kayhan.ir

کد خبر: ۱۶۴۷۴۱
تاریخ انتشار : ۲۱ تير ۱۳۹۸ - ۱۹:۵۴
نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی-۴۲

مسجد هدایت، یادگاری از خاندان هدایت




تاريخ ساخت، احياء
و توسعه مسجد هدايت
مسجد هدايت تهران در خيابان جمهورى اسلامى بعد از چهارراه جمهورى اسلامى (چهارراه اسلامبول) نرسيده به خيابان لاله‏زار واقع شده است.
متأسفانه تاريخ و شرح دقيقى از بناى اوليه مكان فعلى مسجد هدايت به دست نيامد. كتاب تاريخ شفاهى مسجد هدايت از صفحه 32 تا 37 فقط به رونق مسجد هدايت با آمدن آيت‏اللّه‏ طالقانى در سال 1327 به بعد و چگونگى توسعه آن در سال 1340 آن هم به صورت خيلى مختصر و گذرا و به نقل از كتاب طالقانى و تاريخ، نوشته بهرام افراسيابى و سعيد دهقان‌اشاره مى‏نمايد و هيچ‏گونه توضيحى در مورد سابقه اين امكان و بانى آن و تاريخ احداث ابتدايى آن نمى‏نمايد.
در كتاب اول درباره مسجد هدايت چنين نوشته:
«مسجد هدايت در ضلع شمالى خيابان جمهورى اسلامى واقع است كه به مسجد مخبرالدوله يا كمال هدايت و تكيه على‏قلى معروف است. اين مسجد در زمان گذشته (ناصرى) مسجد گذرگاهى بوده است. قسمت‏هايى از ملك و مسجد كه يتيم‏خانه و درمانگاه بوده، طبق وصيت مخبرالدوله 30 سال بعد از فوت او به اين مكان‏ها اضافه شده است. هنگامى كه آيت‏اللّه‏ طالقانى پيش‏نماز مسجد شد، مسجد از حالت گذرگاهى درآمد. در نماى بيرون مسجد آيه‏هايى از قرآن به خط زرين‏الخط در سال 1344ش بر كتيبه‏ها نوشته شده و با نقوش گل و ترنج تقسيم‏بندى و بر سر در ورودى مسجد نيز شعرى از محمدعلى صغير نوشته شده است. داخل مسجد 25 قبر خانوادگى واقع است كه پس از گسترش مسجد، سنگ قبرها در داخل رواق‏ها افتاد و در فضايى نگهدارى مى‏شود و تنها سنگ قبر سازنده مسجد به طور ايستا (عمودى) بر ديوار قرار گرفته است كه به دليل رنگ بسيار روشن و تا حدودى فرسودگى سطح سنگ به سختى و با نورپردازى خاص‌اشعارى را كه بر روى سنگ حك شده مى‏توان خواند.»
آقاى اسماعيل كريمخانى فرزند مرحوم حاج ابراهيم كريمخانى اولين خادم مسجد هدايت در مصاحبه با اين مركز مى‏گويد:
«رضا قلى‏خان هدايت معروف به لله‏باشى قاجار بود و براى احيا و توسعه شهر مقدارى از زمين‏هاى تهران كه اكنون در منطقه دروازه شميران و لاله‏زار و چهارراه اسلامبول و خيابان هدايت قرار دارد را به او سپردند تا در عمران و آبادى و توسعه آن سعى نمايد و مكان فعلى مسجد هدايت نيز در اين محدوده قرار داشت وقتى پدر من در سال 1316 به تهران آمد و كارگر شهردارى شد، چندين سال بعد در حدود سال 1326 يا 1327 فردى به نام داود كاشانى كه مباشر املاك و موقوفات خاندان هدايت بود از پدرم خواست كه در جنب محل فعلى مسجد سكنى گزيند. در آن موقع مسجد هدايت ظاهر مسجد نداشت و مقدارى زيلو و وسايل ديگر در آن قرار داشت و كلاً متروكه بود و در آن بسته بود.»
