محمدرضا مرادی

با توجه به تحولات سال 2018 می‌توان برای سال 2019 نیز افقی را ترسیم کرد. به نظر می‌رسد در منطقه غرب آسیا پس از چند سال درگیری در یمن، سوریه و عراق، در سال جدید میلادی گام‌های اولیه دوران گذار از بی‌ثباتی و ناامنی برداشته شود. علاوه‌بر این در اروپا شورش جلیقه زردها به سرعت در حال تسری به سایر کشورها است و سال جدید را می‌توان سال تشدید اعتراض‌ها در اروپا نامید. تقابل دموکرات‌ها و ترامپ نیز در آمریکا موضوع مهمی است که تا چند روز دیگر احتمالا از سر گرفته شود. علاوه‌بر این، گروه بین‌المللی بحران(crisisgroup)  10 منازعه سال 2019 را به این صورت معرفی کرده است: 1-یمن 2-افغانستان 3-تنش بین آمریکا و چین 4-درگیری بین آمریکا، اسرائیل و عربستان با ایران 5-سوریه 6-نیجریه 7-سودان جنوبی 8-کامرون 9-اوکراین 10-ونزوئلا.
در واقع نگاه‌های مختلفی نسبت به بحران‌ها و اتفاقات سال 2019 وجود دارد و رسانه‌ها و اندیشکده‌های مختلف هر کدام با توجه به نوع نگاه خود این بحران‌ها را دسته‌بندی کرده‌اند. روزنامه کیهان نیز سعی کرده است تا نگاهی نسبتا جامع به مهم‌ترین بحران‌ها و حوادث سال 2019 داشته باشد.
- وضعیت برزخی یمن: جنگ چهارساله یمن تبدیل به یکی از فاجعه بارترین بحران‌های انسانی شده است. بیش از 14 میلیون یمنی به دلیل تجاوز ائتلاف سعودی در قحطی به سر می‌برند، 85 هزار کودک یمنی به دلیل بیماری و محاصره مرده اند، 60 هزار یمنی نیز به دلیل حملات عربستان کشته شده‌اند و میلیون‌ها یمنی هم آواره شده‌اند. هرچند در ماه پایانی 2018 هیئت دولت مستعفی و انصارالله موفق شدند در مذاکرات صلح سوئد در استکهلم توافقی در مورد مبادله اسرا، آتش بس در الحدیده و همچنین کاهش تنش در تعز امضا کنند. اما این مسئله به معنای این نخواهد بود که بحران یمن در حال پایان یافتن است. با وجود عقب‌نشینی نیروهای انصارالله از الحدیده طبق توافق استکهلم، ائتلاف سعودی هنوز این گام را برنداشته و همچنان به نقض آتش بس مشغول است. به نظر می‌رسد در سال جدید میلادی تلاش‌های سازمان ملل برای کاهش درگیری‌ها بیشتر خواهد شد و انگلیس نیز سعی دارد تا نقش فعالانه تری را در بحران یمن ایفا کند. اما هنوز برای رسیدن به صلح واقعی در یمن مسیر طولانی‌ای در پیش است. بنابراین سال 2019 سال بیم‌ها و امیدها در مورد بحران یمن خواهد بود.
- شروع بازسازی سوریه: سوریه پس از نزدیک به هشت سال در حال گذار از بحران است و طبق اعلام گاردین سال 2018 برای سوریه با نوای پیروزی همراه بود. در سال گذشته دونالد ترامپ فرمان خروج نظامیان آمریکایی را از سوریه صادر کرد، عمر البشیر به عنوان رئیس‌جمهور سودان به عنوان اولین حاکم عربی به سوریه پس از 7 سال سفر کرد، امارات و بحرین سفارت‌های خود را در سوریه گشودند و کویت، بحرین و اردن نیز قصد دارند روابط خود را با سوریه از سر بگیرند. علاوه‌بر این اتحادیه عرب نیز خواستار بازگشت سوریه به این اتحادیه شده است. به نظر می‌رسد سال 2019 را باید سال بازسازی سوریه و همچین سال پیروزی سیاسی دمشق نامگذاری کرد. در این سال تقریبا تمام کشورها به دنبال بهبود روابط خود با دمشق خواهند بود و بازسازی سوریه شروع خواهد شد. البته برخی‌ها احتمال تشدید تنش بین ایران و عربستان در سوریه را نیز داده‌اند.
