همیشه درصدد بوده‌اند که ببینند امام صادق(ع) مثلا در حال سجده به کجا نگاه می‌کرد، چشم را مى‏بست یا باز می‌کرد و یا در وقت غذا خوردن، لقمه را چگونه برمی‌داشت، امّا درصدد نبوده‌اند که معلوم کنند در این خطّ سیر تاریخىِ کاروان بشر که امام صادق(ع) یک مهره‏ اساسى از این کاروان است، چگونه حرکت می‌کرد. در مقابل قدرت‌هاى طاغوتى که ریشه‏شان در تاریخ به زمان انبیای عظام و بزرگان تاریخ الهى می‌رسد و در مقابل این جبهه‏بندى بزرگ تاریخى چگونه عمل می‌کرد. درصدد نبوده‌اند اینها را پیدا کنند یا اگر درصدد بوده‌اند، چیزى ننوشته‌اند که ما امروز از آنها استفاده کنیم.
ما امروز وقتى که براى پیدا کردن روش زندگى ائمّه‏ معصومین(ع) دنبال مدرک و مبنا می‌گردیم، مثل محقّقین قرن سوّم و چهارم هجرى مجبوریم بگردیم دنبال همین روایات متفرّق و همین نقل‌هایی که وجود دارد و نمی‌توانیم یک چیز شکل‏گرفته‏اى، یک نوشته‏اى، یک تألیفى، یک مطالعه‏ منظّمِ پیوسته‏اى را پیدا کنیم که ما را از بسیارى از مطالعات بی‌نیاز کند.
باید مثل همان محقّقین قرن سوّم و چهارم هجرى عمل کنیم که می‌گشتند روایات را از دهان این و از دهان آن پیدا کنند و از مجموع نقل‌ها یک چیزى خودشان استنباط کنند. امروز ما هم در همان وضع قرار داریم؛ یعنی باید روایات را جمع کنیم و قول مورّخ و قول محدّث و قول مفسّر را نگاه کنیم و از مجموع آنچه نقل کرده‌اند، خودمان امروز یک استنباطى بکنیم. پس قبلا این کار نشده که اگر می‌شد، ما امروز این احتیاج را نداشتیم.
بنابراین یک فایده‏ شناختن زندگى رهبران و پیشوایان، فایده‏ آموزندگى است؛ یعنى به انسان مى‏آموزد که خطّ زندگى را چگونه باید مشى کرد و رفت و پیمود. به شیعه مى‏آموزد که اگر می‌خواهد پیرو امام و پیشواى خود باشد، در مقابل فلان مسئله‏ تاریخى یا فلان حادثه‏ اجتماعى چگونه باید موضع بگیرد. به کسى که در مقام رهبرى اجتماع به جاى امام نشسته است، مى‏آموزد که باید چگونه دنبال کار امام را بگیرد و چگونه جامعه را سیر بدهد و به آن کسى که گوش‏فرادهنده‏ به سخن او است، مى‏آموزد که سخن او را چگونه گوش دهد و روى چه نکته‏اش تعبّد کند و روى چه نکته‏اش آزاد و مستقل بیندیشد.
2) برانگیخته شدن و ایجاد اعتماد بنفس مذهبی
 دومین فایده‏ شناخت رهبران و پیشوایان، فایده‏ روحى و فایده‏ احساسى است، نه فایده‏ آموزندگى. یک جامعه مثل یک خانواده است. شما بچه‏هاى یک خانه را تصوّر کنید: اگر اینها احساس کنند که پدر باشخصیّتى نداشته‌اند، یا اصلا پدر نداشته‌اند، یا عکس این را تصوّر کنید؛ اینها تصوّر کنند که پدر باشخصیّت عظیم‏الشأنِ آبرومندى داشته‌اند که می‌توانند به او مباهات کنند؛ حالِ این دو جور بچه یکسان نیست. از مسائلى که امروز براى مردم دنیا مسلّمِ مسلّم شده، این است که براى ایجاد روح شخصیّت و استقلال در امّت‌هاى عالَم و در ملّت‌هایى که در این جهان زندگى می‌کنند، یکى از مهم‌ترین و مؤثّرترین عوامل، این است که پیشینه‏ افتخارآمیز این امّت و چهره‏ منوّر رجال پیشرو و پیشتاز این امّت، همچنان درخشنده و منوّر در مقابل چشم این امّت گرفته شود. این در این‌ها روح غرور ایجاد می‌کند.
