هدیه آقاپور
وجود داروی قاچاق در بازار سلامت کشور بر هیچ‌کس پوشیده نیست و نمی‌توان منکر ورود داروی قاچاق به کشور شد اما آنچه مهم است، اینکه وضعیت نگران‌کننده در بحث داروی قاچاق، بیشتر شامل داروهایی می‌شود که به‌صورت قاچاق وارد می‌شوند. زیرا، واردات داروی قاچاق علاوه بر اینکه دست‌اندرکاران عرصه واردات دارو را متضرر می‌کند، سلامت مصرف‌کنندگان را نیز به خطر می‌اندازد.
شاید از همین رو باشد که حساسیت‌ها در قبال داروهای وارداتی قاچاق، به مراتب شدیدتر از داروهایی است که از ایران به خارج از مرزها قاچاق می‌شود.
از کجا داروی مطمئن تهیه کنیم؟
یکی از دلایل شیوع توزیع و مصرف این نوع داروهای خطرناک، تبلیغات گسترده ماهواره‌ای و اینترنتی است. به همین خاطر به مردم توصیه می‌شود بهترین محل برای خرید دارو فقط داروخانه‌ها هستند. چرا که در صورت بروز هر نوع مشکل نیز موضوع بطور قانونی قابل رسیدگی است.
از آنجاکه داروهای تقلبی و ماهواره‌ای هیچ نام و نشانی از محل تولید و کشور تولید‌کننده ندارند، از این‌رو مردم و مصرف‌کنندگان پس از بروز مشکل نمی‌توانند به هیچ شکل ممکن شکایتشان را پیگیری کنند و به عبارتی دستشان به هیچ جا نمی‌رسد.
در حال حاضر پرونده‌های متعددی درباره عوارض هولناک و حتی مرگبار استفاده از داروهای تقلبی و قاچاق وجود دارداما متأسفانه قربانیان و خانواده‌هایشان نمی‌توانند به حداقل حق و حقوقشان نیز برسند. چرا که این نوع داروها به هیچ عنوان قابل پیگیری نیستند.
داروی تقلبی
 و هویت مخفی فروشندگان
اگر سری به دنیای اینترنت بزنید، می‌بینید که انواع و اقسام داروهای تقلبی در دسترس همگان قرار دارد. داروهای سقط جنین که ممکن است حتی به مرگ مادر باردار منجر شود، داروهای لاغری که مسهل هستند و با کاهش شدید آب بدن، احساس لاغری کاذب به فرد دست می‌دهد، داروهای افزایش قد که تأثیر هیچ‌کدام از آنها اثبات نشده است، یک‌مشت از خروارها دروغی است که به اسم داروی اصلی در اختیار مشتری قرار می‌گیرد.
به گفته سازمان غذ ا و دارو از مهم‌ترین خطرات مصرف داروهای قاچاق در کوتاه‌مدت آسیب به قسمت‌های مختلف بدن از جمله پوست، مو و چشم و در درازمدت به دلیل وجود فلزات سنگین مانند سرب، جیوه و کادمیوم و ... استعداد ابتلا به بیماری‌های خطرناک مانند بیماری‌های کبدی و کلیوی و حتی سرطان است.
بر اساس دستور‌العمل سازمان غذا و دارو، عرضه دارو در اینترنت غیرمجاز است و داروخانه‌ها حق فروش دارو از طریق وب‌سایت‌های خود ندارند. همچنین قانون به صراحت تأکید دارد، فروش دارو از طریق شبکه‌های مجازی به هر شکلی ممنوع است. به عبارتی داروخانه‌ها، ارگان‌ها و هیچ شخصی اجازه ندارد در سیستم مجازی اقدام به فروش دارو کند.
جای فروش دارو در داروخانه است. حتی سوپرمارکت‌هایی هم که اقدام به فروش داروهای خارج از شبکه فهرست دارویی کشور می‌کنند مرتکب تخلف می‌شوند. اما آیا داروخانه‌ها می‌توانند سایت داشته باشند یا خیر؟ باید گفت که داروخانه نیز مانند هر سیستم دیگری می‌تواند سایت داشته باشد و محصولات بهداشتی و آرایشی را تبلیغ کرده و بفروشد، اما این سایت‌ها هیچ‌گونه حق تبلیغ و عرضه دارو ندارند.
