تأمین برق مورد نیاز امروزه به یکی از مولفه‌های زیربنایی رفاه و پیشرفت اقتصادی کشورها بدل شده است. با این حال چند سالی است که روند تأمین برق مورد نیاز کشور با مشکلاتی مواجه گردیده است. این معضل در سال جاری با آغاز زودهنگام خاموشی‌ها در هفته‌های پایانی فصل بهار، خیلی زودتر از سالیان گذشته به موضوع بحث و بررسی تبدیل شد.
کمبود برق در ابتدای تابستان مردم را از گرما کلافه کرده و قطعی‌های طولانی‌مدت برق در برخی مناطق به اختلال در شبکه آب‌رسانی منجر شده و شهروندان بسیاری را حتی با افت فشار و قطع آب مواجه کرده است.این وضعیت کارگاه‌های تولیدی را هم به دردسر انداخته و خط تولید برخی کارخانه‌ها را متوقف نموده است.
هشدار به پایتخت نشینان
پس از موج اخیر خاموشی‌ها برای مدتی تأمین برق پایتخت با ثبات نسبی همراه بود، اما به‌نظر می‌رسد در هفته‌های پیش رو این مشکل بیش از گذشته دردسرساز شود.
با افزایش کم سابقه مصرف برق، دیروز برق 45 اداره پرمصرف دیگر در تهران قطع شد. چند روز قبل هم اعلام شد در راستای جلوگیری از بروز خاموشی در پایتخت، برق حدود ۵۰۰ اداره و دستگاه اجرایی پرمصرف در سال جاری قطع شده، اما به‌نظر می‌رسد این تدابیر برای حل مشکل تهران کافی نیست و این ماجرا ادامه دارد. شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ دیروز در اطلاعیه‌ای هشدار آمیز اعلام کرد: علی‌رغم تمامی تلاش‌های متخصصان صنعت برق و همچنین کارشناسان شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ به منظور حفظ پایداری شبکه، با افزایش بی‌سابقه مصرف برق در کشور و پیش‌بینی عبور مصرف انرژی از حداکثر توان تولیدی نیروگاهی، احتمال قطعی برق در پایتخت، به شدت افزایش یافته است. این شرکت از تمامی مشترکان و هموطنان ساکن تهران درخواست کرد به منظور جلوگیری از بروز خاموشی، حداکثر صرفه‌جویی ممکن را در مصرف برق به عمل آورده و ضمن خودداری از استفاده از وسایل برقی پرمصرف در ساعات ۱۲ الی ۱۸ از روشن کردن همزمان این وسایل در سایر ساعات شبانه‌روز نیز اکیدا خودداری کنند.
طبیعی است در شرایط کنونی که از یک‌سو کل کشور با گرمای کم‌‌سابقه مواجه شده و از سوی دیگر خشکسالی نیز بر این مشکل افزوده است عموم مردم بایستی برای کنترل مصرف بسیج شده و در یک اقدام هماهنگ نسبت به کاهش مصرف اقدام کنند. البته این همکاری مردم نافی اقدامات مسئولان ذی‌ربط نیست.
افزایش دما و خشکسالی
مسئولان در تحلیل خاموشی‌ها مواردی را عنوان می‌کنند که هرچند عوامل موثری به شمار می‌روند، اما نمی‌توان همه مشکلات را به گردن شرایط زیست محیطی و غیرقابل کنترل انداخت.
وزیر نیرو که خردادماه امسال برای ارائه گزارشی از علل خاموشی‌های اخیر در صحن مجلس حضور یافت، به گرمای زودرس در سال ۱۴۰۰، مسئله رمزارزها و خشکسالی‌ اشاره کرد ومدیرعامل توانیر هم گفت که به‌دلیل کاهش بارش‌ها و سطح آب ذخیره سدها، حدود چهارهزار مگاوات از ظرفیت از تولید برق نیروگاه‌های برق‌آبی را نیز از دست داده‌ایم.
