رضا اسماعیلی
«سرعت و فراگیری عمومی سرود از همه‌ انواع شعری بیشتر است و سرود مانند هوای تازه و بهاری در جامعه نفوذ می‌کند؛ بنابراین باید با تولید سرودهای خوب و ترویج مناسب آنها، کمبود و خلأ موجود در این عرصه را برطرف کرد... امروز نسبت به گذشته اشعار زنده و برجسته‌ای همچون شعر درباره‌ فلسطین، یمن، بحرین، دفاع مقدس، شهدای غواص، شهدای مدافع حرم یا مظلومیت مجاهدانی همچون شیخ زکزاکی شیخ مظلوم، شجاع و مصمم نیجریه گفته می‌شود، اما متأسفانه این شعرهای مؤثر و روحیه‌ بخش، به ‌خوبی ترویج و منعکس نمی‌شوند و در این خصوص کوتاهی و کم‌ کاری وجود دارد.»
(بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با شاعران
 در رمضان سال 1395)
   به اذعان اکثر کارشناسان، دوران انقلاب - بخصوص دهه اول انقلاب - دهه درخشان و طلایی ساخت و تولید سرودهای حماسی و انقلابی بود، به طوری که اکثر برنامه‌های صدا و سیما در آن سال‌ها با سرودهای انقلابی پر می‌شد. دهه‌ای که شاعران برجسته‌ای چون حمید سبزواری، سپیده کاشانی، مشفق کاشانی و محمود شاهرخی، و آهنگسازان و خوانندگان شاخصی مانند: حمید شاهنگیان، احمدعلی راغب، محمد گلریز، محمد نوری، اسفندیار قره‌باغی، و... با شوقی قابل ستایش و انگیزه‌ای مقدس و والادست به خلق و آفرینش سرودهایی فاخر و ماندگار با موضوع «انقلاب اسلامی» و «دفاع مقدس» زدند. سرودهای خاطره‌انگیزی که تا به امروز زمزمه می‌شوند و شنیدن مکرر آن‌ها نه تنها گرد ملالی بر جان انسان نمی‌نشاند، بلکه عطش انسان را برای بازتولید چنین سرودهایی فزونی می‌بخشد. سرودهای خاطره انگیزی همچون: «بهمن خونین جاویدان، خمینی ‌ای امام، برخیزید ‌ای شهیدان راه خدا، ایران ایران ایران رگبار مسلسل‌ها، بوی گل سوسن و یاسمن آید، هوا دلپذیر شد گل از خاک بردمید، الله الله تو پناهی بر ضعیفان یا الله، این بانگ آزادی ست کز خاوران خیزد، آمریکا آمریکا مرگ به نیرنگ تو،این پیروزی خجسته باد، و...»
   در دوران دفاع مقدس نیز این گونه موسیقایی از استقبال خوبی برخوردار بود. در این دوران، نوحه‌های حماسی حاج صادق آهنگران و کویتی‌پور، الهام بخش و دستمایه بسیاری از آهنگسازان برای ساخت سرودهای حماسی با مضمون دفاع مقدس بود.
بی‌هیچ تردیدی، وجه بارز و برجسته انقلاب اسلامی - به خاطر تاثیرپذیری از نهضت و قیام انسان ساز حسینی - وجه «حماسی» و انقلابی آن است و «حماسه» از مولفه‌های اصلی و محوری «قدرت ملی» یک کشور پویا و زنده. رمز مقاومت و ایستادگی ملت ایران در برابر قدرت‌های استکباری - بخصوص آمریکا و اسرائیل - نیز در طول سال‌های پس از انقلاب، چیزی جز«ایمان»،«خودباوری» و برخورداری از روحیه با صلابت حماسی نیست. روحیه‌ای که باعث عقب نشینی دشمنان قسم خورده و بی‌اثر شدن توطئه‌های رنگارنگ - اعم از نظامی و غیر نظامی - شده است. از همین رو، امروز نیز برای پاسداری از دستاوردهای گرانسنگ انقلاب اسلامی و آرمان‌های بلند بنیانگذار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی، بیش از هر زمان دیگری به پاسداشت ارزش‌هایی چون ایثار، شهادت، خودباوری، و تقویت روحیه حماسی مردم برای حضور در عرصه‌های نبرد با دشمن نیاز داریم که این مولفه‌ها در جان و جهان موسیقی حماسی(سرود) تجلی پیدا می‌کند.
   حفظ روحیه حماسی و آمادگی برای حضور در صحنه، بدون بهره‌گیری از هنر و ادبیات تحقق نخواهد یافت. چنان که رهبر معظم انقلاب نیز فرموده اند: « بارها گفته ام که هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشود، شانس نفوذ و گسترش ندارد و ماندگار نخواهد بود و فرقی هم بین پیام‌های حق و باطل نیست.» آری، به واسطه هنر و ادبیات می‌توان روح حماسه را در کالبد جامعه دمید و آحاد مردم را به حضور فعال و پر نشاط در صحنه‌های اجتماعی و سیاسی تشویق کرد. از این منظر احیای «سرودهای انقلابی» ضرورتی انکار ناپذیر است.
متاسفانه با پذیرش قطعنامه و پایان یافتن دوران دفاع مقدس، با این منطق که موسیقی باید تنوع و تکثر داشته باشد و تمام سلایق را در بر گیرد، ساخت و تولید سرودهای انقلابی و حماسی کم رنگ شد و جای آن را موسیقی پاپ، و ترانه‌های رمانتیک و عاشقانه گرفت. کم رنگ شدن سرودهای انقلابی جای دریغ و حسرت و تاسف فراوان دارد. چرا که این سرودها هم از لحاظ موضوع و مضمون و هم از لحاظ لحن حماسی می‌توانست در جامعه تاثیرگذار و راهگشا باشد.