 عرضه «نوتری فیشنت»‌ها (فرآورده‌ها یا مکمل‌های رژیمی ‌و غذایی) بر اساس بخشنامه سازمان غذا و دارو، فقط از سوی داروخانه‌ها مجاز است اما می‌توانند فرآورده‌های تغذیه‌ای و رژیمی ‌درمانی را به‌عنوان مکمل در سایت‌ها و فضاهای مجازی تبلیغ کنند. البته تبلیغ شیر خشک در فضای مجازی از این قاعده مستثنی است و هیچ داروخانه‌ای حق تبلیغ شیر خشک را از طریق وب‌سایت ندارد. چنانچه داروخانه‌ها در سایت‌های‌شان دارو تبلیغ کنند بلافاصله با آنها برخورد تعزیراتی صورت می‌گیرد.
اما مهم‌ترین معضل در رابطه با فروش دارو که البته به شکل روتین هم مشاهده می‌شود و سلامت جامعه را تهدید می‌کند، داروهایی است که توسط شبکه‌های ماهواره‌ای و صاحبان صفحات خاص در فضایی مجازی است که نام و نشان دقیقی ندارند، مردم می‌توانند تنها با گرفتن یک شماره تلفن و یا یک پیام جذب این کالاها شوند بدون اینکه از صحت و سقم آن آگاه باشند.
پرونده‌های شکایت از فروشندگان داروهای تقلبی سال‌هاست که روی هم انبار می‌شود و کسی پاسخگوی بدن‌های مجروح و فریب‌خورده تبلیغات خارج از کشور نیست، چون هویت این فروشندگان همواره مخفی است.
خطر در کمین بدن‌سازان
بنگاه‌های زیبایی
بیماری‌های در کمین بدنسازان را می‌توان به‌دلیل مصرف داروهای مکمل و نوع تغذیه دانست.
 مکمل‌های بدنسازی، مکمل‌های غذایی هستند که از سوی ورزشکاران و به‌ویژه افراد بدنساز یا به اصطلاح بادی‌بیلدینگ‌کار مصرف می‌شوند. این مکمل‌ها به دلایل مختلف همچون تسریع افزایش وزن، تسریع کاهش وزن و بهبود ظاهر ورزشکار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روزها استفاده از انواع هورمون‌های نیروزا میان جوانانی که تب داغ تناسب اندام و عضلانی شدن را در سر دارند رایج شده است.
 این در حالی است که نمی‌توان اصل یا تقلبی‌بودن داروهای موجود در بازار را با قطعیت تشخیص داد و همین باعث شده تا داروهای تقلبی به میزان قابل توجهی در بین ورزشکاران مصرف شود.
 این داروها به‌دلیل تقلبی‌بودن،‌ ترکیبات مشخصی ندارند و مشخص نیست که چه تأثیرات مخربی بر بدن مصرف‌کنندگان دارند. باید توجه داشت، کسانی که تمایل دارند از داروهای مکمل اصل استفاده کنند، تنها باید این داروها را از مراکز مجاز، یعنی داروخانه‌ها، تهیه کنند و توجه داشته باشند که مکمل خریداری شده‌شان، برچسب اصالت و سلامت و کد رهگیری داشته باشد.
معمولا در فضای مجازی و ماهواره تبلیغات زیادی روی معرفی دارو انجام می‌شود؛ در تبلیغات ماهواره‌ای به شدت روی افکار عمومی کار می‌شود تا ضرورت مصرف دارویی را القا کنند و یا محصول را به مانند معجزه نشان دهند که می‌توان به داروهای افزایش قد‌ اشاره کرد که نه‌تنها قد را بلند نمی‌کند، بلکه هزینه‌های سنگینی بر افراد تحمیل کرده و سلامتی آنها را نیز تهدید می‌کند.
