مرگ تدریجی رؤیای مهندسی در میان دانشجویان!
بسیاری از متخصصان بر این باورند که دیر یا زود همه مشاغل در دنیای امروز به آموزش رشتههای مهندسی نیازمند خواهند بود. این در حالیاست که حداقل طی دو دهه اخیر با اُفت چشمگیر گرایش به رشتههای مهندسی در کشور مواجه بودهایم و دیگر اشتیاقی در بین دانشآموزان برای ادامه تحصیل در رشته ریاضیات نسبت به گذشته وجود ندارد.
امروزه رشتههای مهندسی در ایران شرایط پیچیدهای را تجربه میکنند و این رشتهها به نوعی میتوان گفت که در اولویت انتخاب داوطلبان ورود به دانشگاهها نیستند و استادان و دانشجویان این رشته نیز از رخوت حاکم بر دانشگاهها شکایت دارند. در همین رابطه رئیس دانشگاه تبریز ضمن ابراز نگرانی از آینده رشتههای مهندسی میگوید: در طول سالیان اخیر بلایی بر سر دانشجویان آوردیم که بر اثر آن دانشجویان ما تمایل دارند در سه رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی تحصیل کنند و با روندی که امروز پیش میرود آینده رشتههای فنی و مهندسی که موتور محرکه جامعه هستند نگرانکننده است.
این اظهارنظر تنها گوشهای از نگرانی و نقد دستاندرکاران آموزش عالی به وضعیت ورودی رشتههای ریاضی و فیزیک و همچنین بیتوجهی به آینده شغلی تعداد کثیری از فارغالتحصیلان بیکار این رشتهها در کشور هستند. دانشآموختگانی که با هزار امید و آرزو برای تلاش شبانهروزی سدی به نام کنکور را برای کسب عنوان مهندسی پشتسر میگذارند اما پس از چهار سال تحصیل، چشمانداز و نقطه امیدی برای ورود به بازار کار در کشور ندارند و بین دوراهی رفتن یا ماندن و درجا زدن قرار میگیرند.
رتبه جهانی ایران در رشتههای مهندسی
این در حالی است که معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم نیز چند روز پیش در نشست روسای پارکهای علم و فناوری اعلام کرد: ایران در رشتههای مهندسی رتبه جهانی ۱۰ و ۱۱ را از آن خود کرده است. خبری که شنیدن آن میتواند مخاطب بهخصوص دانشجویان و فارغالتحصیلان این رشتهها را هم خوشحال و هم غمگین کند. خوشحال از جهت رتبه خوبی که در آن تحصیل میکنند و غمگین از آن جهت که در رشتههای برتری که تحصیل کردهاند باید نگران آینده شغلی باشند.
اگرچه مسئولان و مدیران ارشد آموزش عالی با استناد به آمار و ارقامهای مختلف خبر از توسعه و پیشرفت رشتههای مهندسی در کشور میدهند اما واقعیت درون دانشگاهها و حرف دل اساتید، دانشجویان و فارغالتحصیلان این رشتهها، از بحرانی بودن و بیتوجهی به این رشتهها در کشور خبر میدهد و گویا هنوز برنامهریزان و سیاستگذاران عرصههای علمیو آموزشی و همچنین سایر سیستمهای تأثیرگذار به اهمیت رشتههای فنی و مهندسی در توسعه پی نبرده و نمیدانند بدون علوم پایه از جمله رشتههای فنی و مهندسی هر کار علمیاساسی، ناقص و ناتمام است. اگر این علوم نباشد، علوم دیگر هر کدام مسیر خاص خودشان را میروند و نمیتوان آنها را بهصورت یک پیکره علمیواحد در دنیا مطرح کرد.
در کشور ما با وجود تأکید ویژهای که در سالهای اخیر بر تولید علم و فناوری شده، شرایط به نحوی پیش رفته که رشتههای علوم پایه اعم از رشتههای فنی و مهندسی مغفول واقع شوند. این موضوع به پررنگترین شکل ممکن خود را در کاهش هرساله آمار داوطلبان ورود به رشته ریاضی و فیزیک نشان داده است؛ به طوری که آمار داوطلبان ورود به این رشته در کنکور سراسری سالهای ۹۵ تا ۹۷ بالغ بر ۱۸ هزار نفر کاهش داشته و در سال ۹۷ حدود ۶۵ درصد متقاضیان ورود به دانشگاه، داوطلب ورود به رشتههای تجربی بودند.
