عباس شمسعلی

اکنون که فصل بررسی بودجه سال آینده در مجلس شورای اسلامی است از سوی نمایندگان مجلس و کارشناسان و حتی متولیان این وزارت خانه می‌شنویم که بودجه در نظر گرفته شده برای این وزارتخانه مهم و اثرگذار همچون سال‌های گذشته ناکافی است. نشانه ناکافی بودن بودجه آموزش و پرورش همواره در سال‌های گذشته و سال جاری در تعویق بلندمدت پرداخت حقوق معلمان حق‌التدریس یا پرداخت حق التدریس معلمان رسمی و همچنین مواردی چون تاخیر طولانی در پرداخت پاداش پایان خدمت بازنشستگان فرهنگی و یا تامین نشدن اعتبار لازم برای توزیع شیر رایگان در مدارس بعد از گذشت چند ماه از آغاز سال تحصیلی و... قابل مشاهده است.
البته علت چرایی کم‌توجهی به این وزارت خانه مهم را مسئولان دولتی باید پاسخ دهند اما گاهی برای رفع این کمبودها شاهد اتفاقاتی هستیم که پیش از این سابقه نداشته و شاید در شان فرهنگی‌ترین نهاد کشور نباشد. یکی از اتفاقات جدیدی که برای کمک به رفع کمبود بودجه در سیستم اداره آموزش و پرورش کشور در حال خودنمایی است و پیش از این وجود نداشت تبدیل فضاهای به اصطلاح مازاد آموزشی یا در واقع بخش‌هایی از فضاهای آموزشی فعال به واحدهای تجاری به منظور درآمد زایی است.
نمونه‌های زیادی از این موضوع در سطح کشور انجام شده یا در دست اقدام است که در جای خود قابل نقد و بررسی است.
ساخت 26 مغازه از فضای 4 مدرسه
در روزهای گذشته گزارش و تصاویری از یکی از همین موارد یعنی تبدیل بخش‌هایی از فضای آموزشی به واحد تجاری در شهرستان بهارستان استان تهران به دست ما رسیده است که نشان می‌دهد در یک خیابان که چهار مدرسه ابتدایی در آن قرار دارد، 26 واحد تجاری از دل بخش‌هایی از فضای مدرسه‌ها ساخته شده است.
مدیر آموزش و پرورش بهارستان1 در گفت‌و‌گو با خبرنگار کیهان درباره ساخت این واحدهای تجاری گفت: این کار با دو هدف انجام شده است. هدف اول اینکه طبق قانون، هنرستان‌ها باید با هدف کار آفرینی فضایی برای عرضه تولیداتشان داشته باشند، بنابراین تصمیم گرفتیم که غرفه‌هایی را ایجاد کنیم تا این تولیدات عرضه شود.
ناصر لطفی درباره هدف دوم ساخت این مغازه‌ها می‌گوید: علت دوم بحث بودجه سال 96 است که بند «ه» تبصره 10 به ما اجازه می‌دهد که بخشی از فضاهایی که تغییرکاربری آنها ایجاد مشکل نمی‌کند را تغییر کاربری دهیم و به فضاهای تجاری یا همان غرفه و مغازه تبدیل کنیم. به همین جهت این کار با تمام مجوزهای قانونی از استان و شهرستان و شهرداری صورت گرفته و اکنون هم برخلاف گذشته که فضای زیبایی نبود، فضای زیبا و خوبی پیدا کرده و هم آسیبی را متوجه فضای آموزشی نکرده است.
لطفی درباره اینکه آیا ساخت این واحدهای تجاری آسیبی به فضای آموزشی و حیاط مدرسه‌ها وارد کرده است یا خیر، اظهارداشت: هم فضای فیزیکی ساختمان و هم حیاط رعایت شده است. ما در این محل یک فضایی داشتیم که حالت جلوی فضای آموزش بود و ظرفیت فضای آموزش و حیاط را نداشت که این مغازه‌ها را در این محل ساختیم. هیچ مشکلی وجود ندارد چرا که ما در آنجا فضاهایی داشتیم که مربوط به سرایداری‌ها و سرویس‌های بهداشتی بود که آنها را دوباره در بخش دیگری از مدارس ساختیم.