به گفته رئیس انجمن متخصصان داخلی کشور درباره تأثیرات مکمل‌های غذایی و ورزشی بر سلامت جامعه؛ آنچه در بین ورزشکاران تحت عنوان مکمل مصرف می‌شود، اغلب مکمل غذایی نیستند، بلکه دارو هستند، چون برخی شرکت‌ها مجوزهای ورود دارو را ندارند و با عنوان مکمل، آن را در بازار توزیع می‌کنند.
سیدمرتضی خاتمی ‌نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «مردم عزیز ما بدانند محموله‌های قاچاق دارو، مکمل‌ها و محصولات آرایشی، به هیچ عنوان قابل اعتماد نیستند.»
وی ادامه می‌دهد: «دارو و محصولات آرایشی باید مورد تایید وزارت بهد‌اشت و سازمان غذا و دارو قرار گیرند، داروهایی که از طرق قانونی وارد کشور می‌شوند؛ مبدا آن مشخص بوده و انتقالشان در بستر مناسب صورت می‌گیرد درحالی که داروهای قاچاق معلوم نیست چند دست گشته، چقدر و در چه شرایطی نگهداری شده و در کجا و با چه ‌ترکیباتی ساخته شده است !»
خاتمی‌ تصریح می‌کند: «بسیاری از داروهای قاچاق و محصولات آرایشی و بهداشتی ممکن است تقلبی باشد، مواد تشکیل‌دهنده آن ویا فرمولاسیون آن غیراستاندارد باشد، از سوی دیگر اکثر این کالاها با شرایط نگهداری نامناسب به دست مصرف‌کننده می‌رسد و یا تاریخ مصرف قابل قبول هم ندارند.»
نماینده ماهنشان و ایجرود در مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: «بنابراین آنچه غیراز مجاری رسمی ‌وارد کشور می‌شود چون با سلامت مردم در ارتباط است باید از تهیه و مصرف آن خودداری کرد و در وهله اول، این مردم هستند که باید از خرید چنین محصولاتی اجتناب کنند، چرا که سلامتی و پولشان به اتفاق به هدر خواهد رفت.»
وی با تأکید بر اینکه هر آنچه که ما به دنبال آن هستیم مانند دارو یا محصولات تقویتی، آرایشی و بهداشتی به سهولت توسط مجاری قانونی فراهم است، یادآور می‌شود: «حتی اگر قیمت داروها و محصولاتی که مورد تایید هستند از کالای قاچاق بالاتر باشد، به صرفه‌تر است، چرا که داروی قاچاق قطعا به‌خاطر قیمت پایینش جذابیت دارد اما کیفیت آن قویا مورد سوال و ابهام است.»
عضو کمیسیون بهداشت و درمان تصریح می‌کند: «امروزه بخشی از سودهای کلان به قاچاق دارو تعلق دارد به‌طوری که سود داروهای تقلبی حتی از سود قاچاق مواد مخدر نیز فراتر است، از مهم‌ترین راه‌های مبارزه با عوارض جبران‌‌ناپذیر داروهای تقلبی در تمام دنیا از جمله کشور ما، اطلاع‌رسانی گسترده و آموزش به مردم است. حدود ۱۰ درصد داروهای کشورهای در حال توسعه تقلبی است. این رقم در کشورهای پیشرفته حدود یک درصد است.»
خاتمی‌ خاطرنشان می‌کند:» برابر گزارش‌ها، در سال‌های اخیر با افزایش داروهای قاچاق روبه‌رو بوده‌ایم. به‌نظر می‌رسد قوانین و مقررات موجود برای پیشگیری از پدیده قاچاق کفایت نمی‌کند. خلأ‌های قانونی و مجازات‌های سبک در این حوزه و مشکلاتی که در مسیر اجرای قوانین وجود دارد، خود عاملی برای افزایش این معضل به‌شمار می‌رود.»
