قیام تراکتورسوارها؛ سینمای اجتماعی مطلوب

آرش فهیم

 «خروج» یک ملودرام است که مسیری خلاف جریان مرسوم فیلم‌های اجتماعی را طی می‌کند.سال‌هاست که نوع فرسوده‌ای از اعتراض اجتماعی در سینمای ما و ازجمله در این دوره از جشنواره فیلم فجر غالب شده است. اما فیلم جدید ابراهیم حاتمی‌کیا را باید نمونه‌ای از سینمای انتقادی و اعتراضی و آلترناتیوی در مقابل فیلم‌های سیاه و جشنواره‌ای دانست.
اما آنچه به فیلم «خروج» تازگی بخشیده، گروه معترضان در فیلم است. تا به حال در اکثریت قریب به اتفاق فیلم‌های مدعی اجتماعی، یا سوسول‌های عاشق مهاجرت، سوژه بودند و یا اراذل و خلافکارها! اما برای اولین بار، مردان و زنانی اصیل و به معنای واقعی کلمه دردمند هستند که پرچمدار مطالبه‌ای مردمی می‌شوند. چند روستایی که در میان آنها پدر و همسر شهید و روحانی روستا و ریش سفیدان هستند این قیام را شکل می‌دهند. «خروج» مسئله محور است و به همین دلیل هم رویکرد انتقادی آن، شعاری و سیاست زده به نظر نمی‌رسد. قیام ریش سفیدان روستای عدل‌آباد در این فیلم، با ابزار کارشان یعنی تراکتورها و به پیشگامی رحمت، پدر یک شهید، به مقصد دفتر رئیس‌جمهور، برای رساندن صدای مردم ظلم دیده، استعاره‌ای قابل تأویل است و یک مدل جدید از فیلم اجتماعی را رقم زده است. گویی عدل آباد یک آرمانشهر فراموش شده است که مردم آن می‌خواهند مغفول ماندن این نقطه را به گوش بالاترین مدیر اجرایی کشور برسانند. در این مسیر، شاهد رقم خوردن یک فیلم جاده‌ای بومی هستیم. طنز، ترس و حماسه نیز از دیگر عناصر این درام است که باعث شده طرح و رنگ فیلم، متنوع شود. گروه تراکتورسوارها، نماینده همه مردم ایران هستند که شرافتمندانه مطالبه‌گری می‌کنند اما به غریبه‌ها باج نمی‌دهند. یکی دیگر از نکاتی که بین فیلم «خروج» و بسیاری دیگر از آثار اجتماعی، همین هویتمندی و استقلال نگاه حاکم بر آن است. پس فیلم، رسانه‌های بیگانه را نیز رسوا می‌کند و می‌گوید آنچه امثال بی‌بی‌سی مخابره می‌کنند، ربطی به واقعیت ندارد و راه حق طلب‌ها از این نوع رسانه‌ها جداست.
 نباید بازی یکدست فرامرز قریبیان را در جان گرفتن این فیلم نادیده گرفت. او یکی از ماندگارترین پدرشهیدهای سینمای ایران را تجسیم بخشیده است. آیا داوران سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر هم اسیر هیاهوها نخواهند شد و این موفقیت را خواهند دید؟