-تداوم بحران در خلیج‌فارس: عربستان، امارات، مصر و بحرین از خرداد 96 قطر را محاصره و با این کشور قطع ارتباط کرده‌اند. این روند همچنان ادامه دارد و حتی شورای همکاری خلیج‌فارس را نیز در آستانه فروپاشی قرار داده است. به نظر می‌رسد که بحران در خلیج‌فارس در سال 2019 همچنان تداوم داشته باشد به ویژه پس از اینکه قطر در این ماجرا توانسته به نوعی پیروز شود. در واقع تفاوت دیدگاه‌های دو طرف همچنان بسیار زیاد است و بعید است در سال جدید میلادی این بحران پایان یابد.
کند شدن روند عادی سازی روابط اسرائیل با جهان عرب: هرچند در سال 2018 نتانیاهو پس از چند سال مقدمه چینی به عمان برای اولین بار سفر کرد و وزرای وی نیز به قطر و امارات وبحرین نیز رفتند. اما بحران داخلی نتانیاهو احتمالا باعث خواهد شد که روند عادی سازی با کشورهای عربی کند شود. چرا که مثلث ترامپ، نتانیاهو و بن سلمان بر خلاف روزهای آغازین سال 2018 که در اوج قدرت بودند در ماه‌های پایانی 2018 بسیار تضعیف شده و این مثلث بزرگ‌ترین حامی عادی سازی روابط بود. بنابراین متاثر از این وضعیت روند عادی سازی شاید متوقف نشود اما بسیار کند پیش خواهد رفت.
- احتمال پایان حیات سیاسی نتانیاهو: به دنبال چند بحران و شکست داخلی و منطقه‌ای در نهایت پارلمان اسرائیل منحل و قرار است انتخابات زودهنگام فروردین 98 برگزار شود. این مسئله برای نتانیاهو بسیار مهم و حساس است. به ویژه که برخی منتقدان نتانیاهو احزاب جدیدی تاسیس کرده‌اند. روزنامه صهیونیستی معاریو به نقل از آوی گبای رئیس‌حزب اردوگاه صهیونیست نوشت که وی نخست‌وزیر آینده خواهد بود. بنابراین این احتمال وجود دارد که نتانیاهو در انتخابات فروردین ماه نتواند کرسی‌ها لازم را برای ایجاد ائتلاف و تجدید دوره نخست‌وزیری خود به دست آورد و وی سرانجام پس از حدود 10 سال از نخست‌وزیری خداحافظی خواهد کرد.
- صلح با طالبان: یکی از مهم‌ترین مسائل سال 2019 مربوط به طالبان خواهد بود. طالبان اخیرا اعلام کرده که نوع نگاه خود در زمینه حکومت داری را تعدیل کرده و این به منزله چراغ سبزی برای پایان رویکرد افراط گرایانه این گروه خواهد بود. در راستای صلح افغانستان نمایندگان طالبان و مقام‌های رسمی آمریکا ۱۷ دسامبر در امارات دیدار کردند. بسیاری امیدوارند گفت‌وگوها با طالبان زمینه را برای صلح‌ و پایان جنگ در افغانستان فراهم کند. دیپلمات‌های غربی بر این باورند که تغییر مرکز گفت‌وگوها از دوحه به امارات در نتیجه تلاش‌های امارات عربی متحده برای جلب مشارکت عربستان در این‌ گفت‌گوها است. علاوه‌بر این وزارت خارجه ایران از سفر هیئت طالبان به تهران و مذاکره با این گروه برای «یافتن راهکار و مساعدت برای پیشبرد روند صلح» افغانستان در روزهای اخیر خبر داد. این مسائل به معنای این است که احتمالا سال 2019 سال صلح در افغانستان لقب بگیرد.
