راه‌های افزایش انس و الفت با قرآن‌کریم چیست؟(بخش پایانی)
شعاع پرفروغ آیات الهی روشنی‌بخش جان‌ها
قرآن‌کریم ریسمان استوار و دستاویز محکمی است که خداوند به بندگانش هدیه داده است و بنا بر سفارش رسول مکرمش در کنار عترت می‌بایست به آن تمسک ورزید. قرآن تنها کتاب آسمانی است که از تحریف مصون مانده و یگانه کلامی است که بر بلندای قله فصاحت، هدایت و رستگاری را نوید داده است و رمز و راز عالم را بازگو می‌کند. در مکتب اسلام به عنوان بهترین و مطمئن‌ترین راه انس با حضرت حق تعریف شده است. گرچه انس با قرآن‌کریم مراحل مختلفی دارد از جمله، نگاه، شنیدن، روخوانی، قرائت، ترتیل، تلاوت، حفظ، تدبر، تمسک، فهم و عمل اما مرحله‌نهایی و اصلی انس، عمل کردن به دستورات آن امانت مقدس الهی و پیاده نمودن در جامعه می‌باشد.
صدیقه توانا
قرآن‌کریم چشمه‌سار بی‌پایان و فوران آب حیات است، شعاع پرفروغش روشنی‌بخش ظلمتکده عالم ملک است، مسلما چنین کتابی، کتاب زندگانی و حیات است و مسلمانان نیز می‌بایست به این پیمان‌نامه الهی، عشق ورزند، بفهمند و عمل کنند، مع‌الاسف شاهد هستیم که در کشورمان بیشترین کاربرد قرائت قرآن در مراسم ختم و سوگواری است و سوره الرحمان که عروس قرآن است و در برخی کشورها همچون پاکستان، در مراسم عروسی خوانده می‌شود، ولی در کشور ما متأسفانه مختص مراسم ختم است.
تلاوت قرآن در عروسی
دکتر علی‌اصغر شعاعی، قاری بین‌المللی و مدرس دانشگاه از مشاهدات شخصی خود به لاهور پاکستان در سال 86 چنین می‌گوید: «در سفر به پاکستان در مسجدی از مردم خواستم تا سوره مورد علاقه خود را اعلام کنند و آنها همه از من درخواست تلاوت سوره الرحمان را نمودند و در مالزی هم شب‌های عروسی، قرآن‌ها بین بستگان عروس و داماد توزیع می‌شود و هر یک به اندازه توانایی خود آیاتی را تلاوت و به عروس و داماد هدیه می‌کنند.»
وی در ادامه به سفرهایی که به چند کشور آفریقایی از جمله غنا در سال 82 داشته اشاره کرده و می‌گوید: «در برخی نقاط، مردم هنگام استماع تلاوت قرآن، خود را به تبسم وامی‌دارند چرا که اعتقاد دارند قرآن به عنوان پیام الهی، حاوی خبرهای شاد و سرورانگیز برای انسان‌هاست، لذا از شنیدن چنین آیاتی به انسان سرور معنوی دست می‌دهد.»
این استاد دانشگاه نقطه نظرش را در مورد راه‌ها و عوامل انس جوانان با قرآن این‌طور بیان می‌کند: «یکی از عوامل جذب جوانان به سمت قرآن، میزان لذت بردن از دیدن و شنیدن و خواندن قرآن است که متأسفانه چنین حسی در جوانان ضعیف است و اکثرا با شنیدن قرآن یاد مرگ و خبرهای ناگوار می‌افتند.»
وی بر این باور تأکید دارد که قرآن شورانگیزترین نغمه‌ای است که جان‌های مشتاقان را به خویش می‌خواند و سرور و وجد را در دل‌ها می‌سراید.