البته در این زمینه خبرگزاری مهر نیز نوشت که هر چند در پی تغییرات سینوسی (نوسانات دوره‌ای) الگوی آب و هوایی امسال یکی از کم بارش‌ترین و خشک‌ترین سال‌های آبی کشور است، اما نکته اینجا است که با توجه به جغرافیای خشک و نیمه خشک ایران، آیا چنین چالشی مقوله جدید و غیرقابل پیش‌بینی محسوب می‌شود؟ آیا این تغییرات طبیعی دلیل موجهی برای بی‌برنامگی و توسعه ندادن متوازن ظرفیت تولیدی و انتقال برق است؟
کاهش شیب تولید و
تأخیر در به‌روزرسانی نیروگاه‌ها
یک از ضرورت‌های تأمین برق مورد نیاز، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولید است. طی سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ معادل شش هزار و ۱۱۸ مگاوات به ظرفیت برق کشور اضافه شده است، یعنی طی هر سال حدود دو هزار مگاوات؛ این در حالی است که طبق برنامه ششم توسعه سالانه باید ۵ هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شود و تا پایان سال ۱۴۰۰ ظرفیت تولید برق کشور به ۱۰۱ هزار مگاوات برسد. ظرفیت اسمی‌تولید برق کشور در حال حاضر حدود ۸۵ هزار مگاوات است که در اوج مصرف در ایام پیک میزان تولید از این ظرفیت به حدود ۶۰ هزار مگاوات می‌رسد.
با این وجود بر اساس‌ ترازنامه انرژی منتشر شده از سوی وزارت نیرو نرخ رشد ظرفیت اسمی‌نیروگاه‌های کشور بین سال‌های ۸۵ تا ۹۲ معادل ۴۵.۵ درصد و بین سال‌های ۹۳ تا ۹۹ معادل ۱۷.۶ درصد بوده است که نشان از کاهش ۲۷.۹ درصدی در در دولت یازدهم و دوازدهم نسبت به دولت نهم و دهم دارد.
در کنار کاهش سرعت رشد تولید، یک دلیل اصلی تولید پایین برق در کشور، تأخیر در به‌روزرسانی نیروگاه‌ها عنوان می‌شود به‌طوری که فروردین سال جاری و قبل از شروع خاموشی‌ها، احمد مرادی نائب رئیس کمیسیون انرژی مجلس، با‌ اشاره به قطعی‌های مکرر برق و گاز در زمستان سال 98، یکی از دلایل تولید پایین برق در کشور را عدم به‌روزرسانی نیروگاه‌ها اعلام کرد.
انرژی ارزان و رونق رمزارزها
هرچند این روزها عموم کارشناسان و مسئولان، استخراج رمزارز را به‌عنوان عامل کلیدی در بروز خاموشی‌ها عنوان نمی‌کنند، با این حال میزان برقی که مزارع تولید رمزارز مصرف می‌کنند هنوز مورد توجه است.
اول تیرماه بزرگ‌ترین مزرعه رمز ارز کشور بالغ بر هفت هزار ماینر (دستگاه استخراج ارز دیجیتال) در غرب تهران که تأثیر زیادی بر کمبود برق پایتخت داشت، کشف شد.
چند روز قبل از کشف این مجموعه، سخنگوی صنعت برق در یکی از شبکه‌های اجتماعی نوشته بود: یک هزار و ۵۰۰ مگاوات برق توسط استخراج‌کنندگان رمزارز مصرف می‌شود.
روز گذشته نیز محمد خدادادی بهلولی، مجری طرح تامین برق مراکز استخراج رمز ارزها در توانیر اعلام کرد: ایران جزو هفت کشوری است که بیشترین میزان استخراج رمز ارز جهان در آن صورت می‌گیرد.
به گفته وی، عامل اصلی شیوع پدیده استخراج غیرمجاز رمزارزها در ایران، وجود تعرفه‌های مخفف حامل‌های انرژی و بسیار ناچیز در مقایسه با قیمت‌های جهانی است.
پرمصرفی
البته با توجه به ارزان بودن انرژی در ایران نسبت به قیمت‌های جهانی، نه تنها استخراج رمزارز که مصرف مشترکان خانگی و ادارات هم سرسام‌آور است.
پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو در همین رابطه طی گزارشی نوشت: «مصرف برق خانگی و صنعتی در کشور تا پایان اسفندماه ۹۹ به‌ترتیب ۳۲ درصد و ۳۶ درصد افزایش یافته است. این درحالی است که تعداد مشترکان در این دو حوزه به‌ترتیب ۲.۶ و ۲.۷ درصد افزایش یافته است».
این افزایش مصرف را با بررسی میدانی خانه‌ها و ادارات پیرامون محل زندگی خود هم می‌توانیم مشاهده کنیم؛ کولر‌های گازی با درجه‌های پایین در خانه‌ها وادارات بطور دایم روشن است. در زمان اوج مصرف، پنجره‌ها باز و هدررفت انرژی بالا است.
مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق در این خصوص می‌گوید: در حال حاضر صنعت برق شرایط بسیار سختی را سپری می‌کند به‌طوری که اکنون فاصله تولید و‌ مصرف برق به دلیل گرمای هوا به شدت افزایش یافته و حتی تا 11 هزار مگاوات رسیده است؛ ظرفیت قابل تولید نیروگاه‌ها حدود 54هزار مگاوات و نیازمصرف برق به 65 هزار مگاوات رسیده است.
این مسئول تصریح می‌کند: راهکارهای جلوگیری از خاموشی هم بسیار ساده اما قطعی و حتمی‌است، یعنی اگرچهار مورد شامل تنظیم کولرهای گازی روی 25 درجه و بالاتر، استفاده از دور کند کولرهای آبی، عدم استفاده از وسایل پرمصرف برقی در ساعات بین 12 تا 18هر روز و استفاده از نور طبیعی روز، رعایت شود، خاموشی نخواهیم داشت.
معضل عمومی
شایان ذکر است که موضوع گرمای جهانی سال‌هاست کشورهای مختلف به‌ویژه آنهایی که در مناطق گرم و خشک قرار دارند را درگیر کرده و بحران کم‌آبی و خشکسالی، تأمین انرژی را برای آنها دشوارتر نموده است.
هرازگاهی اخباری مبنی بر قطع برق در نقاط مختلف جهان به گوش می‌رسد. در جدیدترین مورد، طی روزهای گذشته خبر رسید که عراق هم در خاموشی فرو رفته است. به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از الفرات نیوز، منابع عراقی از قطع تقریبا کامل برق در عراق به استثنای اقلیم کردستان عراق خبر می‌دهند.
همزمانی این مشکلات با گرمای شدید هوا که باعث تعطیلی بسیاری از استان‌های عراق در روز گذشته شد، در کنار ضعف مدیریتی دولت الکاظمی‌موجب اعتراضات و تجمعاتی در برخی نقاط این کشور شده است.
البته مسئولان عراقی حملات داعش به برج‌های انتقال برق را یکی از دلایل اصلی بروز این مشکل عنوان می‌کنند.
راهکاری برای تولید برق
یکی از روش‌های توسعه ظرفیت تولید و توزیع برق کشور کمک گرفتن از بخش خصوصی توانمند است، این در حالی است که به دلیل نرخ دستوری خرید برق و همچنین تأخیر در پرداخت معوقات آنها، میلی به مشارکت بخش خصوصی در این بخش وجود ندارد و به این‌ترتیب فشار قابل توجهی به بودجه دولتی برای توسعه این بخش می‌آید. نیروگاه‌های تولید برق پراکنده به‌عنوان روشی که با سرمایه خرد امکان احداث آن در مبادی مصرف وجود دارد که علاوه بر‌ اشتغال‌زایی و کمک به صنعت برق کشور، میزان تلفات در بخش انتقال را نیز بطور محسوسی کاهش می‌دهد، هرچند به دلیل تعرفه دستوری خرید و نبود حمایت‌های کافی، بخش خصوصی میل چندانی برای حضور در این حوزه ندارد لذا پیشنهاد می‌شود مسئولان دولت سیزدهم از همین حالا در جهت تشویق بخش خصوصی برای تولید برق تدابیری بیندیشند.