- جنگ تجاری آمریکا و چین: دونالد ترامپ دائما «رابطه فوق‌العاده» خود با رئیس‌جمهور چین را فریاد   می‌زند. اما در موضوع تجارت و امنیت، این دو قدرت بزرگ جهانی بیش از پیش از یکدیگر فاصله می‌گیرند. به نظر می‌رسد که این شکاف در سال ۲۰۱۹ بیشتر خواهد شد و نزاع‌هایی را به وجود خواهد آورد که ناظران از آن به عنوان «جنگ سرد جدید» یاد می‌کنند. جنگ تجاری آمریکا و چین به‌طور موقت با آتش‌بس ۹۰ روزه متوقف شده‌است اما پیش‌بینی می‌شود از فوریه این جنگ دوباره شروع شود. جنگ تجاری که بین آمریکا و چین رخ می‌دهد می‌تواند به سطح خطرناکی برسد. سیاست تهاجمی و غیر قابل پیش‌بینی ترامپ ممکن است به بدترین حالت منجر شود: جنگ اقتصادی بزرگ و طولانی مدت واشنگتن با پکن.
-تعدیل سیاست‌های منطقه‌ای عربستان: سال 2018 را بسیاری از کارشناسان دوران قدرت‌نمایی    بن سلمان می‌دانند. البته این دوران منهای سه ماه پایانی سال 2018 است. در این سال محمد بن سلمان با شعار اصلاحات توانست در کشورهای اروپایی خودنمایی کند. اما برای نابودی رویای بن سلمان، تنها 7 دقیقه زمان لازم بود، 7 دقیقه‌ای که جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در اسلامبول به قتل رسید. بسیاری بن سلمان را عامل اصلی این قتل معرفی کردند و این آغاز دوران سقوط بن سلمان در افکار عمومی غرب و حتی اتاق فکرهای اروپایی و آمریکایی بود. مشروعیت بن سلمان آنچنان با بحران مواجه شد که پادشاه سعودی برای نجات وی تغییرات گسترده‌ای در کابینه عربستان انجام داد و حتی عادل الجبیر وزیر خارجه کاملا مطیع خود را نیز برداشت. به نظر می‌رسد عربستان با توجه به تجارب سال 2018 در مسیر تعدیل سیاست‌های خود درمنطقه در سال 2019 گام بردارد. برخی‌ها انتخاب ابراهیم العساف شخصیت کاملا اقتصادی را به عنوان وزیر خارجه جدید در این راستا ارزیابی می‌کنند و معتقدند در سال 2019 باید شاهد سیاست خارجی تعدیل شده عربستان و غلبه نگاه اقتصادی بود. ترکیب وزرا و مقامات جدید در کابینه سعودی نیز به خوبی نشان‌دهنده این است که بن سلمان در سال 2019 قدرت خود را تثبیت خواهد کرد، البته شکست‌های منطقه‌ای وی، همچنان به عنوان کارنامه ناموفق بن سلمان از سوی منتقدان در برابر وی به نمایش گذاشته می‌شود.
- روابط آمریکا و کره شمالی: یکی از مهم‌ترین اتفاقات سال 2018 دیدار رئیس‌جمهور آمریکا بارهبر کره شمالی بود که به دیداری تاریخی شهرت یافت. با وجود اقدامات پیونگ یانگ در جهت نابودی برخی از مراکز آزمایش سلاح‌های هسته‌ای اما آمریکا همچنان خواستار خلع سلاح کامل کره شمالی است و همین مسئله باعث شده که رهبرکره شمالی تهدید کند که در صورت عدم اجرای تعهدات از سوی واشنگتن، مسیر خود را در مورد مذاکره تغییر خواهد داد. در واقع هرچند کیم جونگ اون در دیدار با ترامپ متعهد به خلع سلاح کشورش شد اما، چارچوب زمانی برای این کار در نظر گرفته نشد. علاوه‌بر این تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های کره جنوبی و آمریکا ادعای کره شمالی مبنی بر توقف آزمایش تسلیحات هسته‌ای را زیر سؤال برده و آمریکا نیز آموزش نیروهای مسلح کره جنوبی را ازسرگرفته است. این مسئله به معنای این است که این مسئله در سال 2019 با ابهامات زیادی مواجه خواهد بود و یکی از گنگ‌ترین مسائل سال 2019 به شمار می‌آید. البته پایگاه اینترنتی امریکن کانسروتیو در این مورد تاکید دارد:«ترامپ و کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، ظرف شش ماه آینده 2 نشست برگزار و یک توافقنامه رسمی امضا خواهند کرد که مجوز اقدام متقابل در جهت خلع سلاح هسته‌ای شبه جزیره کره را خواهد داد. واشنگتن با برقراری روابط دیپلماتیک رسمی با کره شمالی، امضای یک اعلامیه پایان خصومت با تاکید بر تعهد آمریکا به روابط صلح آمیز و کاهش تحریم‌ها مادامی که کیم به تعهداتش پایبند باشد، موافقت خواهد کرد.»