از وی درمورد راهکارهای رفع مهجوریت از قرآن می‌پرسم، می‌گوید: «مسلما برای رفع این مهجوریت به بحث فرهنگ‌سازی نگاه کنیم. به عنوان مثال می‌توان الگوی «عروسی‌های مذهبی» را طراحی و ارائه کنیم. معمولا از فرصت ایجاد شده در اجتماع حاضر در عروسی استفاده مطلوب نمی‌گردد و احیانا به بطالت و گاهی به گناه گذران می‌شود، در صورتیکه می‌توان برنامه‌هایی را برای یک عروسی مذهبی تعریف کرد از جمله قرائت آیاتی از قرآن کریم، قطعا ایجاد چنین تحولی در عروسی‌ها و سایر مراسم، باعث ایجاد انس هرچه بیشتر مردم با قرآن و عترت می‌گردد.»
شیوه‌های انس با قرآن
انس ضد وحشت است. پس انس با چیزی زمانی تحقق می‌یابد که آدمی به چیزی با شوق و اشتیاق خو گیرد و بدان عادت کند و از ترس و وحشت نسبت به آن رها شود. یکی از روش‌های تربیتی که قرآن مطرح می‌کند، بهره‌گیری از شیوه‌هایی است که موجب انس تربیت‌شونده با چیزی می شود. تکرار خوشایند و آموزش مستمر و پیاپی برای اینکه تربیت‌شونده با آن خو گیرد نقش اساسی دارد.
وقتی شخص با چیزی انس گرفت و دیگر وحشتی از همدمی و کنار بودن آن نداشت، به آرامش دست می‌یابد و از بودن در کنارش شادمان می‌شود.
سید مرتضی حق‌گو پژوهشگر و نویسنده مسائل دینی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در مورد راهکارهای انس بیشتر با قرآن می‌گوید: «برای اینکه افراد جامعه نسبت به قرآن انس پیدا کنند، باید شرایط را به گونه‌ای فراهم آورد که همواره قرآن در پیش چشم ایشان باشد و آن را مشاهده و در زندگی به آن عمل کنند. این تنها راهی است که می‌توان افراد را با قرآن انس داد. اگر قرآن در زندگی افراد حضوری نداشته باشد، هرگز با قرآن انس نخواهند گرفت؛ زیرا واژه انس هم ریشه انسان است. یکی از معانی انسان همان مردمک چشم است. پس انسان با چیزی انس می‌گیرد که هماره پیش چشم او باشد و دیگر نسبت به آن وحشتی نداشته باشد. اما اگر چیزی در زندگی انسان حضوری نداشته باشد نسبت به آن وحشت داشته و هیچ گرایش و میلی به آن نخواهد یافت. از این روست که خداوند در آیه 6 سوره نساء از تکرار آزمون‌ها سخن به میان می‌آورد تا کودک بدان عادت کرده و خو گیرد و هماره جلوی چشمش باشد و این‌گونه وحشت از کاری و معامله‌ای و مانند آن از میان برود و برایش به عنوان یک کاری عادی و طبیعی جلوه کند.»
وی در ادامه تأکید می‌کند: «پس لازم است که قرآن را به زندگی مردم وارد کرد تا مردم با آن انس یابند و وحشتی از محتوا و مفاهیم آن نداشته باشند. امروز با تکرار صحنه‌های خاص در فیلم‌های هالیوودی برخی از مفاهیم زشت و پلید مانند خیانت همسران و هم‌جنس‌بازی، عادی‌سازی شده و دیگر همچون گذشته از آن وحشتی دست نمی‌دهد. صحنه‌ّای زشت اکنون با تکرار، زیبا شده است چون همیشه و بارها و بارها در تصاویر و عکس‌ها و فیلم‌ها و سخنان تکرار شده و عادی‌سازی شده است.
این رویه در کارهای منفی و مثبت فرقی نمی‌کند، چرا که برای عادی‌سازی و ایجاد انس و آرامش و رهایی از وحشت از هر چیزی، باید آن را جلوی چشم مردم برد و با تکرار صحنه‌ها، آن را عادی و طبیعی جلوه داد.»