مهدى بامداد در كتاب شرح رجال ايران در مورد على قلى‏خان مخبرالدوله ملقب به اميرالشعراء پسر بزرگ رضا قلى‏خان لله‏باشى مى‏نويسد:
«... مخبرالدوله در روز جمعه پانزدهم صفر 1315 ه ق (1276 ه ش) در سن 70 سالگى در تهران درگذشت و در تكيه رضا قلى‏خان نزديك قبر پدرش به خاك
سپرده شد.»
همچنين در شرح زندگى حسن‏على كمال هدايت ملقب به نصرالملك پسر حسين قلى‏خان مخبرالدوله مى‏نويسد:
«... در اسفند 1335 ش در سن 84 سالگى در تهران درگذشت و در مقبره خانوادگى در خيابان اسلامبول به خاك سپرده شد.»
هم‏چنين در عريضه‏اى كه خاندان هدايت در دى ماه 1340 ش خطاب به رياست ديوان كل كشور و دادستان كل نوشته‏اند و شامل امضاهاى متعدد از فرزندان و نوادگان حسين قلى‏خان، غلامرضاخان، حسن‏على خان كمال، على قلى‏خان همگى با شهرت هدايت است چنين آورده‏اند:
«بنابر مفاد وقف نامه، تكيه و درمانگاه موقوفه على قلى‏خان مخبرالدوله كه توليت آن با دو نفر از نوادگان نسلاً بعدالنسل از آن مرحوم كه لياقت و شايستگى احراز مقام توليت را داشته باشند، اينجانبان نوادگان مرحوم على قلى‏خان مخبرالدوله به اطلاع جنابان رياست محترم ديوان كل كشور و دادستان محترم ديوان مزبور و كليه افراد خانواده هدايت مى‏رسانيم كه آقاى حسين‏قلى هدايت فرزند مرحوم مصطفى قلى فهيم‏الدوله فرزند مرحوم حسين قلى‏خان مخبرالدوله كه ايشان فرزند ارشد مرحوم على قلى‏خان مخبرالدوله مى‏باشد، از هر حيث لياقت و شايستگى اداره تكيه جدمان و كليه موقوفات تكيه مزبور را دارند...»
اين عريضه كه اكنون حكم يك سند تاريخى را دارد توسط آقاى اسماعيل كريمخانى در تاريخ 28/9/88 به اين مركز اهداء گرديد و نامبرده در جواب اين سؤال كه آيا اين تعيين متولى جديد براى موقوفات خاندان هدايت شامل موقوفات منطقه دروس شميران است يا موقوفات نامبرده در منطقه لاله‏زار؟ اظهار نمود: «شامل منطقه لاله‏زار و در حقيقت شامل كل موقوفات خاندان هدايت مى‏باشد.»
آنچه از مطالب پيش گفته برمى‏آيد اين است كه:
اولاً: مسجد هدايت شامل مقبره‏هاى خاندان هدايت است كه آرامگاه شش نفر از آنها با مشخصات معلوم مى‏باشد و قبر مادر و دخترى نيز در آن وجود دارد كه در سانحه تصادف در جاده همدان فوت نموده‏اند و نهايتا در اين مكان به خاك سپرده شده‏اند.
اما افرادى از خاندان هدايت كه در اين محل دفن شده‏اند عبارت است از:
1ـ رضا قلى‏خان هدايت ملقب به لله‏باشى متوفى 1250 شمسى.
2ـ على قلى‏خان هدايت ملقب به اميرالشعراء و مخبرالدوله متوفى 1276 شمسى.
3ـ مرتضى قلى‏خان هدايت ملقب به صنيع‏الدوله متوفى 1289 شمسى.
4ـ محمد قلى‏خان هدايت ملقب به مخبرالملك متوفى 1296 شمسى.
5ـ مصطفى قلى‏خان كمال هدايت ملقب به فهيم‏الدوله متوفى 1328 شمسى.
6ـ حسن‏على كمال هدايت ملقب به نصرالملك متوفى 1335 شمسى.