چگونه زمینی پاک و بدون آلودگی‌های زیست‌محیطی داشته باشیم؟
زمین پاک؛ با یک میلیارد اقدام جهانی ( بخش پایانی)
صدیقه توانا
به طور قطع یکی از اموری که زمینه‌ساز سعادت و کمال انسان در دنیا و آخرت است، داشتن محیطی سالم و امن است که انسان بتواند در پناه آن به تربیت جسم و جان خویش بپردازد و اصولا یکی از وظایف مهم بشر که حفظ جان است، جز با زیستن در محیط سالم و زیبا امکان‌پذیر نیست. محیط‌زیست طبیعی سالم تأثیر شگرفی بر روح و روان آدمی دارد. محیط پاک و آراسته و خرم، زندگی را شاداب و معطر می‌سازد. شنیدن آواز روح‌بخش پرندگان، ترنم لطیف جویباران، آهنگ دلربای چشمه‌ساران، صفای سبز سبزه‌زاران، نسیم لطیف کوهستان، رقص دلنشین درختان و زیبایی شهر و دیار، همه و همه تأثیر اعجاب‌انگیزی بر زندگی و حیات انسان دارد. هر کس از تماشای چنین منظره‌های زیبایی احساس آرامش و نشاط کرده و امنیت و آسایش را در حیات خویش لمس می‌کند، برعکس آسیب رساندن به محیط‌زیست و نابودی طبیعت باعث وارد آمدن صدمات و زیان‌های جبران‌ناپذیری به بشریت می‌شود.
افسردگی و افزایش بیماری‌های روحی و روانی انسان امروز بدون ارتباط به آسیب رساندن به محیط‌زیست نیست. هیچ‌کس نمی‌تواند منکر بشود که تخریب محیط‌زیست تأثیر منفی بر شیوه رفتار آدمیان می‌نهد و اثرات ویرانگری بر اخلاق فردی و جمعی جامعه بشری برجای می‌گذارد.
آب و هوا، درختان و گیاهان، غذاها و میوه‌ها و به طور کلی طبیعت و محیط زیست نقش عظیمی در زندگی بشر دارند، بنابراین برای داشتن محیطی پاک و زمینی تمیز کارشناسان محیط‌زیست پیشنهاداتی ارائه می‌دهند.
این پیشنهادات یکی شامل صرفه‌جویی در مصرف کاغذ است. شاید بپرسید این موضوع چه ارتباطی با بحث زمین پاک دارد؟ قطعا ارتباط دارد چرا که صرفه‌جویی در کاغذ در واقع به معنای کمتر بریده شدن درختان اطراف شماست که هر ساله هزاران هزار از آنها برای تولید انواع کاغذهایی که در طول روز در اختیار شما قرار می‌گیرد تلف می‌شوند و در عین حال با این کار زباله کمتری تولید شده و دی‌اکسیدکربن کمتری تولید می‌گردد.
پیشنهادات دیگر فهرست‌وار چنین است: در ساخت و انبوه شدن جنگل‌ها شما هم کمک کنید، به انجمن‌های حمایت از محیط‌زیست کمک نمائید، اگر به سفر رفتن فکر می‌کنید حتما سفر با قطار را در اولویت قرار دهید. چرا که تحقیقات نشان می‌دهد که دی‌اکسید کربنی که قطارها برای زمین تولید می‌کنند 4 تا 15 درصد کمتر از هواپیماهاست. در مصرف آب هم صرفه‌جویی کنید اسراف در آب به ضرر زمین تمام می‌شود و در نهایت بهترین راه کمک به زمین می‌تواند لذت بردن از آن باشد. از خانه بیرون بروید و انگیزه خود را برای نجات این محیط زیبا بیشتر کنید.
آسمان شهر ما چه رنگی است؟
امروز، روزی گرم، دم کرده و تیره است، البته با روزهای دیگر فرق چندانی ندارد یک بار مادرم به من گفت آسمان آبی است، اما آدم فقط باید به چشم‌های خودش اطمینان کند، من که همیشه آسمان را زرد یا سیاه دیده ام! و به نظرم این رنگ بیشتر از هر رنگ دیگری به آسمان می‌آید چون من آسمان را در رنگ دیگری ندیده‌ام. موزه‌ها مملو از پرندگان خشک شده است. مسئولان موزه توضیح می‌دهند که روزی روزگاری این پرنده‌ها پرواز می‌کردند، اما من باز هم باورم نمی‌شود به نظرم آنها مفلوک‌تر از آنند که بتوانند در هوا پرواز کنند، شاید آهسته پر و بالی می‌زده‌اند، اینها که هواپیما نیستند و اصلا نمی‌توان آنها را با این وسیله هدفدار و پرسرعت مقایسه کرد! مادربزرگم عاشق پرنده‌ها بود، او گلها را هم خیلی دوست داشت ولی من از بوی بنزین بدم نمی‌آید و از اینکه در ترافیک بمانم خیلی کلافه نمی‌شوم ولی حال مادرم بد می‌شود.
