ضرورت بررسی وضعیت تجهیز وسایل گرمایشی مدارس-بخش نخست
آتش غفلت دامنگیر مدارس مناطق محروم
گالیا توانگر
شاید برای خیلی از ما که در منزل یا محل کار خود جلو بخاری، شوفاژ ویا دستگاه گرمایشی نشسته ایم و چای می نوشیم، خواندن چنین حوادثی بسیار دور از ذهن باشد، اما حقیقت تلخ این است که برخی مدارس حقیقتا کارشان لنگ یک بخاری برای کلاس درس کودکان است. درست است که بعد از وقوع حوادث تلخ این چنینی نهایتا تعدادی از کادر مدرسه به سهل انگاری متهم میشوند، ولی به راستی برای جلوگیری از تکرار حوادث تلخ مربوط به بخاری مدارس چه باید کرد؟
آذرماه 97 یک واحد آموزشی پیش دبستانی و دبستان در خیابان مصطفی خمینی 23 زاهدان طعمه حریق شد.علت این حادثه از سوی آتش نشانی، آتش گرفتن بخاری نفتی اعلام شد. بعد از ساعتی خبر فوت یکی از دانش آموزان حادثهدیده از سوی علیرضا نخعی مدیر کل آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان اعلام شد. وی ضمن ابراز تالم شدید از درگذشت این دانش آموز گفت: «در بررسی های اولیه از سانحه کوتاهی بعضی همکاران ما مشخص شد که لازم است مراتب تاسف و عذرخواهی خویش را از خانوادههای محترم دانشآموزان اعلام کنیم.»
درپی آتشسوزی در مدرسهای در زاهدان، قصور مدیر و مربی آموزشی محرز شده و دستور بازداشت آنها صادر گشت.
همچنین روابط عمومی آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان اعلام کرد که مدیر آموزش و پرورش ناحیه ۲ زاهدان در پی حادثه در پیش دبستانی و دبستان دخترانه اسوه حسنه و به منظور ابراز همدردی با خانوادههای داغدیده و مصدوم از سمت خود استعفا داد.»
مدیر کل آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان بعد از مدتی اعلام کرد که دو دانش آموز از چهار دانش آموزی که در این آتشسوزی دچار مصدومیت شده بودند، فوت کردند.
42 درصد کلاس ها
بدون بخاری استاندارد
مهرالله رخشانیمهر رئیس سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس در آبان ماه سال جاری اعلام کرده بود: «اعتبارات دستگاههای گرمایشی و سرمایشی در مناطق محروم حدود ۱۵۰ میلیارد تومان است که به استانها ارسالشده است و تا پایان سال ۹۷ حدود ۱۵۰ میلیارد تومان دیگر نیز به استانهای محروم توزیع میشود.»
رئیس سازمان تجهیز و نوسازی مدارس کشور در آذرماه سال جاری بعد از حادثه آتش سوزی مدرسه سیستان با بیان این که بیش از ۴۰درصد از مدارس کشور به سیستم گرمایشی استاندارد مجهز نیستند، می گوید: «در تلاشیم با یک برنامه زمانبندی ۳ سال آینده بخاریهای غیراستاندارد را از مدارس جمع کرده و بخاریهای استاندارد را جایگزین کنیم.»
بنابراین نمی دانیم باید دلخوش به اعتبارات 150 میلیارد تومانی با قرار تزریق تا پایان سال 97 باشیم و یا سه سال دست زیر چانه بزنیم که کار تجهیز مدارس صورت پذیرد؟
تا سه سال آینده خدا می داند که در صفحه حوادث چند حادثه دیگر از بخاری مدارس گزارش خواهد شد؟ معمولا در حوادث این چنینی مثل داستان تلخ آخری در سیستان گفته می شود که بخت با دختران گیر افتاده در آتش غفلت مثل صبا،مونا، مریم و یکتا یار نبوده است! اما بخت را باید با عقل، تدبیر و برنامه ریزی ساخت.
بیشتر آتش سوزی های مدارس مربوط به بخاریهای نفتی است که گفته می شود آموزش و پرورش استفاده از آن ها را ممنوع اعلام کرده است. بخاریهایی که در سالهای گذشته برخی دانشآموزان روستایی جانشان را از دست دادند، مثل «سیران یگانه» که در حادثه شینآباد در آتش سوخت و فوت کرد، مثل «مراد نارویی» که بر اثر خفگی در خوابگاه مدرسه شبانهروزی «چاه رحمان نصرتآباد» زاهدان جان باخت،همگی از نوع بخاری نفتی بوده اند.