انس حقیقی با قرآن
از آقای حق‌گو می‌خواهم در مورد انس واقعی با قرآن برایمان توضیح دهد، می‌گوید: انس حقیقی با آن قرآن این است که مفاهیم ارزشی قرآن شنیده و دانسته و در زندگی به کار گرفته شود. اگر در قرآن آمده که هر معامله کوچک و بزرگ را بنویسد و شاهد بگیرد برای این که است که گرفتار مشکلات نشویم، ولی این مفاهیم را نادیده می‌گیریم و در زندگی به کار نمی‌بریم و برای خود مشکلاتی را ایجاد می‌کنیم. وقتی می‌گوید اختلاط غیرضروری میان مردان و زنان نباشد و یا در ارتباط خانوادگی حریم حرمت‌ها را نگه دارید، این کار را نمی‌کنیم و زمینه را برای خیانت جنسی فراهم می‌آوریم.»
این پژوهشگر در ادامه می‌گوید: «این که در آیات و روایات آمده که قرآن مهجور است، به معنای این نیست که کسی قرآن در خانه‌اش نیست یا روزانه یک دو صفحه قرآن نمی‌خواند، بلکه به این معناست که در آیات قرآنی تدبر نمی‌شود و مفاهیم آن دانسته و عمل نمی‌گردد. خداوند قرآن را فرستاده تا براساس آموزه‌های آن عمل شود. وقتی تدبر در قرآن نیست، چگونه می‌توان مفاهیم آن را دانست و به آن عمل کرد. خداوند بارها دستور می‌دهد که با تمام قوت و قدرت آیات کتاب‌الله حفظ و گرفته شود و این جز با عمل به آن شدنی نیست. البته تاکید قرآن بر آن است که به بهترین‌های آن عمل کرد. این زمانی شدنی است که همه مفاهیم را بدانیم تا از میان آنها بهترین‌ها را عمل کنیم.»
آقای حق‌گو معتقد است: «برای اینکه مردم به ویژه کودکان خود را با قرآن انس دهیم باید مفاهیم زیبای آن را بشناسیم وبه کودکان منتقل کنیم و از آنان بخواهیم این آیه را بشناسد و براساس آن عمل کند. مثلا بگوییم که خداوند فرموده است وقتی نادانی سخن تندی گفت، به جای واکنش تند، با نرمی با او سخن بگو و مقابله به مثل نکن، یعنی جملات کلیدی قرآن را که کوتاه و گویاست در بیاوریم و به کودک بیاموزیم و از او بخواهیم بر اساس آن عمل کند.
این گونه است که کودک می‌آموزد با قرآن و مفاهیم آن زندگی کند. این همان انس واقعی با قرآن ومفاهیم آن است نه این که قرآن خوانده شود ولی اصول ارزشی آن ناشناخته باشد که این همان مهجوریت قرآن از جامعه است.
تغییر نظام رسانه‌ای
دلیل آنچه که باعث شده ما از انس با قرآن تا حدودی فاصله بگیریم به تغییر نظام رسانه‌ای در فضای کشور برمی‌گردد که در این میان الگوهای رسانه‌ای ما به نسبت دو دهه گذشته بسیار متفاوت شده است.
دکتر حمید شاهآبادی رئیس مرکز آموزش عالی علمی کاربردی فرهنگ و هنر در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به چرایی کم شدن الفت برخی جوانان با قرآن کریم با بیان مقدمه فوق در توضیح بیشتر این موضوع می‌گوید: «با توجه به آن که الگوهای رسانه‌ای ما در مورد قرآن نسبت به زمان‌های گذشته عوض شده آن ساز وکارهای قدیمی کنار رفته است مثل حلقه‌های قرآنی که در خانه‌ها برگزار می‌شد. در حال حاضر با قرآن به عنوان یک نظام رسانه‌ای برخورد می‌شود. در ساختارهای جدید، موضوعات دنیوی جذابیت بیشتری در این نظام رسانه‌ای گزنده پیدا کرده است و کارکرد سنت‌ها تا حدودی ضعیف شده است و در شکل‌گیری جدید این نقش به نحومطلوب به حوزه قرآن داده نشده است.»
