محمدرضا مرادی
اشاره:
بحران 6 ساله سوریه در حالی به ایستگاه‌های پایانی خود نزدیک می‌شود که ترکیب بازیگران و نوع مواجهه با بحران، در طول این مدت شاهد تغییراتی بوده است. علت این تغییرات و افت و خیزها را باید در شکست تروریست‌ها در عرصه‌های میدانی جست‌وجو کرد و البته  حامیان این گروه‌ها نیز از خیلی پیش امید خود را برای برکناری «بشار اسد» بر باد رفته می‌بینند. از این‌رو، سیر عقب نشینی کشورهای توطئه‌گر از برابر سوریه روز به روز در حال شدت گرفتن است. مطلب حاضر این موضوع را از جوانب مختلف به بررسی می‌نشیند و برای تغییر موضع هر کشوری، علت یا علت‌هایی را ذکر می‌کند.
سرویس خارجی
***
عقب‌نشینی ترکیه
ترکیه را شاید بتوان یکی از کشورهای مهم در بحران سوریه دانست. چرا که این کشور به گذرگاهی برای اعزام عناصر تروریست‌ و تجهیزات برای آنها تبدیل شده بود. «موفق الربیعی»، مشاور سابق امنیت ملی عراق و یکی از رهبران ائتلاف دولت قانون به ریاست «نوری مالکی»، نخست وزیر سابق عراق از چگونگی فروش نفت داعش توسط ترکیه پرده برداشت و گفت شیوه فروش نفت که توسط ترکیه انجام می‌شود یکی از منابع اصلی تامین مالی داعش است. الربیعی با انتشار بیانیه‌ای که توسط دفتر رسانه ای‌اش منتشر شده است، اعلام کرد؛ ترکیه از راه‌های مختلف از داعش حمایت می‌کند؛ یک راه این است که داعش به کمک تسهیلاتی که دولت آنکارا برای آن فراهم می‌کند نفت عراق و سوریه را در بازار سیاه ترکیه به بیش از نصف قیمت بازار یعنی در حدود 20 دلار در هر بشکه به فروش می‌رساند. راه دیگر تسهیلات ویژه‌ای است که ترکیه برای داعش فراهم می‌کند تا بتواند به سادگی سرباز جدید جذب کند. به این ترتیب که فضایی امن برای داعش برای سربازگیری از میان مهاجران خارجی و عرب در داخل خاک ترکیه به وجود می‌آورد. رهبران داعش در شهرهای ترکیه به ویژه استانبول دفاتری دایر کرده‌اند و در آن مکان‌ها دیدارهایی را با افراد داوطلب انجام می‌دهند و با کمک دولت ترکیه و سازمان امنیت این کشور نیروهای جدید را از مرز ترکیه با عراق به موصل و از مرز ترکیه با سوریه به رقه منتقل می‌کنند.
در همین رابطه پایگاه خبری آسیا نیوز گزارش داد خانواده «رجب طیب اردوغان» به ویژه پسر او ارتباطات تنگاتنگی با داعش دارند. منابع روسی تصاویری را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد «بلال رجب طیب اردوغان»، پسر اردوغان در دیدارهای مختلف، در کنار افرادی از داعش نشسته و با آنها جلسه داشته است. به گفته این منابع بلال اردوغان دلال نفتی داعش در بازار سیاه است و به این شبکه تروریستی کمک می‌کند که نفت خود به ویژه نفتی که در سوریه استخراج می‌کند را به فروش برساند. برخی از کارشناسان می‌گویند حمله جنگنده‌های اف-16 ترکیه به جنگنده سوخو - 24 روسیه در حقیقت تلاشی از سوی ترکیه بود که جلوی بمباران حامل‌های نفتی داعش به ترکیه توسط روسیه را بگیرد، چرا که روسیه به اطلاعاتی دست یافته بود که نشان می‌داد داعش از چه راه‌هایی نفت خود را به طرف‌های ترکی می‌رساند و قصد بمباران آنها را داشت. خانم «کاتا پیری» نماینده پارلمان اروپا و عضو گروه دوستی پارلمان اروپا و ترکیه هم در مصاحبه با پایگاه خبری «لوبلاگ» اظهار داشت: خرید نفت داعش توسط ترکیه موضوعی کاملا جدی است؛ ارگان‌های اطلاعاتی ترکیه نقش محوری در طراحی و ایجاد سونامی مهاجرت آوارگان سوری به اروپا داشته و عملا امنیت ملی اروپا را مخدوش کرده‌اند. «برت مک گورک» فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در ائتلاف به اصطلاح مبارزه با داعش نیز ضمن نادیده گرفتن حمایت‌های واشنگتن از تروریست‌ها در سوریه بار دیگر اذعان کرد ترکیه گذرگاه صد‌ها تروریست به سوریه برای پیوستن به گروه‌های تروریستی بوده است.