طبق اعلام این پایگاه آمریکایی اما ترامپ و کیم بر سر این مسئله که چه کسی اول اقدام کند و روند خلع سلاح هسته‌ای چه مدت طول بکشد، وارد نزاع خواهند شد، مقامات کره شمالی دولت آمریکا را به تعلل در عمل به تعهدات‌شان متهم خواهند کرد و ترامپ مجددا اتهام زنی‌های سال ۲۰۱۷ ضد رهبر کره شمالی را از سر خواهد گرفت، در نهایت روند دیپلماسی کاملا فرو می‌پاشد و پرونده کره شمالی به شکلی نگران‌کننده در پایان سال ۲۰۱۹ به همان نقطه آغاز سال ۲۰۱۸ باز خواهد گشت.
-مسابقه تسلیحاتی جدید: خبرگزاری بلومبرگ مسابقه تسلیحاتی را در بین تهدیدات و چالش‌های جهانی در سال 2019 در مکان نخست قرار داده و پیش‌بینی می‌کند که مسابقه تسلیحاتی سرعت پیدا کند. آمریکا، روسیه و چین در روی نقشه‌ای که بلومبرگ برای تهدیدات جهان در سال جدید طرح کرده به رنگ قرمز علامت گذاری شده‌اند. این خبرگزاری تاکید کرده که مدت ضرب‌الاجل 60 روزه واشنگتن به مسکو برای اجرای شرایط پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان برد و کوتاه برد در ماه فوریه به پایان خواهد رسید.
-«سال وحشت» برای اروپا: بررسی گزارش‌های مختلف در مورد وضعیت اروپا در سال 2019 به این گونه است: «در ایتالیا پوپولیست‌ها به حکومت رسیده و تقریباً توانسته‌اند جلوی جریمه‌های اتحادیه اروپا به خاطر کسری بودجه خود را بگیرند. امکان برگزاری انتخابات زودرس در اسپانیا وجود دارد ، در فرانسه اعتراضات مردم ادامه دارد و لندن نمی‌تواند تکلیف خود با طرح برگزیت (خروج از اتحادیه اروپا) را تعیین کند. روز 29 مارس به عنوان تاریخ خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا تعیین شده اما هنوز در این باره توافق حاصل نشده و در این رابطه در پارلمان انگلستان دو دستگی وجود دارد.» علاوه‌بر این به نظر می‌رسد جریان ملی گرایی در اروپا در سال 2019 تقویت شود و راست‌های افراطی در کشورهای بیشتری به قدرت برسند.
- وضعیت اقتصادی جهان: اکونومیست برای سال جدید در حوزه اقتصادی پیش‌بینی‌هایی دارد. بر این اساس وضعیت اقتصادی جهان در حال تغییر است. تا اواسط سال ۲۰۱۹ آمریکا رکورد طولانی‌ترین شکوفایی بی‌وقفه خود را در تاریخ می‌شکند؛ با این حال، پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال این کشور با رکود اقتصادی مواجه خواهد شد. نرخ رشد اقتصادی چین آهسته می‌شود، این در حالی است که رشد اقتصادی هند سرعت قابل توجهی خواهد یافت. در اروپا هم ایتالیا با بحران مالی مواجه می‌شود. با این حال مدیران شرکت‌های بزرگ در جهان همچنان سودهای کلان به جیب می‌زنند و به‌نظر می‌رسد دوران خوب برای شرکت‌های بزرگ در آمریکا تمام‌نشدنی‌ است. در سال ۲۰۱۹ انگلیس با خطر سقوط به اقتصاد هفتم جهان مواجه است. درحال‌حاضر اقتصاد این کشور پنجمین اقتصاد بزرگ دنیا است. براساس جدیدترین به‌روزرسانی که شرکت خدمات مالی «پی‌دبلیوسی» از رتبه‌بندی بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا تا سال ۲۰۵۰ منتشر کرده است، سال 2019 با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، اقتصاد این کشور از فرانسه و هند عقب خواهد افتاد.