دکتر شاهآبادی به موضوع مهم دیگری در این خصوص اشاره کرده و می‌گوید: «متاسفانه یک تلقی اشتباهی که با بن مایه روشنفکری در جامعه رخ می‌دهد این است، حال که قرآن به زبان عربی است و ما آن را نمی‌فهمیم چرا باید آن را زیاد بخوانیم و این مسئله القائات شیطانی است. اینکه چون قرآن را نمی‌فهمیم پس نباید قرائت قرآن به تنهایی داشته باشیم یک وسوسه شیطانی است، انس با قرآن از روخوانی و قرائت آغاز می‌شود.»
وی می‌گوید: «اهل سیاه‌نمایی نیستم فضای جامعه قرآنی است ولی انتظارات بالاتری در این حوزه داریم، انتظار 10میلیون حافظ قرآن، انتظار دوری نیست.»
از وی در مورد فعالیت‌های این دانشگاه در زمینه علوم قرآنی می‌پرسم، می‌گوید: «در دانشکاه علمی کاربردی فرهنگ وهنر به سهم خود کارهایی را آغاز کرده‌ایم این سازو کار یک سال ونیم شروع شده ونوپا است...
امروز 97 مرکز آموزش عالی فرهنگ و هنر در سراسر کشور با 89هزار دانشجو کار خود را آغاز کرده و دپارتمان قرآن هم به عنوان یکی از دپارتمان‌ها در زمینه قرآن و مسائل دینی به صورت تخصصی کار می‌کند.»
رئیس موسسه آموزشی عالی علمی کاربردی فرهنگ وهنر با اشاره به اینکه در زمینه قرآنی به صورت کاملا تخصصی وارد عمل شدیم می‌گوید: «برخلاف آن که تصور می‌شد قرآن یک رشته کاملا نظری است اما تلاش کردیم سهم ونقش خود را در ماموریت حفظ و تبلیغ قرآن کریم انجام دهیم و در حال حاضر 10 مرکز از کلیه مراکز ما در سراسر کشور داوطلب برگزاری فعالیت‌های قرآنی هستند و با استقبال زیادی هم روبه‌رو هستیم.»
شاهآبادی به برگزاری جشنواره باران رحمت از 21 تا 25 ماه مبارک رمضان در باغ موزه قصر اشاره کرده و می‌گوید: «این جشنواره در زمینه قرائت قرآن کریم ویژه دانشجویان پسر برگزار می‌شود. همچنین در زمینه هنرهای تجسمی هم آثار هنری دانشجویان با موضوعات قرآنی از روز 24 ماه مبارک رمضان به مدت سه روز به نمایش درمی‌آید و در کل تلاش ما این است که فضای قرآنی را در جامعه تقویت کنیم.»
وی با بیان این نکته که فضای فرهنگی کشور بسیار نیازمند توجه به موضوعات قرآنی است، خاطر نشان می‌کند: «آن کاری که متولیان فرهنگی باید انجام دهند انطباق مفاهیم قرآنی با نیازهای روز جامعه است و اگر موفق شویم مسائل روز جامعه را در اندیشه‌های قرآنی تبیین و تحلیل قرآنی کنیم وظیفه خود را انجام داده‌ایم.»
