آخرین بازمانده سلسله انبیا و اولیا حضرت حجت بن الحسن ارواحنا فداه عشق بورزد، راهی جز کسب معرفت نسبت به آن عزیز غایب از نظر ندارد. مقاله پیش رو گشت و گذاری کوتاه در متون اسلامی است برای آشنایی بیشتر با امام زمان(عج) که در چهار بخش تقدیم خوانندگان می‌شود:

الف. امام مهدی(عج) در قرآن

آیات متعددی در قرآن وجود دارد که نوید ظهور امام مهدی(عج) و ایجاد حکومت جهانی آن حضرت را داده است. تعداد این آیات با توجه به تفسیر و تأويل آنها - در منابع متعدد- مختلف ذکر شده است. اما به طور یقین آیاتی که با موضوع مهدویت پیوند دارد، بیش از دویست آیه می‌باشد. به عنوان نمونه:

۱. «وَ لَقَد کَتَبنا فی الزّبُورِ مِن بَعدِ الذّکْرِ أنّ الأرضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونَ؛ همانا پس از تورات، در زبور نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به میراث می‌برند.»(انبيا ١٠٥)

از امام باقر(ع) روایت شده که مقصود از بندگان صالح در این آیه، یاران امام مهدی(عج) هستند.(خورشید مغرب ۱۱۵)

٢. «بَقِيّتُ اللهِ خَيرٌ لَكُم إنْ كُنتُم مُؤمِنينَ؛ ذخیره خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشيد.»(هود ٨٦)

امام صادق(ع) در روایتی به شیعیان فرمود هنگام خطاب به امام زمان(عج) چنین بگویید: «ألسّلامُ عَلَیکَ یا بَقیّهًَْ اللهِ» آنگاه همین آیه را تلاوت فرمود.(نورالثقلین ۲/ ۳۹۰)

۳. «أمّنْ يُجيبُ الْمُضطَرّ إذا دَعاهُ وَ يَكشِفُ السُوءَ؛ (آیا شریکان انتخابی شما بهترند) یا آن کسی که وقتی درمانده‌ای او را بخواند، اجابت کرده و گرفتاریش را برطرف می‌سازد؟»(نمل ۶۲)

امام صادق(ع) فرمود این آیه در باره قائم آل‌محمد علیهم‌السلام نازل شده است. به خدا قسم او مضطر است. هنگامی که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز بجا می‌آورد و دست به دعا برمی‌دارد، خداوند دعای او را اجابت کرده، گرفتاریش را برطرف می‌سازد و او را خلیفه روی زمین قرار می‌دهد.(همان ۴/ ۹۴)

۴. «إعلَمُوا أنّ اللهَ یُحیِی الأرضً بَعدَ مَوتِها؛ بدانید که خدا زمین را پس از مردنش زنده می‌کند.»(حدید ۱۷)

امام صادق(ع) در باره این آیه فرمود (زنده کردن زمین) یعنی عدالت پس از جور و ستم(همان ۵/۲۴۳)

ب. در روایات

آن‌طور که گفته شده از طریق شیعه و سنی، بالغ بر ده‌هزار روایت در باره امام مهدی(عج) نقل گردیده است. این روایات حاوی ابعاد مختلفی از مهدویت هستند که در اینجا به ذکر پاره‌ای از آنها می‌پردازیم: 

در شمایل آن حضرت چنین آمده: چهره‌اش مانند پاره ماه است. ابروانش هلالی و کشیده، چشمانش سیاه و درشت و بر گونه راستش خالی مشکین است. نور رخساره‌اش بر سیاهی مو و محاسنش غلبه دارد. نیرومند است و دارای استخوان‌هایی قوی و اندامی موزون می‌باشد.

در قائم آل‌محمد(ص) سنت‌هایی از انبیا وجود دارد: از آدم و نوح طول عمر، از یوسُف زیبایی و گشاده‌دستی، از موسی ولادت پنهان، از ایوب فرج و گشایش پس از ابتلا، از مسیح اختلاف مردم در باره او؛ گروهی گفتند هنوز متولد نشده و برخی گفتند وفات یافته و از جدّش پیامبر اکرم(ص) خروج با شمشیر.

بهره‌مندی انسان‌ها از آن حضرت در دوران غیبت، همانند بهره‌مندی از خورشیدِ پشت ابر است. او امانِ اهل زمین است و مردم موظفند برای تعجیل در فرجش دعا کنند. حکمت غیبتش فاش نخواهد شد مگر پس از ظهور. با شمشیر قیام می‌کند در حالی که بیعت هیچ کس بر گردنش نیست. عیسی مسیح از آسمان فرود آمده و با او نماز می‌خواند. اصحابش به عدد اهل بدر ۳۱۳ نفر هستند که از اقصی نقاط زمین فرا رسیده و به گرد او اجتماع می‌کنند و چون تعدادشان به ده هزار نفر برسد، خروج می‌کند و دجال را می‌کشد.