 در واقع تلاش ترکیه از حمایت از تروریست به این دلیل بود که «بشار اسد» از قدرت برکنار شود. اما شکست تروریست‌ها باعث شد که این امید به یاس تبدیل شود و دولت ترکیه اکنون در یک چرخش معنادار از خواست‌های اولیه خود در مورد سوریه عقب‌نشینی کرده است. نخستین عقب‌نشینی ترکیه در مورد آزادی حلب اتفاق افتاد؛ وزیر دفاع روسیه اعلام کرد که عملیات آزادی شهر حلب به دستور «ولادیمیر پوتین» و با هماهنگی ترکیه و ایران صورت گرفته است. سفر بسیار مهم سرلشکر «محمد باقری»، رئیس‌ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به ترکیه نیز نشان داد که آنکارا دچار تغییرات اساسی شده است.
سرلشکر باقری در گزارش خود از سفر به ترکیه به موضوع سوریه ‌اشاره کرد و گفت، بر اساس توافقات صورت گرفته، موضوع سوریه بر اساس توافق آستانه دنبال خواهد شد. بر همین اساس موضوع آتش‌بس سراسری و حل مسئله ادلب نیز در دستور کار قرار داشته است. رسانه‌های ترکیه پس از سفر سرلشکر باقری به این کشور گزارش دادند در این سفر توافق شده ایران، ترکیه و روسیه در منطقه ادلب عملیات نظامی مشترک انجام دهند. خبرگزاری «ترند» جمهوری آذربایجان نیز به نقل از رسانه‌های ترکیه از احتمال برگزاری یک عملیات نظامی مشترک توسط ایران، روسیه و ترکیه در سوریه خبر داده است و ظاهراً قرار است این عملیات مشترک در شهر ادلب برگزار شود. در مورد نحوه انجام عملیات نیز گزارش شده که احتمالاً ایران و روسیه در جنوب این منطقه و همزمان ترکیه نیز در بخش شمالی آن دست به عملیات می‌زنند. گفته می‌شود نیروهای روسیه هم‌اکنون در روستاهای «مراداخ» و «خلفایا» در استان ادلب حضور دارند. بر اساس این گزارش، تاریخ دقیقی برای شروع این عملیات اعلام نشده است. ترند با بیان اینکه ترکیه پیش از این اعلام کرده بود آماده است هر تهدیدی را در مرزهایش از بین ببرد گزارش داد که ارتش ترکیه در حال حاضر 25 هزار نیروی نظامی در مرز خود با سوریه مستقر کرده است.
کوتاه آمدن عربستان
عربستان را نیز شاید بتوان تاثیرگذارترین کشور حامی تروریست‌ها در سوریه دانست. پشتيباني مالي و اختصاص دادن دلارهاي سعودی براي تهيه سلاح و قاچاق اسلحه به داخل سوريه، ارائه راه‌کارهاي عملياتي به سرکرده‌های برجسته در ميان گروه‌های معارض دولت سوریه و مرتبط كردن آنها با رسانه‌هاي بين‌المللي و نیز ايجاد فشار رسانه‌ای از طريق رسانه‌هاي تحت مالکيت آن کشور همچون شبكه تلويزيوني العربيه و روزنامه‌های الحيات و الشرق الاوسط از جمله ابزارهای به کار گرفته شده از سوی عربستان در مورد سوریه بوده‌اند. از سوی دیگر رژيم صهيونيستي و آمريكا همیشه براي اجراي طرح‌ها و توطئه‌ها علیه مقاومت نيازمند هم پيماناني در داخل منطقه  بوده‌اند و در این میان، عربستان تاکنون به خوبی در جهت تحقق اهداف آنها عمل نموده است. از آنجا که سياست منزوی کردن و مهار حزب‌الله لبنان و تضعيف روابط میان ايران و سوريه خواسته‌ اصلي مقامات رژیم صهیونیستی و آمريکاست، تل‌آويو و واشنگتن از سیاست رژیم سعودی حمايت کرده و امکانات خود را در اختيار آل‌سعود قرار‌داده‌اند.