فاصله گرفتن از قرآن و مشکلات پیش‌رو
حضرت آقا در اولین روز از ماه مبارک رمضان در دیدار قاریان، استادان و حافظان کلام‌الله مجید با ایشان از استحکام درونی جامعه در اثر انس روزافزون با قرآن کریم گفتند و اینکه آنچه به جوامع قدرت حرکت و عبور از چالش‌ها را می‌دهد همین استحکام درونی است. محور گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام روحی زهرائی مسئول نمایندگی ولی‌فقیه در ناحیه مقاومت مالک اشتر درخصوص چگونگی رسیدن به استحکام درونی از طریق انس با قرآن است. وی با اشاره به اینکه یکی از مشکلات جامعه ما این است که از قرآن فاصله گرفته‌ایم و آن انس و ارتباط لازم که باید جامعه، ملت و مردم با قرآن داشته باشند، متأسفانه کم است و درحد قرآن نیست، درمورد علت این فاصله گرفتن خاطرنشان می‌کند: «مهم‌ترین علت فاصله گرفتن انسانها از قرآن، به عدم شناخت آنها از قرآن برمی‌گردد، متأسفانه جامعه ما آن شناخت لازم را از قرآن ندارد. شناخت مردم ما از قرآن خلاصه شده در مجالس ترحیم یا آنکه مسافری را از زیر قرآن عبور دهیم یا بالای سر نوزاد بگذاریم. ما به عظمت قرآن در ظرافت و مباحث اخلاقی، علمی آن و همچنین معجزات قرآن توجه زیادی نمی‌کنیم. به این موضوع توجه نداریم که قرآن کتاب سعادت دنیا و آخرت ماست و قرآن باعث می‌شود سر دوراهی قرار نگیریم.
حجت‌الاسلام روحی به این مشکل مهم اجتماعی، طلاق اشاره کرده و می‌گوید: «بسیاری از طلاق‌ها و فروپاشی خانواده‌ها از یکدیگر و به بن‌بست رسیدن آنها به این دلیل است که خانواده‌ها انس با قرآن ندارند، اگر با تمام وجود آیات الهی درک شود قطعاً قرآن نسخه شفابخش برای همه دردها و مشکلات جامعه است و ما را از بن‌بست و دوراهی‌ها نجات خواهد داد.»
مسئول نمایندگی ولی‌فقیه در ناحیه مالک اشتر بر این باور است که گرفتاری‌های ما بخاطر عدم انس با قرآن است.
وی می‌گوید: «شناخت ما از قرآن کم است. قرآن 803 آیه پیرامون اخلاق تهذیب و استحکام خانواده دارد. قرآن درمورد مسائل اعتقادی و دینی 1442 آیه دارد. امروزه می‌بینیم که جوانان جامعه از کنار احکام دینی و شرعی به سادگی رد می‌شوند. چرا؟ چون به قرآن توجه ندارند و اگر اعتقادات در خانواده رسوخ کند، جوان به راه خلاف سوق داده نمی‌شود.»
حجت‌الاسلام روحی در ادامه با بیان این نکته که قرآن برای تمام موضوعات زندگی ما آیه دارد، می‌گوید: «انسان براثر انس با قرآن می‌تواند دنیا و آخرت خود را استحکام بخشد.»
حجت‌الاسلام روحی با بیان حدیثی از پیامبراکرم(ص) که می‌فرمایند خانه‌های خود را با نور قرآن روشن کنید، در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید: «در خانه‌ای که انس با قرآن شکل گرفت آن خانه نورانی و تاریکی از آن دور می‌شود.» و حضرت علی(ع) می‌فرماید: «با قرآن بزرگ‌ترین دردهای بی‌درمان جامعه شفا پیدا می‌کند، بزرگ‌ترین درد جامعه و بشر کفر، نفاق، تباهی و گمراهی است و حضرت علی(ع) دوای این دردها را در قرآن و تلاوت و الفت با آن می‌داند.»
وی با اشاره به اینکه قرآن نباید در جامعه اسلامی مهجور بماند می‌گوید: «حضرت امام انس با قرآن داشتند در زندگینامه ایشان می‌خوانیم که حضرت امام خمینی روزی 8 مرتبه قرآن می‌خواندند و ماهی یک بار ختم قرآن داشتند و در ماه مبارک رمضان هم 3 بار قرآن را ختم می‌کردند.»