مشکلات مالی دولت که خود را عموما در قالب کسری بودجه نشان می‌دهد، در سال‌های اخیر و با گسترش دامنه تحریم‌های نفتی آمریکا علیه کشورمان تشدید شده است. کارشناسان اقتصادی می‌گویند که در بودجه سال 98 برای دولت حدود 478 هزار میلیارد تومان درآمد تعیین شده بود که باید حدود 150 هزار میلیارد تومان آن از راه فروش نفت خام تامین می‌شد. اما پس از تحریمهای نفتی و کاهش صادرات و نوسانات قیمت جهانی نفت، مشخص نیست چه میزان از این مبلغ تامین خواهد شد، بنابراین این رقم عملا به کسری بودجه تبدیل می‌شود.
به اعتقاد کارشناسان حوزه اقتصاد انرژی، راهکار میان مدت برای دور زدن تحریم‌ها و در عین حال کاهش وابستگی ساختاری بودجه به فروش نفت خام، توسعه زنجیره تولید فراورده‌های نفتی و به طور خاص، تمرکز بر احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه هاست. نمونه موفق در این زمینه هم ساخت پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس می‌باشد که با همت قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء سپاه توسط نیروهای داخلی ساخته شد و کشور را در تولید بنزین خودکفا کرد تا هم بستر تحریم بنزین کشور را برچیند و هم ارزش افزوده تولید بنزین را نصیب کشور کند.
با این حال رویکرد وزارت نفت در دولت روحانی، افزایش سهم کشور از بازار فروش نفت خام بوده و به اعتقاد برخی کارشناسان، بیژن زنگنه اساسا اعتقادی به توسعه پالایشگاهی ندارد. به همین دلیل بزرگترین افتخار دولت تدبیر و امید در این حوزه، بهره‌برداری از برخی فازهای پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس بوده که افتخار آن هم در حقیقت متعلق به دولت قبل و قرارگاه خاتم الانبیاء بوده است.
بخش عمده پیشرفت این پالایشگاه عظیم در دولت قبل صورت گرفت و باقیمانده آن در دولت اخیر با تأخیر چندساله وارد مدار تولید شده است.
با این حال به اعتقاد کارشناسان دولت‌گریزی از توسعه پالایشگاه‌ها ندارد و برای موفقیت در این موضوع باید رویکرد گذشته خود را اصلاح کند.
به گزارش مشرق، تاکنون قوانین جاری کشور برای تشویق به توسعه پالایشگاهها و پتروپالایشگاهها و کاهش خام فروشی از روش «تخفیف خوراک» استفاده کرده‌اند اما این روش طی ۲۲ سال اخیر نتیجه مثبتی در پی نداشته است.
زیرا این روش جذابیت اقتصادی و IRR پروژه را افزایش می‌دهد اما کمکی به «تامین سرمایه‌گذاری اولیه» نمی‌کند، زیرا نقدینگی موجود در جامعه از نوع خرد است و از نوع کلان نیست. با تخفیف خوراک حتی تامین مالی مردمی نیز امکان‌پذیر نیست، زیرا این روش بازگشت سرمایه مردم را نهایتا از ۱۳ سال به ۱۰ سال کاهش می‌دهد و این مدت مورد استقبال مردم نیست. اما در روش تنفس خوراک دو مزیت زیر برای پروژه‌های پتروپالایشگاهی اتفاق می‌افتد:
الف) افزایش نرخ بازده داخلی (IRR) پروژه به اندازه پنج الی شش درصد
ب) کاهش بازگشت سرمایه به سه الی چهار سال
در روش تنفس خوراک، ابتدا یک پتروپالایشگاه به کمک سازمان بورس و با استفاده از سرمایه‌های مردمی تامین مالی می‌شود و طی مدت چهار سال ساخته می‌شود. سپس به محض بهره‌برداری از یک تا دو سال تنفس خوراک برخوردار می‌شود.
این تنفس خوراک از محل نفتی است که به دلیل تحریم‌های نفتی با کاهش تکلیفی تولید مواجه شده و در مخازن نفتی کشور، بلااستفاده محصور شده است.
به این معنا که پتروپالایشگاه یک تا دو سال خوراک نفت خام را از صندوق توسعه ملی دریافت می‌کند (تمامی تنفس خوراک از سهم صندوق توسعه ملی از نفت خام خواهد بود) ولی هزینه خوراک را علی الحساب پرداخت نمی‌کند و جزء بدهی پتروپالایشگاه به حساب می‌آید، تا جایی که هزینه خوراک برابر کل هزینه سرمایه‌گذاری شده در واحد پتروپالایشگاهی شود.
این روش می‌تواند سود ۴۰ درصدی تضمینی به مردم را به کمک سازمان بورس و صندوق توسعه ملی ارائه دهد و هدایت نقدینگی را از سمت بازارهای موازی غیر مولد یا حتی پروژه‌های غیررسمی و غیرحاکمیتی نظیر «پدیده شاندیز» به سمت پروژه‌های رسمی، مولد و تضمین شده انجام دهد.
تنفس خوراک اعطا شده به پتروپالایشگاه، رانت نیست و در حکم وام یا تسهیلاتی است که طی ۱۲ سال توسط پتروپالایشگاه به صندوق توسعه ملی بازگشت داده می‌شود.
علت کاهش صادرات نفت خام ایران در زمان تحریم، ویژگی‌های منحصر به فرد نفت خام است. نفت خام هیچ کاربردی در صنایع به جز پالایشگاه ندارد. این در حالی است که از ۶۵۵ پالایشگاه موجود در دنیا، تنها ۴۰ پالایشگاه بر مبنای نفت خام ایران طراحی شده‌اند و خریداران عمده نفت ایران همین پالایشگاه‌ها هستند.
این واحدها به محض تحریم نفت ایران، از خرید نفت ما امتناع می‌ورزند و به همین دلیل آمریکا این توانایی را دارد که ظرف مدت یک ماه صادرات نفت خام ایران را بیش از ۷۰ درصدکاهش دهد.
اما تجربه تحریم‌ها در سال ۹۰-۹۱ و همچنین تجربه تحریم اخیر در چندماهه گذشته نشان می‌دهد که آمریکا توانایی تحریم فرآورده‌های پتروشیمیایی و پالایشی را ندارد.
به طوری که صادرات سوخت‌هایی نظیر گازوئیل و نفت سفید هیچگاه برای ایران مشکل‌ساز نشده است و صادرات فرآورده‌های پتروشیمیایی نیز اولا با یک تاخیر زمانی یکساله کاهش یافته است و ثانیا کاهش مذکور نهایتا در حد ۳۰ درصد بوده است.