 این موضوع را می‌توانیم در مقاله‌ای که در سال 2007 میلادی به قلم «سیمور هرش» در روزنامه «نیویورک تایمز» منتشر شد؛ ملاحظه کنیم؛ در این سند آمده است که چگونه آمریکا، عربستان و اسرائیل همه منابع مالی و تسلیحاتی خود را برای از بین بردن نظام سوریه و ایران در اختیار تروریست‌ها قرار‌داده‌اند.
 دولت سوریه نیز تاکيد کرده است که شواهد و اسناد فراوانی دارد که نشان می‌دهد سعودی‌ها ‌در کنار قطر و ترکيه، حمايت هاي مالي، لجستيکي و تسليحاتي گسترده اي را از گروه هاي تروريست‌ در سوريه به عمل  مي آورند. سوريه همواره به عنوان سدي در برابر زياده‌خواهي‌هاي سعودي در جهان عرب ایستاده است. تقابل ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک دو کشور، حوزه‌های نفوذ مشترک را به صورت عرصه‌ای برای رقابت فراهم کرده است. بحران کنونی سوریه فرصتی را نصیب سعودی‌ها کرده است تا به حذف یکی از مخالفین سرسخت خود یعنی «بشار اسد» در منطقه اقدام کنند. «ولید بن طلال»، شاهزاده میلیاردر سعودی، در مصاحبه تلویزیونی با «سی‌ان‌ان» آمریکا، به حمایت مالی رژیم آل‌سعود و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس از گروه تروریستی داعش اذعان کرد. ولید بن طلال در این گفت‌وگو، بر حمایت حاکمان سعودی و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس از گروه تروریستی داعش و حمایت مالی از آنها در آغاز بحران سوریه تاکید کرده بود. وی همچنین به طور تلویحی گفت که داعش در ریاض شکل گرفت و عربستان از این گروه حمایت و از عملیاتش در همه کشورهای عرب پشتیبانی مالی می‌کند.
اما شکست تروریست‌ها باعث شد که عربستان به تدریج از طرح اولیه خود یعنی برکناری بشار اسد عقب‌نشینی کند و به تدریج خود را برای فضای سیاسی پسا داعش آماده کند. «عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان اواسط مرداد ماه به مخالفان سوری اعلام کرد: «باید چشم‌انداز جدیدی بیابند وگرنه کشورهای دیگر درباره سوریه مذاکره می‌کنند و مخالفان در آن مذاکرات جایی نخواهند داشت. وقایع رخ داده بدین معنا است که امکان خروج اسد (از قدرت) در اوایل مرحله انتقالی وجود ندارد و ما باید درباره مدت باقی ماندن او در مرحله انتقالی و صلاحیت او در آن مرحله رایزنی کنیم.» این عقب نشینی بسیار مهم است چرا که عربستان همواره بر کناره‌گیری بشار اسد تاکید داشته است. در عين حال اسپوتنيک نيز در گزارشي نوشت: پس از آنکه برخي منابع خبري روز گذشته از تن دادن رياض به رياست جمهوري بشار اسد خبر داده بودند امارات نيز از کشورهاي غربي و آمريکا خواست تا بشار اسد در قدرت باقي بماند و با وي وارد تعامل شوند. امارات از آمريکا خواست که حمايت از مخالفان را کاهش دهد و با بشاراسد وارد تعامل شود با اين شرط که وي از ايران دوری کند.