نگاهی به ورودیهای رشتههای مهندسی
با نگاهی به آمار شرکتکنندگان کنکور سراسری در سالهای مختلف درمییابیم که این نگرانی از کجا نشات میگیرد بهعنوان مثال با نمایش نموداری درباره پذیرفتهشدگان فنی و مهندسی در یک دوره چهل ساله (از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵) باید تأکید کرد اوج پذیرفتهشدگان دوره کارشناسی فنی مهندسی در سال ۱۳۹۰ بوده است.
بر این اساس در سال تحصیلی ۹۶- ۹۵ تعداد چهار میلیون و ۷۳ هزار و ۸۲۷ نفر در آموزش عالی ایران مشغول به تحصیل بودهاند که حدود ۲۹ درصد آنها دانشجویان فنی مهندسی بودهاند. در همین سال، ۴۶۶ هزار و ۲۲۳ دانشجو از دانشگاهها فارغالتحصیل شدهاند که تعداد دانشآموختگان فنی و مهندسی ۱۹۴ هزار و ۲۲۹ بوده است. نرخ بیکاری در ایران در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۲ درصد بوده است. این در حالی است که نرخ بیکاری دانشآموختگان رشتههای مهندسی ۳۷.۵ درصد بوده است.
همچنین در سال تحصیلی ۹۶- ۹۵ بیش از ۴۷ رشته و ۴۵۹ گرایش مهندسی در مقاطع مختلف تحصیلی فعال بوده است. از این ۴۵۹ گرایش فنی مهندسی ۱۲۹ گرایش برای دوره کاردانی، ۳۲ گرایش متعلق به دوره کارشناسی، ۱۷۳ گرایش برای کارشناسی ارشد و ۱۰۶ گرایش برای مقطع دکتری تعیین شده است و ۴۱۸ دانشگاه، دانشکدههای مستقل و مراکز آموزش عالی دولتی، موسسات غیرانتفاعی و موسسات وابسته به سازمانهای دولتی رشتههای فنی و مهندسی را ارائه میدهند.
بر اساس اعلام کارشناسان، با گذر حباب جمعیتی ایجاد شده در دهه ۶۰ از دوره دبیرستان، تقاضا برای آموزش عالی از اوایل دهه هشتاد به سرعت افزایش یافت. در طول یک دهه (۹۲- ۸۲)، متوسط نرخ رشد سالیانه دانشجویان کشور ۹.۸ درصد بوده است. در همین مدت، رشد سالیانه دانشجویان در گروه فنی- مهندسی، ۱۳.۴ درصد بوده است.
در واقع با گذر تدریجی حباب جمعیتی از مانع کنکور، تعداد متقاضیان این آزمون در اغلب گروههای آموزشی به تدریج کاهش یافت. طی یک دوره پنج ساله (۹۴-۹۰) تعداد داوطلبان گروه ریاضی و فنی از ۳۶۰ هزار و ۸۷۳ به تعداد ۱۸۱ هزار و ۸۵۶ نفر رسید. این در حالی بود که در همین مدت، تعداد داوطلبان گروه آزمایشی علوم تجربی از ۴۵۱ هزار به ۴۹۸ هزار و ۸۲۲ نفر رسید.
اشکال کار کجاست؟
در حالی که آمار شرکتکنندگان کنکور سراسری امسال نیز حکایت از کم بودن متقاضیان گروه رشتههای ریاضی و فیزیک نسبت به سایر گروهها داشته است، متخصصان این موضوع را به نبود جایگاه شغلی مناسب برای دانشآموختگان رشتههای علوم پایه نسبت میدهند موضوعی که به زعم متخصصان که باعث شده داوطلبان کنکور گرایش چندانی به تحصیل در رشتههای علوم پایه و رشتههای فنی و مهندسی نداشته باشند و آمار دانشآموختگان رشتههای دانشگاهی نامتوازن شود.
صرف نظر از نامتوازن شدن رشتههای دانشگاهی، مغفول ماندن علوم پایه تبعات جدی برای بخش پژوهش در پی دارد چراکه تحقیقات بنیادی در علوم پایه هستند که جایگاه علمیکشور را تعیین میکنند و به عبارتی توسعه تحقیقات در علوم کاربردی، در گروی پیشرفت و توسعه تحقیقات علوم پایه است.