اختلاف‌نظر نسل امروز و دیروز در مورد بهره‌برداری از منابع طبیعی را می‌بینید، می‌بینید که بحران‌های زیست‌محیطی مدرنیته چگونه به خوبی به تصویر کشیده می‌شود. براستی انسان قرن بیست‌ویکم انسان حیرت‌زده‌ای است و او طبیعت را که- خانه و ماوای اوست- در آستانه تحولات و تغییرات شگرف و عجیبی می‌بیند. این انسان محیط‌زیست خود را به راحتی از بین می‌برد و می‌داند که فضولات دنیای صنعتی فضا را برای نفس کشیدن سنگین می‌کند ولی ناچار است چون تکنولوژی معاصر با مکانیسم طبیعت ناسازگار است. در روزگار گذشته، انسان باید از چنگ طبیعت نجات داده می‌شد. امروزه این طبیعت است که در هر دو زمان جنگ و صلح باید از دست انسان نجات داده شود، در حقیقت، این طبیعت است که امروز از دست بشر مدرن‌زده فرار می‌کند!!
سیاره خود را فراموش نکنید
روز جهانی زمین پاک یادآور چیست و در این روز چه باید کرد؟ اصلا جرقه شعار روز زمین پاک از کجا زده شد؟
مجتبی عبداللهی معاون خدمات شهری شهرداری تهران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان به صورت مجمل در مورد اهمیت روز زمین پاک چنین می‌گوید: «روز جهانی زمین پاک هر ساله در 22 آوریل مصادف با 2 اردیبهشت در تمام دنیا برگزار می‌شود و به همه مردم یادآوری می‌کند که نباید سیاره خود «زمین» را فراموش کنند. تاریخچه این مناسبت به سال 1969 و زمانی باز می‌گردد که جان مک کوئل فرزند یک مبلغ دینی مستقل و علاقمند به عرصه دین، علم و صلح، ایده برگزاری یک روز جهانی به نام روز زمین پاک را در همایش یونسکو درباره محیط‌زیست مطرح و در همان سال پرچم زمین پاک را طراحی کرد. یوتانت دبیرکل سازمان ملل (1971-1962) از ایده مک کوئل استقبال کرد و این روز به یک روز جهانی در تقویم‌های سراسر دنیا تبدیل شد. روز جهانی زمین پاک در سال 2014 با شعار «یک میلیارد اقدام برای محیط‌زیست» در تمام جهان برگزار می‌گردد. این مناسبت سالانه با هدف افزایش آگاهی به شهروندان و حفظ کره خاکی نامگذاری شده است. در سراسر جهان در چنین روزی به همه زمینیان یادآور می‌شوند زمینی هم هست و کمی هوای آن را داشته باشید و در هر کشوری با هدف افزایش آگاهی و تجلیل از محیط‌زیست کره زمین، مراسمی خاص اجرا می‌شود. وی به ویژه برنامه‌های این هفته در کشورمان اشاره می‌کند و می‌گوید: «در ایران نیز هم‌زمان با دیگر کشورهای جهان هفته زمین پاک از روز دوم اردیبهشت به مدت یک هفته در سراسر کشور برپا می‌شود و نخستین روز این هفته (دوم اردیبهشت ماه) به نام روز زمین پاک نامگذاری شده است. در این راستا شهرداری تهران به منظور ایجاد آگاهی و اطلاع‌رسانی به شهروندان و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست به طور عام و آلودگی زمین به طور خاص برنامه‌های متنوع فرهنگی و آموزشی خواهد داشت. این روز به منظور ایجاد آگاهی جهانی و نیز سپاسگزاری از مواهب زمین، منابع و ذخایر طبیعی آن است.»