وی با ‌اشاره به واگذاری و دریافت سالانه اجاره مغازه‌ها درباره تعداد واحدهای در نظر گرفته شده برای درآمدزایی گفت: از این 26 مغازه 15-14 مغازه برای درآمدزایی و مابقی برای تولیدات هنرستان‌ها است.
به گفته مدیر آموزش و پرورش بهارستان1، میزان کرایه این واحدهای تجاری بر اساس نرخ منطقه‌ای تعیین می‌شود و درآمد حاصله به خزانه رفته و بعد به منطقه بر می‌گردد و برای نیازهای آموزش و پرورش شهرستان مثل تجهیزات و تعمیرات و در راستای بودجه هزینه می‌شود.
لطفی در پاسخ به اینکه آیا تسخیر بخش زیادی از خیابان که چهار مدرسه در آن قرار گرفته و محل تردد دانش‌آموزان به خصوص دختران است باعث بروز مشکلات و آسیب‌هایی احتمالی در آینده نخواهد شد، گفت: این فضا پیش از این زشت و متروکه و محل فعالیت دستفروشان بود که با مجوز شهرداری تبدیل به احسن شده است و هیچ آسیبی ندارد.
به گفته وی، در بخش‌های دیگری از شهرستان بهارستان هم این طرح در دست بررسی است که در صورت تامین اعتبار انجام خواهد شد.
البته علی‌رغم صحبت‌های این مدیر آموزش و پرورش، باید گفت که در هر صورت نمی‌توان منکر کم شدن بخش‌هایی از فضای آموزشی این مدارس شد و آیا هدف باید افزایش سرانه فضای آموزشی باشد یا مغازه سازی در این فضاها؟
منظور از فضای مازاد مدارس چیست؟
در همین زمینه نظر عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی را جویا شدیم. حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی به خبرنگار کیهان گفت: باید دید منظور از قانون چیست؟ آنچه که در قانون آمده این است که مثلا در روستایی که خالی از سکنه شده یا دیگر دانش‌آموزی نیست بر اساس قانون اجازه داده می‌شود این فضای بلا استفاده آموزش‌وپرورش واگذار شود.
سلیمی افزود: زمانی که در مجلس پیرامون این موضوع بحث شد نگرانی خود را از اینکه مدیر از کار اصلی خود فاصله می‌گیرد اعلام کردم.کار اصلی مدیر برنامه تربیت بچه‌هاست اما متاسفانه امروز دچار مشکل شده‌ایم و مسائل پرورشی کلا به حاشیه رفته است و بسیاری از مدیران دستگاه‌ها و آموزش‌و پرورش به جای اینکه به فکر برنامه‌ریزی در این عرصه باشند دنبال درآمدزایی و تجارت افتاده‌اند و این به آموزش و پرورش ما خیلی آسیب‌زده است.
وی ادامه داد: معضلاتی که داریم از همین‌جا نشات می‌گیرد یعنی تنگناهای مالی. در آموزش و پرورش متاسفانه مدیران و حتی مدیران ارشد به این سمت سوق داده شده‌اند که پیوسته دنبال این هستند که درآمدی کسب کنند که در دوران مدیریتشان کسی آنها را به ناتوانی و ضعف متهم نکند. دنبال زنده نگه‌داشتن اصل مجموعه هستند اما در بخش تکامل برنامه‌ها که رسالت اصلی است مدیران تا اندازه‌ای تحت تاثیر مسائل مالی هستند که باید برای این موضوع فکری کرد.
این نماینده مجلس با بیان اینکه نباید اجازه دهیم آموزش و پرورش وارد مسائل تجاری شود، گفت: مسئله جدی است، شما وقتی وارد این کارها بشوید ممکن است سوءاستفاده هم شود مثل صندوق فرهنگیان و واردات ماشین. اگر قرار است کاری انجام شود خود دولت ورود پیدا کند و کرامت معلم و مدیر را حفظ کند چرا که این کارها با رسالت و کرامت معلم و آموزش و پرورش منافات دارد.