   این که ما باید به سلایق مختلف توجه داشته باشیم و برای همه گروه‌های سنی و سلایق مختلف موسیقی تولید کنیم، مسئله قابل قبولی است، ولی این امر نباید به قیمت فراموش شدن سرودهای انقلابی تمام شود. زیرا به اعتبار ماهیت حق‌خواهانه و ظلم‌ستیزانه انقلاب اسلامی، نیاز به سرود یک نیاز همیشگی ست، اما در هر مقطع زمانی موضوعات سرود متفاوت می‌شود. به عنوان مثال در دوران دفاع مقدس به سرودهایی با مضامین انقلابی و حماسی نیاز داشتیم که باعث تهییج رزمندگان و حضور آنها در جبهه‌های جنگ شود. در شرایط فعلی نیز مباحثی که مورد نیاز جامعه است، بحث تهاجم فرهنگی و سبک زندگی ایرانی - اسلامی است و همچنین موضوعاتی که در جهان اسلام اتفاق می‌افتد.
   نه، قصد ما در این یادداشت انگشت اتهام گرفتن به سمت کسی نیست. شاید شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه در سال‌های پس از جنگ چنین ضرورتی را ایجاب کرد. ولی بعد از تاکیدات مقام معظم رهبری و به اذعان اکثر کارشناسان شعر و موسیقی، امروز ضرورت احیای موسیقی حماسی دفاع مقدس به شدت احساس می‌شود. از همین رو برای پاسخ به این مطالبه اجتماعی، باید با یک فراخوان عمومی مقدمات کار را فراهم کرد.
   اتفاقا امروز نیاز به تولید سرود اگر بیش‌تر از دوران دفاع مقدس نباشد، کمتر از آن دوران نیست. با درک شرایط و ضرورت‌های زمان، ما امروز نیز می‌توانیم با خلاقیت و نوآوری بیش تر، سرودی از جنس زمانه خود ارایه دهیم. در حال حاضر برای افشای ماهیت پلید و ضد انسانی گروه‌های تکفیری و فرقه‌های ضاله‌ای مثل طالبان، القاعده و داعش که قارچ گونه رشد می‌کنند و نظم جهان را به هم ریخته‌اند می‌توان به نحو احسن از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های سرود استفاده کرد، گروه‌هایی که با نقاب مسلمانی و به اسم اسلام جنایات وحشیانه‌ای انجام می‌دهند.
مولفه‌های سرود «دفاع مقدس» چیست؟
   حال که در مورد ضرورت احیای سرودهای انقلابی - بعد از تاکیدات مقام معظم رهبری - اجماع و اتفاق نظر به وجود آمده است، باید به این پرسش پاسخ داد که در شرایط فعلی - که یقینا با شرایط دوران دفاع مقدس متفاوت است - ژانر «سرود دفاع مقدس» از چه مولفه‌هایی باید برخوردار باشد؟
   مولفه‌های سرود دفاع مقدس را می‌توان در محورهای زیر خلاصه کرد:
1 - پیش و بیش از هر چیز، برخورداری از ساختار فاخر و قابل دفاع هنری و ادبی. (موسیقی و شعر فاخر)
2 - گاه فرامرزی و قابل تعمیم به «حماسه».
3- پرداختن هوشمندانه به اِلمان‌ها و نشانه‌های پربسامد حماسی در قالب ادبیاتی ارجمند و فاخر.
4- برخورداری از لحن و لهجه حماسی و انقلابی متناسب با ضرورت‌ها ومطالبات جامعه امروز.
5- پرداختن به مضمون مقاومت و پایداری در ابعاد جهانی، بخصوص «بیداری اسلامی».
6- قابلیت رسوخ در ذهن و زبان جامعه و امکان اجرای گروهی.
   نکته آخر اینکه؛ احیای سرودهای حماسی و انقلابی در این شرایط همدلی و همگامی شاعران، آهنگسازان و همه نهادهای فرهنگی - بخصوص صدا و سیما - را می‌طلبد. اگر این تعامل و هم افزایی به وجود بیاید، این آرزو دور از انتظار نیست که در آینده نزدیک بار دیگر شاهد ساخت و تولید سرودهایی با مضامین ارزشمند دفاع مقدس و مقاومت و پایداری باشیم.
   با آرزوی به پایان رسیدن دوران رکود و بالندگی دوباره ژانر سرودهای حماسی - بخصوص در عرصه دفاع مقدس و پایداری - به عنوان تجدید خاطره، این یادداشت را با بازخوانی بخشی از سرود نوستالژیک و ماندگار «خجسته باد پیروزی» به آهنگسازی و تنظیم احمد علی راغب، صدای محمد گلریز و شعر استاد حمید سبزواری به پایان می‌برم:
از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما
جاودانه شد از فروغ ظفر، پگاه ما
صبح آرزو دمیده از کرانه‌ها
شاخه‌های زندگی زده جوانه‌ها
این پیروزی، خجسته باد این پیروزی
خجسته باد، این مبارک بهار
به باغبان
خجسته باد
خجسته باد، این گل افشان دیار
به بلبلان، خجسته باد
همیشه بادا وطن بر قرار
این پیروزی، خجسته باد این پیروزی
نوبهار ما از کران دمید، پر شکوفه شد شاخه امید
خون هر شهید می‌دهد نوید، نوبت ظفر این زمان رسید
به کوری دیده دشمنان، شکسته شد سد اهریمنان
صبح پیروزی مبارک باد، این ستم‌سوزی مبارک باد...!