در این سالها فصل سرما برای دانشآموزان در مناطق محروم و دورافتاده فصلی با خاطرههای خوب نیست؛ به ویژه این که وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده است: «۴۰ تا ۴۲ درصد کلاسهای ما هنوز وسایل گرمایشی استاندارد ندارند. البته بخاریهای قطرهای در سراسر کشور قطع شده است، اما بخاریهای غیر استاندارد، هنوز در کلاسها استفاده میشود که با اعتبارات لازم پیشبینیشده در برنامه ششم سعی داریم به وسایل گرمایشی استاندارد تبدیل شوند.»
وقتی کلمات بخاری های غیراستاندارد هنوز در کلاس های درس روشن هستند را می شنوم، دست هایم می لرزد. یعنی باز شاهد چند حادثه دیگر در طی سال هایی هستیم که ادعا شده برای تجهیز وسایل گرمایشی مدارس تلاش خواهد شد؟
بر اساس آمار وزارت آموزش و پرورش ۱۲۰ هزار کلاس آموزش و پرورش سیستم گرمایشی استاندارد ندارد. این تعداد کلاس درس حدود ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دانشآموز را در خود جای داده است. بر اساس اعلام آموزش و پرورش علاوه بر این تعداد کلاس، ۵۰ هزار اتاق اداری آموزش و پرورش هم در کشور با بخاری نفتی گرم میشوند!
بخاری استاندارد در خانه هایشان هم نیست
مریم موحدی یک مدیر مدرسه در روستاهای سیستان در پاسخ به این سوال که چرا از خانوادهها برای خرید بخاری کلاسی هزینه جمع آوری نمی شود، میگوید: «برخی از خانواده ها در منطقه به قدری فقیرند که از پس تامین غذای کودکان خود بر نمی آیند، حال ما با چه رویی می توانیم از آن ها انتظار داشته باشیم که به مدرسه هم کمک کنند؟»
وی ادامه می دهد: «برای مثال روستای تپه کنیز یکی از محروم ترین هاست. همین پارسال یک خیریه کمک به کودکان 100 دستگاه بخاری-آن هم از نوع بخاری نفتی که نباید استفاده شود- به خانواده های کودکان روستا اهدا کرد. تعدادی پرس غذا نیز توزیع شد.»
این فرهنگی از گروه های اردوهای جهادی نیز به خاطر فعالیت های مثبت شان تشکر کرده و می گوید: «این گروه ها آن قدر بودجه ندارند که بتوانند تمام روستاها و نقاط محروم سیستان را پوشش دهند. در این باره باید تبلیغ روی لزوم فعالیت خیرین کل کشور صورت پذیرد و از کل کشور تقاضای همیاری کنیم.»
خیرین پای محکم تجهیز وسایل گرمایشی مدارس
آیت الله سلیمانی نماینده ولی فقیه در سیستان و بلوچستان معتقد است که سیستان و بلوچستان از نظر توسعه مراکز آموزشی دارای تفاوتهایی است که گاهاً توجه به مراکز بزرگ باعث فراموش شدن مراکز کوچک شده است.
درراستای تامین امکانات گرمایشی مدارس و اقدامات ضرب العجلی به نظر می رسد در حال حاضر تنها میتوان بر روی فعالیت خیرین مانور داد.
علیرضا نخعی مدیر کل آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان در همین باره می گوید: «چهار هزار و ٥٠٠ دستگاه بخاری استاندارد ظرف یک هفته گذشته (بعد از حادثه آتش سوزی مدرسه) در مدارس سراسر این استان توزیع شده و هزار دستگاه بخاری استاندارد دیگر تا چند روز آینده تحویل و توزیع خواهد شد.»
وی در خصوص ایمنی و تامین سیستمهای گرمایشی مدارس در ادامه میگوید: «با توجه به همتی که در زمینه تامین وسایل و تجهیزات گرمایشی برای مدارس این استان انجام شده، دیگر هیچ مدرسهای از سیستم گرمایشی غیر استاندارد استفاده نخواهد کرد.»
اعتبارات کافی نیست
یک کارشناس تعلیم تربیت معتقد است: «در حالی که استفاده از بخاریهای نفتی در کشور منسوخ شده و حتی شرکتهای تولیدکننده تولید بخاری نفتی را متوقف کردهاند، ۱۲۰ هزار کلاس درس کشور مجهز به بخاری نفتی هستند و حدود ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دانشآموز عمدتاً روستایی، در معرض آتشسوزی قرار دارند. سیستم برق مدارس نیز اغلب فرسوده و کهنه است. اکثر مدارس کشور از نظر سازه و تجهیزات، غیراستاندارد و خطرآفرین هستند و هیچ نهاد اداری از جمله سازمان نوسازی، خود را مسئول کنترل و نظارت فنی تجهیزات نصب شده در مدارس نمیداند. کپسول آتشنشانی در گوشه آبدارخانه مدارس یک دکور است و هیچ کس از مدیر تا معلم و دانشآموز برای مواجهه با شرایط بحرانی، آموزش ندیدهاند و دستورالعملی هم در این زمینه در اختیار مدارس نیست.»