عبداللهی می‌گوید: «باتوجه به تشدید آلودگی‌های زیست‌محیطی هفته زمین پاک فرصت بسیار خوبی است تا همسو با مردم جهان، شهروندان تهرانی فعالیتهای زیست‌محیطی خود را گسترش داده تا از آلوده شدن بیشتر زمین جلوگیری شود.»
به اعتقاد وی آلودگی آبها، دفع غیربهداشتی زباله، استفاده بی‌رویه از سموم کشاورزی و کودهای شیمیایی، استفاده بیش از حد از شوینده‌های شیمیایی، استفاده از نایلکس‌های دیر تجزیه‌پذیر از جمله عمده‌ترین معضلات زیست‌محیطی هستند که باعث آلودگی زمین شده‌اند و این عوامل تهدیدی بسیار جدی برای سلامت تمامی ساکنین زمین است.
از آقای عبداللهی درمورد نقش فرهنگسازی برای صیانت از محیط‌زیست و زمین پاک و فعالیتهای شهرداری در این هفته می‌پرسم. می‌گوید: «آموزش چهره به‌چهره توسط آموزش‌گران بازیافت با همکاری سازمان‌های مردم نهاد در یک محله از هر ناحیه با مراجعه به درب منازل شهروندان پیرامون کنترل و شناسایی منابع آلاینده آب و خاک تأثیرات آلودگی آب و خاک بر سلامت انسان و سایر موجودات، آلودگی پسماندها و پساب‌های صنعتی و خانگی، اهمیت تفکیک زباله و روش‌های کاهش تولید و انتقال بی‌خطر زباله، روش‌های بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی، برگزاری برنامه‌های پاکسازی رود دره‌ها، کوهستان‌های مشرف به شهر و مسیرهای تفرجی، شناسایی، اخطار و برخورد قانونی با کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و اماکنی که استانداردهای لازم دفع پساب و آلاینده‌های زیست‌محیطی را رعایت نمی‌نمایند، اجرای برنامه‌های آموزشی با محوریت کودکان و نوجوانان پیرامون چگونگی جلوگیری از آلودگی آب و خاک در بوستان‌های پر تردد منطقه، پاکسازی شهر و اجرای تور دوچرخه‌سواری در روز جهانی زمین پاک، از فعالیتهای شهرداری به مناسبت این هفته است.»
پاکسازی نمادین پارک کوهسار
خانم شادی جی‌بویی، دبیر یکی از انجمن‌های مردم‌نهاد (ثمن) محیط‌زیست در منطقه5 شهرداری تهران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان به فعالیتهای داوطلبانه‌ای که شهرداری این منطقه برای پاکسازی محیط‌زیست در روز زمین پاک انجام می‌دهد اشاره کرده و می‌گوید: «پاکسازی پارک جنگلی کوهسار توسط خود مردم به صورت داوطلبانه مهم‌ترین حرکتی است که در جهت حفاظت از طبیعت انجام شده است.»
خانم جی‌بویی می‌گوید: «متأسفانه هنوز برخی از مردم فرهنگ استفاده صحیح از منابع طبیعی و طبیعت را ندارند، بهره‌برداری صحیح از طبیعت و داشتن زمینی پاک نیازمند فرهنگسازی بیشتر از سوی مسئولان است.»
به او می‌گویم فکر می‌کنید این فرهنگ‌سازی‌ها چقدر در تأمین زمین پاک و طبیعتی عاری از هر نوع آلایندگی مؤثر است؟ می‌گوید: «اگر حضور مردم را در فضاهای سبز و پارکها با پنج سال قبل مقایسه کنید متوجه تغییرات مثبتی در رفتار مردم می‌شوید. مردم دیگر مثل گذشته وقتی به پارک می‌روند کیسه زباله و پوست خیار و آشغال‌ها را کنار دستشان خالی نمی‌کنند، زباله‌ها را حداقل توی سطل زباله می‌ریزند، هرچند در تفکیک زباله‌ها دقت لازم به عمل نمی‌آید و هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب خیلی فاصله داریم، ولی این اقدامات ناچیز هم خیلی خوب است.»
تبیین بیشتر اهمیت زمین پاک
روز زمین پاک فرصتی است تا آحاد مردم به خود آیند و این میراث گرانبهای پیشینیان را پاک و سالم به آیندگان برسانند.