تحریم و قاچاق خوب، قاچاق بد
در سال‌های 90 - 91 به علت تحریم‌ها، قاچاق دارو در ایران رونق بیشتری پیدا کرد. بخش دیگر قاچاق دارو در کشور به علت ممنوعیت قانونی به لحاظ فروش و مصرف از قبیل داروهای مخدر، سقط جنین و نیروزای هورمونی است اما داروهای قاچاق در همه جای دنیا به علت نامشخص بودن محل تولید، توزیع و شرایط نگهداری از قبیل حفظ زنجیره سرمایه غیرقابل استفاده محسوب می‌شود.
عباسعلی پوربافرانی عضو کمیسیون بهداشت و درمان نیز در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «بحث دارو در حوزه سلامت یک بحث بسیار مهم است که نمی‌توان به آن نگاه گذرا یا تجاری داشت چون با سلامت افراد در ارتباط است.»
 وی ادامه می‌دهد: «بعد از تحریم دارو متأسفانه شرایطی در کشور ایجاد شد که قاچاق دارو حالت رسمی‌ به خودش گرفت و نوعی خدمات‌رسانی تلقی شد، به این معنی که دارویی که در کشور تولید نمی‌شد و در داخل آن نیاز مبرم داشتیم با سازوکارهای تحریم دورزده شده و این داروها را به دست بیماران عزیزمان رساندیم.»
وی می‌افزاید: «بنابراین در مقاطعی ناگزیر به واردکردن دارو به کشور به‌صورت غیررسمی ‌بودیم و فراموش نکنیم که این نوع واردات کاملاًً با نظارت صورت می‌گیرد و حساب آن از واردات داروهایی که در داخل کشور تولید می‌شود و یا غیراستاندارد است و فقط جنبه تجاری دارند جداست.»
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس تصریح می‌کند: «قاعدتاً کالاهای قاچاق شرایط نگهداری لازم و استانداردهای تولید را دارا نیست و بعضاً تولید این داروها نیز به‌صورت قاچاقی در کشورهای مبدا صورت می‌گیرد.»
پوربافرانی اضافه می‌کند: «کانال ورود دارو به کشور باید با نظارت دقیق صورت گیرد اما جدای از بحث نظارت مردم عزیز نیز باید از خرید این دارو مکمل‌ها و محصولات آرایشی و بهداشتی خودداری کنند.»
بازار فروش داروهای تقلبی، به یک نقطه خاص محدود نیست. فضای واقعی، مجازی، شبکه‌های ماهواره‌ای و خلاصه هر جایی‌که تقاضاکننده‌ای وجود داشته باشد؛ بازار داروهای تقلبی هم رواج دارد؛ البته این بازار مکاره عمدتاً در کلانشهرها بیشتر جولان می‌دهد.
فراموش نکنیم سایت‌های مجازی مانند دلالان ناصرخسرو، داروها را از مسیر نادرست تهیه می‌کنند و به مصرف‌کننده می‌رسانند.
ناصر خسرو زمانی مرکز فروش داروهای کمیاب و قاچاق بود اما اکنون این اتفاق از طریق سایت‌های اینترنتی صورت می‌گیرد و با اینکه فروش دارو از طریق اینترنت غیرقانونی و به نوعی قاچاق محسوب می‌شود اما بیشتر داروهای قاچاق از طریق این سایت‌ها، عرضه و در محل به مشتری تحویل می‌شود.
ضروری است مصرف‌کنندگان از مصرف داروی مشکوک خودداری نموده و با پزشک خود درخصوص تهیه دارو از مرجع معتبر و قابل اطمینان اطلاع حاصل کنند حتی اگر وضع به همین شکل نیز ادامه داشته باشد و قاچاقچیان قارچ‌گونه در بسترهای مختلف فعالیت کنند بدون شک با اجتناب از این کالاها می‌توان جلوی آن را تا حدودی گرفت.
از سوی دیگر تمرکز مراجع ذی ربط برای کنترل و مبارزه با این بازار گسترده قاچاق دارو که امروز علاوه بر سلامتی پیکره اقتصاد کشور را نیز هدف قرار داده موضوع مهمی است که امیدواریم به مانند دیگر وعده‌های دولت به حال خود رها نشود.