درباره این موضوع و بودجه استانداردسازی تجهیزات مدارس، مهرالله رخشانیمهر، معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان تجهیز و نوسازی مدارس کشور می گوید: «اتفاق تلخ شینآباد موجب شد مجلس بخشی از اعتبارات عوارض گاز را به توسعه و سرعتبخشی به استانداردسازی گرمایشی و سرمایشی مدارس اختصاص دهد و همین اقدام اثربخش موجب شد در فاصله سالهای ۹۰ تا ۹۶ حدود ۲۴ هزار مدرسه با ۱۷۰ هزار کلاس درس استانداردسازی گرمایشی شود.»
وی می افزاید: «بودجه استانداردسازی وسایل گرمایشی و سرمایشی مدارس به همراه تجهیز هنرستانها حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰ میلیارد تومان است که حدود ۳۰ درصدش به تجهیز هنرستانها میرسد و مابقی برای استانداردسازی وسایل گرمایشی و سرمایشی هزینه میشود. با این حال ما بارها اعلام کردیم که این میزان بودجه کفایت نمیکند و اعتبارات ما به هیچ عنوان کافی نیست؛ چرا که مدارس ما مشکلات بسیاری دارد. در برخی مناطق به خاطر این که گازکشی وجود ندارد، مجبور هستیم از بخاریهای نفتی استفاده کنیم. البته این بخاریها هم بررسی میشود تا از حداقل استانداردها برخوردار باشند. با این حال ما در برخی مناطق همچون خوزستان و سیستان و بلوچستان به ناچار از بخاریهای نفتی استفاده میکنیم.»
دومین نوع حوادثی که بخاری های مدارس رقم می زنند
وحید شادینیا سخنگوی اورژانس استان آذربایجان شرقی می گوید: «به دلیل استاندارد نبودن بخاری گازی مدرسهای در تبریز، ۱۲ دانش آموز دچار گاز گرفتگی شدند. در پی این حادثه دو دانش آموز به بیمارستان منتقل شدند.»
وی در ادامه می گوید: «بخاری گازی غیر استاندارد در کتابخانه مدرسهای در محله ولیعصر تبریز حادثه ساز شد. عصر امروز ۱۳ دیماه، بر اثر این حادثه، ۱۲ نفر از دانش آموزان در کتابخانه مدرسهای در خیابان ولیعصر تبریز دچار گاز گرفتگی شدند.
در این حادثه ۱۰ نفر از دانش آموزان توسط اورژانس سرپایی درمان شده و دو نفر به بیمارستان انتقال یافتند. وضعیت تمامی مسمومان مساعد گزارش شده است.»
مسمومیت با مونوکسید کربن یا گازگرفتگی مسمومیتی است که به خاطر تنفس گاز خطرناک کربن مونوکسید ایجاد میشود؛ به این دلیل که اگر دودکش یا تهویه یک مکان مسدود باشد، گاز کربن مونوکسید منتشر شده از موارد مذکور امکان خروج نمییابد، در محیط ساختمان منتشر شده و سبب مسمومیت و در نهایت مرگ میشود. مرگ بر اثر گازگرفتگی را «مرگ خاموش» مینامند. علایم گازگرفتگی مانند سرماخوردگی است. علائمی مانند سردرد، سرگیجه و سوزش چشم. مونوکسید کربن، یک گاز سمی است که طعم و بو ندارد.
هشدار استاندارد درباره بخاری های گاز سوز
بخاری گاز سوز و ملحقات آن از جمله شلنگهای رابط ، باید دارای علامت استاندارد بوده و بر اساس دستورالعمل های فنی سازنده نصب و مورد بهره برداری قرار گیرد.
در صورت لزوم و از جمله در مکان های آموزشی ، دسترسی اطفال و دانش آموزان به بخاری و سایر اجزا و ملحقات آن به نحو مناسبی محدود و آموزش های لازم به دانش آموزان داده شود.
همچنین بخاری ها باید در محل هایی که کف و جداره دیوار های آن در برابر آتش مقاوم باشند، نصب شود.
سیستم های کنترلی از جمله ODS و سنسورهای خاص، برای حفاظت و ایمن نگاه داشتن مصرف کنندگان از خطرات احتمالی بر روی بخاری ها تعبیه شده است. لذا از دستکاری و یا قطع آنها اکیدا» خودداری شود.