وی با بیان اینکه حیاط مدرسه فضای مازاد نیست و بحث تجاری‌سازی در آن نداریم گفت:  این کار قطعا خلاف قانون است و در برخی موارد ممکن است برداشت غیر واقعی از برخی واژه‌های قانون باشد که ما حتما این موضوع را در کمیسیون مطرح و پیگیری می‌کنیم.
کمبود بودجه آموزش و پرورش
تعمدی است!
اما وزیر اسبق آموزش و پرورش در مورد تجاری‌سازی فضاهای مازاد آموزشی به کیهان گفت: با کمال تاسف و علی‌رغم همه مخالفت‌های ما مجلس چنین اجازه‌ای داده است.
حمیدرضا حاجی‌بابایی با بیان اینکه الان مجلس و دولت می‌گویند باید هزینه‌های آموزش و پرورش را کاهش دهیم، افزود: این مغایر با نظر رهبری است چرا که ایشان در سیاست‌های کلی نسبت به دو چیز یعنی نیروی انسانی و پول در آموزش و پرورش تذکر داده‌اند که باید مورد توجه قرار بگیرند.
حاجی‌بابایی تصریح کرد: الان هرسال بودجه آموزش و پرورش را کاهش می‌دهند که پشت پرده این است که پول نداریم پس آموزش و پرورش را به بخش خصوصی واگذار کنیم.
وی ادامه داد: نکته دوم این است که تحت این عنوان که جایی اگر مدرسه‌ای خالی است یا در جای خیلی وِیژه است مثلا در کنار خیابان می‌شود آن‌ را فروخت و در جای دیگری مثلا چند خیابان عقب‌تر مدرسه ساخت یا جلوی آن مغازه بزنیم تا مدرسه اداره شود، به این توجه نمی‌شود که ما مدرسه را برای چه می‌خواهیم؟ ما مدرسه را برای تربیت و فرهنگ می‌خواهیم، وقتی شما مدرسه‌ای را جلویش مغازه ساختی و شد محل فروش سی‌دی و لباس گوناگون نه تنها کمکی به مدرسه نمی‌کند بلکه فضای مدرسه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. متاسفانه این موضوع در مجلس مصوبه دارد و می‌توانند مغازه بسازند و تغییر کاربری بدهند اما تغییر کاربری نباید نظام تعلیم و تربیت را تحت‌الشعاع قرار دهد وخرید و فروش در این مغازه‌ها بر دانش‌آموزان اثر دارد.
رئیس‌کمیسیون تلفیق برنامه ششم با تایید اینکه این کار تمرکز مدیران را تحت تاثیر قرار می‌دهد، افزود: این فضاها نه تنها محیط تجاری می‌شود بلکه ممکن است که تبدیل به محیط غیرفرهنگی شود و این طرح محکوم است و من ریشه‌ای با این طرح مخالفم، شما تصور کنید مثلا یک مدرسه برای مراسم عروسی اجاره داده شود، فردای این مراسم نوشته‌های روی میزها و... چه اثری می‌تواند بر دانش‌آموزان بگذارد؟
حاجی بابایی در پاسخ به چرایی کمبود بودجه آموزش و پرورش که درواقع تجاری سازی فضای مدارس نیز بی‌ارتباط با آن نیست، گفت: کمبود بودجه نیست بلکه کم می‌گذارند.
کودتای خزنده
 علیه آموزش و پرورش!
وی اظهارداشت: بودجه آموزش و پرورش در سال 91 از 104 هزار میلیارد تومان بودجه عملیاتی کشور 15600تومان بوده یعنی 15/5 درصد، در سال 95 از285 هزار میلیارد تومان بودجه قطعی عملیاتی، 28/1 هزار میلیارد تومان بوده یعنی کمتر از 10 درصد، یعنی در طول 4 سال 5/5 درصد بودجه آموزش و پرورش کاهش پیدا کرده در صورتی که معلم و مدرسه کم نشده است. پشت پرده این است که دولت هر سال در بودجه می‌آورد که مدارس را واگذار کنید که باید پرسید به چه کسی واگذار کنیم؟ بعضی از اینها نشسته‌اند و گفته‌اند که اگر ما 10 هزار مدرسه را در اختیار بگیریم دیگر وزیر آموزش و پرورش هر کسی می‌خواهد باشد فرقی ندارد. شما بررسی کنید در آمریکا، کانادا یا فرانسه یک مدرسه را به بخش خصوصی نداده‌اند. تا کنون هرچه از رهبر خواسته‌اند رهبر مجوزی برای واگذاری مدارس به بخش خصوصی نداده‌اند.