- کاهش تمرکز آمریکا بر غرب آسیا: دستور ترامپ به خروج نظامیان آمریکایی از سوریه در ماه پایانی سال 2018 را بسیاری به معنای آغازی بر پایان دوران آمریکایی در منطقه غرب آسیا می‌دانند. علاوه‌بر این دولت‌های عربی معتقدند ترامپ دوست دمدمی و نامطمئن است، تصوری که با اظهارنظر او درخصوص اینکه آل‌سعود بدون آمریکا دو هفته هم دوام نخواهد آورد، تشدید شده است. در مقابل احتمالا روسیه این بی‌تفاوتی آمریکا را جبران خواهد کرد. چین نیز درحال ورود است. این کشور یک پایگاه نیروی دریایی در جیبوتی مستقر کرده است و کشتی‌های جنگی او در بنادر خلیج‌فارس آماده‌باش هستند. به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت خاورمیانه، امنیت منطقه از منافع حیاتی چینی‌ها است. با این حال این کشور عمدتا خود را محدود به دستیابی به اهداف اقتصادی خواهد کرد و مشکلات سیاسی و امنیتی را به آمریکا و در صورت خروج این کشور، به روسیه واگذار خواهد کرد. در مجموع به نظر می‌رسد که ترامپ در سال 2019 بیشترین تمرکز سیاست خارجی آمریکا را بر شرق آسیا بگذارد و وی نیز سیاست پاسیفیک گرایی اوباما را ادامه دهد.
- تنش‌های سیاسی در آمریکا: دموکرات‌ها در انتخابات میان دوره‌ای اخیر موفق شدند کنترل مجلس نمایندگان را از دست جمهوری‌خواهان خارج کرده و در اختیار خود بگیرند. بنابراین نبرد میان دونالد ترامپ و مجلس نمایندگان که در کنترل دموکرات‌هاست، آغاز خواهد شد. دولت آمریکا از روز شنبه اول دی ماه 1397 با توجه به عدم توافق دموکرات‌ها و جمهوری خواهان در سنا بر سر منابع مالی مورد نظر دونالد ترامپ برای احداث دیوار مرزی با مکزیک، به حالت نیمه تعطیل در آمد. این در حالی بود که اکثریت این مجلس در اختیار جمهوریخواهان بود. شروع مجلس جدید در حالی خواهد بود که دموکرات‌ها اکثریت را در مجلس نمایندگان دارند و این به معنای تشدید اختلافات با ترامپ خواهد بود. روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی با موضوع فضای پرتنش دولت دونالد ترامپ، نوشته که تمامی‌رویداد‌هایی که در 2 سال اول ریاست‌جمهوری ترامپ روی داده در مقایسه با آن چیزی که پیش روی آمریکا و ترامپ است شبیه یک آرامش قبل از طوفان است. امریکن کانسرویتیو در پیش‌بینی خود در مورد اوضاع داخلی آمریکا اعلام کرده:«رابرت مولر (بازرس ویژه تحقیق درباره دخالت ادعایی روسیه در انتخابات آمریکا) تحقیقاتش را نهایی خواهد کرد و گزارش آن را برای مت ویتاکر، کفیل دادستان کل، که هرگز با این تحقیقات موافق نبود، ارسال خواهد کرد. ویتاکر با استفاده از اختیاراتش به عنوان دادستان کل، مانع از افشای عمومی نتایج تحقیقات مولر خواهد شد و یک خلاصه سانسور شده از آن را منتشر خواهد کرد که حاوی هیچ مدرکی دال بر تبانی ستاد انتخاباتی ترامپ و دولت روسیه نباشد. دموکرات‌ها به خشم می‌آیند. همانطور باب مولر که سعی خواهد کرد در اولین مصاحبه زنده‌اش در ساعت پربیننده به تشریح جزئیات یافته‌های خود بپردازد.»