دلایل کاهش رغبت به رشتههای ریاضی و فنی
یکی از اعضای هیئت علمیدرخصوص وضعیت رشتههای علوم پایه بهویژه رشته ریاضی (فنی و مهندسی) گفت: کاهش رغبت به علوم ریاضی میتواند دلایل زیادی داشته باشد. باید این را در نظر داشت که اگر امروز وضعیت شغلی ریاضی خوب نیست و افراد کمیبه سمت آن میروند، پس میتوان پیشبینی کرد که حدود ۱۰ سال بعد با مشکل کمبود متخصص ریاضی و مهندس مواجه شویم در نتیجه منطقی است که به همین دلیل استقبال از رشته ریاضی بیشتر شود. اما آنچه افراد را از رفتن به رشته ریاضی و رشتههای مرتبط با آن باز میدارد، ارائه و آموزش بد، غیرجذاب این رشته و نبود هدف مشخص در آموزش آن است.
استاد علوم ریاضی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: معتقدم شغل ربطی به دولت ندارد؛ مشاغل را نیاز جامعه تعیین و نهادهای خصوصی ایجاد میکنند. دولت تنها میتواند مزاحم این فرآیند نباشد. گاهی اوقات دخالت دولت در ایجاد مصنوعی شرایط ممکن است حتی چرخه را از حالت طبیعی خارج کند.
نامبرده بیان کرد: اینکه رشتههای مرتبط با ریاضی جایگاه شغلی دارند یا خیر، وابسته به کارآفرینی متخصصان همین حوزه است. به طور کلی چرخه زیستی یک جامعه را مستقل از دولت میدانم. بهنظرم دولت و قوای دیگر میتوانند به وضع قانون، اجرای آن و رسیدگی به متخلفین از قانون بپردازند. اگر در انجام این وظیفه اصلی موفق باشند مشاغل خوب خودبهخود جای خود را پیدا میکنند و جوانان هم با دید باز، مسیری را انتخاب میکنند که آنها را به مقصد و مقصود متعالی برساند.
وی در ادامه تصریح کرد: آنچه وضعیت شغلی را در فرآیند فعلی دچار خلل کرده بیاطلاعی از آینده، عدم ثبات و پیشبینی ناپذیری شرایط شغلی است. وقتی دلایل فایده کوتاهمدت پردرآمد دارد، مسیر اصلی شغلهای شرافتمندانه دچار خلل میشود و طبیعتاًً کسی که آینده را تاریک میبیند به سمت آن نخواهد رفت و لذا انباشتگی شغلی در یک جا و عدم علاقه در جای دیگر ظهور میکند. دلایل افت علاقه صرفاً همین است.
به نقل از ایسنا، با اندکی دقت به محیط پیرامون میتوان دریافت که ریاضیات و به تبع آن رشتههای فنی و مهندسی چه نقش پررنگ و گستردهای در زندگی بشری دارند. از اشکال هندسی گوناگون طبیعت و نظم موجود در روند رشد برخی گیاهان تا ساخت بناهای مختلف و پیشرفت فناوری.
ریاضی، ابزار دانشمندان رشتههای مختلف علمیبرای گسترش تحقیقاتشان و اطمینان از نتایج فعالیتهایشان است. اما عواملی نظیر گسترش کمیبیرویه و سریع آموزش مهندسی بهویژه در چند دانشگاه، ارائه آموزشهای بعضا کم کیفیت در بسیاری از مراکز آموزشی، انتشار آمارهای سالهای اخیر در مورد میزان بالای بیکاری دانشآموختگان فنی و مهندسی و افزایش جاذبه گروههای علوم پزشکی به دلایلی چون تصور بهتر بودن بازار کار از عوامل اصلی بیرغبتی برای حضور در رشتههای فنی و مهندسی در کشور عنوان شده است.
در مجموع میتوان گفت با مروری بر وضعیت کنونی رشتههای فنی و مهندسی، این نتیجه به دست میآید که کاهش گرایش دانشآموزان به انتخاب این رشتهها زنگ خطری برای مسئولان بهحساب میآید و لازم است رسانههای گروهی با همراهی مسئوان امر در راستای فرهنگسازی برای این رشتهها، بهویژه در دبیرستانها گام بردارند.
همچنین در مواردی لازم است که نگاه مسئولان به علوم پایه فنی و مهندسی تغییر کند و این علوم نه بهعنوان علوم کاربردی و زودبازده، بلکه بهعنوان زیربنای تولید فناوری و بالابرنده جایگاه علمیکشور در نظر گرفته شوند که البته بایستی بودجههای کلان به آنها اختصاص داده شود.