این نماینده مجلس با بیان اینکه اکنون در مناطق سه و6 تهران دیگر مدرسه دولتی پیدا نمی‌شود، تصریح کرد: یک کودتای خزنده علیه آموزش و پرورش درحال شکل گرفتن است.
وی گفت: البته در برنامه ششم به طور کلی مدرسه فروشی و خصوص‌سازی آموزش و پرورش را ممنوع کرده‌ایم.
حاجی‌بابایی درباره وضعیت بودجه آموزش‌و‌پرورش در سال جاری و سال آینده اظهارداشت: برای امسال اگر 100درصد بودجه را هم پرداخت کنند تقریبا 7400 میلیارد تومان کسری دارد حتی اگر 110 درصد اختصاص بدهند 5-4 هزار میلیارد تومان کسری خواهد داشت برای سال بعد هم همین مقدار کسری دارد و 5-4 هزار میلیارد تومان هم از امسال منتقل می‌شود.
به گفته وی، بودجه دولت در پنج سال گذشته سه برابر شده اما بودجه آموزش و پرورش در پنج سال گذشته 75 درصد رشد داشته است.
وزیر اسبق آموزش و پرورش با بیان اینکه کارهایی چون تجاری سازی مدارس و... نباید بر مسائل فرهنگی غلبه پیدا کند، گفت: طبق فرمایش رهبری اولویت با بودجه آموزش و پرورش است و در بحث اصل 44 فقط یک جا بحث واگذاری را ایشان اعلام نکرده‌اند و آن هم بحث آموزش و پرورش است.
چرا نیازهای آموزش و پرورش
درست دیده نمی‌شود؟
درباره اقدام آموزش و پرورش در تجاری سازی و تغییر کاربری فضاهای مازاد آموزشی گفتنی بسیار است و حتی نمایندگان مجلس نیز باید پاسخ دهند که آیا مجوزی که آنها داده‌اند با چیزی که امروز به چشم می‌خورد سنخیت دارد یا نه اما اینکه آموزش‌و‌پرورش در زمینه تامین بودجه این اندازه در تنگنا نگه داشته شود که بر خلاف روح و اهداف والای خود نیاز به کارهای تجاری و درآمد زایی پیدا کند موضوعی است که دولت باید پاسخگو باشد.
نکته مهم دیگر اینکه حتی در زمان بودجه نویسی سهم این وزارتخانه آنقدر در نظر دولت کم دیده می‌شود که معمولا نمایندگان مجلس خود باید وارد شوند و بودجه‌ای فراتر از نظر دولت را به آموزش و پرورش اختصاص دهند که حتی همین هم جوابگوی نیازهای مهم‌ترین و مردمی‌ترین وزارتخانه جمهوری اسلامی نیست.
شاهد مثال اینکه طی روزهای گذشته محمدمهدی زاهدی رئیس‌کمیسیون آموزش مجلس از پیش‌بینی حداقل سه هزار میلیارد تومان درآمد جدید برای آموزش و پرورش در بودجه 97 خبر داد و گفت: بودجه‌ آموزش و پرورش در سال 97 هرچند راضی‌کننده نیست اما بهتر از لایحه‌ای است که دولت به مجلس فرستاده بود و در بررسی مجلس، حداقل سه هزار میلیارد تومان درآمد جدید برای آموزش و پرورش پیش‌بینی شد.
جای آن دارد که اهداف و جایگاه انسان ساز نهاد آموزش و پرورش در کشوری چون جمهوری اسلامی ایران به طور ویژه و مناسب با شأن آن دیده شود.