شما امروز ببینید مثلا براى ژاندارک1 ملّتش چه می‌کند. از حرف‌هایی که خیلی شنیده‌ایم، یکی این است که آنهایی که شخصیّت بارز برجسته‏اى ندارند یا به عللى نمی‌توانند رویش تکیه کنند سمبل آن شخصیّت را، یا بعضى که زیاد دارند، سمبل آن شخصیّت‌ها را، به صورت سرباز گمنام یعنی به نام آن شخصیّت موهوم معیّن می‌کنند و همه در مقابل او اداى احترام می‌کنند. می‌گردند در لابه‏لاى دفائن2، آثار مدنیّت‌هاى گذشته را بیرون می‌کشند و غبار فراموشى را از چهره‏ اینها می‌زدایند و اینها را در مقابل چشم گرسنه و پرسش‏کننده و کنجکاو ملّت‌ها می‌گیرند، می‌گویند این تویى در چند قرن قبل؛ خودت را ببین _ که انسان خودش را در آیینه‏ قرن‌ها ببیند _ این کارى است که امروز در دنیا وجود دارد.
از این بالاتر، ملّت‌هایى هم که با یکدیگر ارتباط نژادى ندارند، امّا ارتباط هدفى دارند، ارتباط برنامه‏اى دارند، ارتباط نیازى و خواستى دارند، شخصیّت‌های سایر ملّت‌هایی را که با آنها این ارتباط را دارند، به عنوان یک شخصیّت محبوب و آموزنده و قابل ستایش، در مقابل چشم می‌گیرند. مثلاً گاندی اگر نژادش غیر نژاد مردم مصر است، امّا ملّت مصر هیچ ابایى ندارد که از شخصیّت گاندى تجلیل کند _ منظورم ملّت حالاى مصر نیست؛ به طور کلّى ملّتى که در حال رشد و ترقّى بود مثل ملّت مصر، آن روزى که با دشمنان‌شان مبارزه می‌کردند_ هیچ ابایی ندارد که گاندى را یک شخصیّت بزرگ معرّفى کند و روی آن کار کند و درباره‏اش کتاب بنویسد؛ چرا؟ براى خاطر اینکه اگرچه اینها با همدیگر ارتباط نژادى ندارند، ارتباط منطقه‏اى ندارند، امّا اینها در یک نیاز با همدیگر مشترکند و آن، نیاز به استقلال است.
مى‏بینید مردمى که مثلا در ویتنام دارند می‌جنگند3، در آن نقطه‏ دور عالم ممکن است از یک قهرمان دیگرى که در یک نقطه‏ دیگرى، با همان نیاز و با همان خواست، با یک دشمن دیگرى می‌جنگد، تقدیس کنند؛ چرا؟ براى خاطر اینکه وقتى یک قهرمان، یک شخصیّت محبوب، یک چهره‏ منوّر، به هر جهتی تعلّق به یک ملّت پیدا کرد _ چون با اینها هم‌نژاد بود یا چون با اینها هم‌منطقه بود یا اگر هیچکدام از اینها نبود، چون با اینها هم‌نیاز بود یعنی دارای نیاز واحدی بودند، دارای راه واحدی بودند _ براى زنده کردن این ملّت، خوب است که آن قهرمان را زنده کنند؛ خوب است که آن قهرمان را بشناسند.
پانوشت‌ها
1- زن قهرمان ملّی فرانسه (1431 _ 1412م)
2- گنجهای پنهان
3- آمریکا در سال 1955 میلادی و به بهانه‌ی جلوگیری از گسترش کمونیسم به ویتنام حمله کرد امّا با مقاومت سرسختانه‌ی مردم ویتنام مواجه شد. این جنگ تا 1975 میلادی طول کشید و خسارتهای زیادی را برای مردم ویتنام ایجاد کرد. سربازان زیادی از ارتش آمریکا نیز در این جنگ کشته شدند.