عقب نشینی شبکه الجزیره
قطر نیز از حامیان اصلی تروریست‌ها در سوریه بود. اما تنش در شبه جزیره عربستان و قطع روابط ریاض و دوحه باعث شد تا قطر که از رسیدن به اهداف خود در سوریه ناامید شده بود در برابر سوریه عقب‌نشینی کند. «محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی» وزیر خارجه قطر آذر ماه 95 اعلام کرده بود، اگر واشنگتن حمایت خود را از تروریست‌های سوریه متوقف کند، دوحه این پشتیبانی را قطع نخواهد کرد. «بشار جعفری»، نماینده سوریه در سازمان ملل در نشست شورای امنیت که برای بررسی اوضاع حلب تشکیل شده بود، گفت: امروز قطر پرچمدار حمایت از گروه‌های تروریستی در سوریه است. قطر در کنار دیگر کشورها تلاش زیادی برای برکناری بشار اسد انجام داد اما این تلاش‌ها با شکست مواجه شده و کشورهای ضدسوری به تدریج در حال عقب‌نشینی هستند. در این ارتباط شبکه الجزیره قطر نیز عقب‌نشینی محسوسی داشته است. با توجه به این واقعیات است که رئیس‌جمهور سوریه در همایش سالانه وزارت خارجه سوریه اعلام کرده بود که طرح غرب علیه کشورش شکست خورده است. البته وی این را نیز گفت که این به معنای پیروزی کامل دمشق نیست، هر چند نشانه‌های پیروزی دیده می‌شود.
 شبکه خبری الجزیره قطر (شبکه الجزیره مباشر) این سخنرانی را به صورت مستقیم پوشش داد؛ امری که در خلال بحران سوریه به این شکل سابقه نداشته است. حتی مسئله مهم‌تر اقدام شبکه الجزیره در ذکر عنوان صحیح برای بشار اسد بود. الجزیره پس از گذشت قریب به هفت سال از بحران سوریه، زیرنویس کرد: «بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه». این شبکه طی سال‌های گذشته که جنگ در سوریه جریان داشت، بشار اسد را «رئیس‌‌رژیم» می‌نامید و تروریست‌ها و شورشیان مسلح را «انقلابیون» می‌خواند. پایگاه خبری «الحدث» سوریه حتی گزارش داده بود که الجزیره طی سال‌های گذشته رقم‌های نجومی را برای «جعل تصاویر ویدئویی» هزینه کرده بود، تا قتل و نابودی و غارت مردم توسط تروریست‌ها را در راستای «اقدامات انقلابی» جلوه دهد.
چرخش اردن
اردن هم در جمع کشورهای توطئه‌گر قرار داشت، اما هیچ‌گاه حمایت از تروریست‌ها در سوریه را علنی نکرد. در شرایط کنونی نیز که داعش به روزهای پایانی خود نزدیک شده، دولت اردن جانب دمشق را گرفته و حمایت‌های خود  از سوریه را افزایش داده است. «محمد المؤمنی»، وزیر مشاور در امور رسانه و سخنگوی دولت اردن اعلام کرده که روابط «ما با برادرانمان در سوریه قابلیت آن را دارد که در منحنی مثبت قرار گیرد.» سخنگوی دولت اردن حتی گفته: زمانی که اتحادیه عرب تصمیم به تعطیلی سفارتخانه‌های سوریه را گرفت ما درخواست کردیم که اردن را از این قضیه مستثنی کنند و این به دلیل روابط ویژه ما با سوریه بوده و اکنون نیز سفارت اردن در دمشق در حال فعالیت است. سخنگوی دولت اردن همچنین ابراز امیدواری کرده که گذرگاه‌های مرزی اردن با سوریه بازگشایی شده و روابط دو کشور به قبل از بحران بازگردد. وی تأکید کرده ثبات در جنوب سوریه زمینه را برای بازگشایی گذرگاه‌های دو کشور مهیا می‌سازد. وزارت خارجه اردن سال 2014 اخراج «بهجت سلیمان» سفیر سوریه در امان را به دلیل آنچه «اهانت‌های مکرر به دولت و شخصیت‌های اردنی و دخالت در امور داخلی اردن» خواند اعلام کرده بود.
پایان سخن
با بررسی شرایط کنونی در مورد سوریه می‌توان به این نتیجه رسید که تقریبا همه کشورها در مورد پیروزی بشار اسد بر تروریست‌ها متفق‌القول هستند. حتی آمریکا نیز اخیرا حمایت‌های خود از مخالفان تحت حمایتش را کاهش داد. بنابر آنچه که در این مورد ذکر شد باید در هفته‌های آتی شاهد عقب نشینی‌ها بیشتری بود چرا که کشورها معمولا به دنبال تامین منافع خود هستند و اکنون که در عرصه نظامی و حمایت از تروریست‌ها نتوانسته‌اند به اهداف خود برسند سعی خواهند کرد که با عقب‌نشینی در برابر سوریه، در شرایط جدید سیاسی نیز برای خود جا باز کنند.