محمدرضا دشتی عضو انجمن دوستداران محیط‌زیست با تأکید بر استفاده بهینه از فرصت پیش‌رو می‌گوید: «صیانت از محیط‌زیست و منابع طبیعی وظیفه همه آحاد جامعه است؛ حیات آیندگان به وجود منابع طبیعی بستگی دارد بنابراین به بهترین نحو باید ازا ین منابع نگهداری شود.»
دشتی با اشاره به اینکه پیشرفت علوم، افزایش سریع جمعیت، گسترش شهرنشینی و در نتیجه ازدیاد مواد زائد روزبه روز بر مشکلات زیست‌محیطی افزوده می‌شود، می‌گوید: «زباله‌های شهری یکی از مهم‌ترین مسائلی هستند که در جوامع مختلف مورد توجه قرار گرفته‌اند. این زباله‌ها برای بشریت و طبیعت تهدید محسوب می‌شوند، از این‌رو وضعیت تولید، ذخیره‌سازی، جمع‌آوری، انتقال، پردازش و دفع زباله‌های شهری باید مورد توجه مسئولان باشد.»
فرهنگسازی
از ضروریات حفظ منابع طبیعی
برای داشتن محیطی سالم و عاری از هرگونه مواد آلاینده در محیط‌زیست هیچ راهی غیر از فرهنگسازی برای آسیب‌هایی که براثر آلایندگی محیط‌زیست به وجود می‌آید، نداریم.
دکتر شمس‌الله شریعت‌نژاد نماینده مردم تنکابن، رامسر و عباس‌آباد و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان در پاسخ به این سؤال که فرهنگسازی چقدر در داشتن زمینی پاک و محیط‌زیستی بدون آلودگی کمک خواهد کرد، می‌گوید: «بحث فرهنگی و آگاهی بخشی و حیاتی که در این محیط جریان دارد، حساسیت محیط‌زیست را به مردم نشان می‌دهد و تا حدودی این حساسیت ایجاد شده است بخصوص از طریق رسانه دیداری و شنیداری که محیط اطراف ما در برابر کارهای ما واکنش می‌دهد و اگر ما به آن آسیب برسانیم واکنشی نسبت به خودمان انجام داده‌ایم. بنابراین می‌توان گفت فرهنگسازی تأثیر قابل توجهی در پاکسازی و حفاظت از محیط زیست دارد.»
دکتر شریعت‌نژاد با اشاره به این موضوع که در ایام خاص که مردم از طبیعت بیشترین استفاده را می‌کنند باید فرهنگسازی جهت حفظ زمین پاک صورت گیرد، می‌گوید: «نمی‌توان برای ریختن زباله در جنگل، یا پارک قانون وضع نمود و جریمه کرد بلکه این فرهنگ باید بین خود مردم نهادینه شود که از ریختن زباله در شهر و خارج از شهر خودداری کنند.»
به اعتقاد این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، یکی از مباحثی که در فرهنگسازی مهم است، روش برخورد مسئولان است که نگاه مسئولانه به تخریب محیط‌زیست داشته باشند و ببینند چه تهدیداتی درمورد محیط‌زیست وجود دارد؟ وی می‌گوید: «از نشانه‌هایی که بهانه به دست افرادی که دنبال تخریب طبیعت هستند می‌دهد، این است که مسئولان نسبت به امحاء زباله خیلی از خود اراده نشان نمی‌دهند و این کار یعنی تشویق دیگران به تخریب طبیعت. و به‌طور کلی حساسیت عمومی باید در این مورد بالا رود.»
این منتخب مردم در ادامه اضافه می‌کند: «متأسفانه خیلی از مردم به جای دور ریختن زباله و امحاء آن، زباله‌ها را مخفی می‌کنند و خیلی راحت وقتی پا به جنگل می‌گذارند زباله‌ها را لابه‌لای درختان و زیر پوشش سبز جنگل رها می‌کنند و این کار بزرگ‌ترین ضربه‌ای است که به طبیعت می‌توان وارد کرد.»
این نماینده مجلس می‌گوید: «تخریب را بر طبیعت تحمیل کردیم. در دولت قبلی اراده جدی در احداث کارخانه کمپوست زباله بود ولی کمترین اقدامی صورت نگرفت و البته در دولت جدید مسئولان استانی تأکید دارند تا نسبت به این کار اقدام کنند ولی ما تأکید داریم تا شهرداری‌ها حداقل نسبت به استقرار کارخانه‌های زباله‌سوز در جنگلهای شمال اقدام کنند تا حداقل از تخریب مقطعی جنگل جلوگیری شود.»
گزارش روز