خداوند هر سختی را برای او آسان می‌کند و هر ستمگری را به وسیله او به عقوبت می‌رساند. آنگاه سراسر زمین از کفر و شرک پیراسته می‌گردد و شرق و غرب جهان به دست او فتح می‌شود و از همه جای زمین بانگ شهادتین برمی‌خیزد و اسلام بر همه ادیان پیروز می‌گردد.

امام مهدی(ع) زمین را پر از عدل و داد می‌کند و برکات و ثروت‌های زمین آشکار می‌گردد و او همه را بین مردم به طور مساوی تقسیم می‌کند. از آسمان باران‌های متوالی می‌بارد و هیچ مکانی از زمین ویرانه نمی‌ماند و همه‌جا آباد می‌گردد. آن حضرت حقوقی را که غصب شده به صاحبانشان بازمی‌گرداند. بسیار بخشنده بوده و نسبت به درماندگان مهربان و با کارگزاران خود سختگیر است. در دولت او گرگ و گوسفند در کنار هم آسوده خواهند زیست و امنیت سراسر جهان را فرا می‌گیرد و سلطنتش تا برپایی قیامت ادامه خواهد داشت.

ج. در دعاها

دعاهای متعددی مانند ندبه، عهد و... وجود دارد که چهره تابناک یوسف زهرا ارواحنا فداه در آنها متجلی است. به پاره‌ای از فرازهای این ادعیه اشاره می‌کنیم:

او منتظر اذن پروردگار برای ظهور است و سپاهی از فرشتگان به یاریش می‌شتابند. سران گمراهی و بدعت گذاران را از میان برمی‌دارد، بت‌ها و پرچم‌های کفر را سرنگون می‌سازد و کژی‌ها را اصلاح و بیداد و ستم را ریشه کن می‌کند. طالب خون سیدالشهدا(ع) است و قرآن و آثار دین را زنده نموده و بناهای شرک و نفاق را ویران می‌سازد. به دوستان عزت می‌بخشد و دشمنان را خوار می‌کند. 

او شمشیر خداست که کند نمی‌شود و نور خداوند است که خاموش نمی‌گردد. پناه مظلومان و یاور بی‌کسان است. وسیله پیوند آسمان و زمین و زاده نجیبانِ ارجمند و سروران بزرگوار است. با وجود غایب بودن، در میان ماست. باید در فراغش گریست و ناله کرد. هر صبح با او پیمان می‌بندیم و تجدید بیعت می‌کنیم و از خداوند می‌خواهیم ما را در شمار یاران او و شهیدان رکابش قرار  دهد.

د. زیارت‌ها

زیارت‌های حضرت صاحب‌الامر(ع) دارای معارفی بلند و نکته‌هایی عمیق است که تعدادی از علما بر آنها شرح نوشته‌اند. برخی از فرازهای زیارات آن حضرت چنین است:

امام عصر(عج) حجت پروردگار در زمین و چشم خدا و نور او است و مردم به وسیله او هدایت می‌شوند. او کشتی نجات و چشمه حیات بخش است. خداوند او را مأمور فرموده تا دوستان خود را ضیافت کند و آنان را پناه دهد.

او نویدی است که خدا خود آن را تضمین نموده. دانشش به پایان نمی‌رسد و معدن علوم نبوی و شاهراه رسیدن به پروردگار است. گشاینده هر گره، بازگیرنده هر حق، نابودکننده هر باطل و ذخیره خدا برای نصرت دین است. با ولایتش اعمال مقبول، کردارها پاکیزه، حسنات دو چندان و گناهان زدوده می‌شود.

منکران ولایتش در آتش دوزخ سرنگون می‌گردند و هیچ عملی از آنان پذیرفته نخواهد شد. او نوری است که کافران خاموشش می‌خواهند ولی خداوند، تداوم بخش اوست. وارث انبیا و امین اسرار الهی است و پراکندگی‌ها را بسامان می‌کند. او کلمه خدا، گنجینه اسرار و نور چشمان مردم است که غم‌ها را از بین می‌برد. دادرس بندگان و رحمت واسعه خداست.نظر به شجره طوبی دارد و بهار مردمان و خرمی روزگاران است.

سید ابوالحسن موسوی طباطبایی