گروه گزارش
حمایت از صنایع تولید داخلی همواره از خواسته‌های اصلی صنعتگران و تولیدکنندگان کشور بوده است و هم اکنون این دغدغه ملی به عنوان رکن اصلی حمایت از تولیدات داخلی مطرح می‌باشد و ضرورت دارد مردم و مسئولان دولتی از تولیدات ساخت داخل حمایت همه‌‌جانبه داشته باشند تا بتوان به تحقق اقتصاد مقاومتی برسیم.
اما در این میان باید اذعان داشت که تولیدات داخلی نیاز به حمایتی ملی دارد و باید مردم و مسئولان در کنار هم از این تولیدات حمایت کنند و تا آنجا که امکان دارد از واردات بی‌رویه کالایی که مشابه داخلی دارد جلوگیری نمایند.
یکی از این معضلات که پیش‌روی صنعت داخلی است، «قاچاق کالاست»! و همچنان که مقام معظم رهبری فرمودند، باید کالای قاچاق را آتش زد و با قاچاقچیان مبارزه‌ای اساسی صورت بگیرد.
در گزارش پیش رو به بررسی آسیب‌ها و موانع حمایت از تولید داخلی خواهیم پرداخت و در گفت‌وگو با کارشناسان و صنعتگران و تولیدکنندگان داخلی به دنبال راهکاری برای حمایت از تولید داخلی هستیم.
صنعت ملی پوشاک
«پوشش» به عنوان یکی از نیازهای اصلی انسان‌ها در فرهنگ جهانی باید خواند که دارای کارکردهای مختلفی است؛ حفاظت از بدن در برابر خطرات احتمالی، جلوگیری از سرما و گرمای پیش از اندازه و به طور کلی احساس امنیت و آرامش با پوشاک از نیازهای اساسی مادی انسان است. این مقوله تطبیق با محیط طبیعی و اجتماعی از آغاز پیدایش بشر تاکنون براساس شرایط مختلف اقلیمی، اجتماعی، اقتصادی و... دچار تغییر وتحول بسیاری شده است که کارکردهای مختلف و عناصر فرهنگی مرتبط با آن در قالب فرهنگ مادی بررسی و مطالعه می‌شود.
با نگاهی به وضع پوشش‌ها و لباس‌ها در میان ملت‌ها و اقوام مختلف، نشانه بارزی از فرهنگ آن جامعه را می‌توان شناخت. در قرون گذشته، اروپا و کشورهای غربی از پوشش‌های خاصی برای مردان و زنان استفاده می‌کردند که با فرهنگ برهنگی امروز این جوامع منافات داشت و از درک عمومی جامعه آن روز حکایت می‌کرد. رفع نیاز پوشاک در جوامع مختلف کم‌کم به صنعت ملی تبدیل شد و با رویکرد به مد و مدگرایی، تغییرات زیادی در طراحی‌های پوشاک مردان، زنان، دختران و پسران به وجود آمد. این تغییرات، هجوم فرهنگ بیگانه به فرهنگ اصیل دیگر کشورها و مخصوصاً کشور عزیزمان ایران (که در دوره پهلوی اول با کشف حجاب خود را نمایاند) و در زمان پهلوی دوم، راه نفوذ فرهنگی را با مدگرایی در کشور باز نمود. اکنون متأسفانه بازار مصرف پوشاک ایران وابسته به محصولات خارجی و به ویژه برندهاست و فقط بخشی از پوشاک مورد نیاز مردم توسط کارگاه‌های کوچک و چند کارخانه صنعتی تهیه می‌شود. آمار واردات کالاهای صنایع نساجی و پوشاک در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که واردات پوشاک 41 درصد رشد داشته است. بی‌توجهی به برندسازی داخلی، اندک بودن حمایت از تولیدکنندگان، گرانی مواد اولیه و قوانینی دست و پا گیر از جمله مشکلاتی‌اند که به اعتقاد کارشناسان در این عرصه پیش‌روی تولیدکنندگان داخلی وجود دارد.
مشکلات صنعت پوشاک
حسین خانزاده «از فعالان حوزه پوشاک» در مورد برخی از مشکلات موجود در عرصه تولید پوشاک به گزارشگر کیهان می‌گوید: «باید تولید داخلی تقویت شود و از طریق دولت و رسانه‌ها مورد حمایت جدی قرار گیرد. علاوه بر این، باید واردات کالاهای خارجی محدود گردد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «ما با چند مشکل جدی مواجه هستیم، یکی از آنها مسئله کیفیت پایین بسیاری از اجناس خارجی وارداتی است که با قیمت‌های نازل عرضه می‌شود و به همین دلیل طرفداران بسیاری دارد.»
وی از عدم نظارت بر این کار گله‌مند است و آن را به عنوان معضلی پیش روی صنعتگران داخلی عنوان می‌کند و می‌گوید: «دولت بیانیه می‌دهد اگر کسی جنس خارجی در مغازه داشته باشد، مغازه را پلمب می‌کنیم. ما جنس خارجی نیاوردیم ولی خیلی از فروشنده‌ها این کار را کردند و سود کلانی هم بردند، دولت هم هیچ نظارتی بر این مسئله نکرد! از طرفی فروش پایین است ولی پرداخت مالیات همچنان ادامه دارد. با این روند، وضع تولید پوشاک در بازار داخلی بسیار تأسف بار است.»
مردم چه می‌گویند؟
مرضیه بدری «خانه‌دار» در مورد خرید کالاهای ایرانی یا خارجی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «دو عامل در ترغیب مردم برای خرید محصولات ایرانی مؤثرند؛ اول بالا بردن سطح کیفیت کالا بعد پایین آمدن قیمت آن محصول. اگر این دو در تولید کالای ایرانی مورد توجه قرار گیرد مردم رغبت بیشتری به خرید محصولات ایرانی نشان می‌دهند.»
فرد دیگری که خود را دبیر آموزش و پرورش معرفی می‌کند، می‌گوید: «باید تولید کنندگان داخلی کیفیت کالای ساخت وطن را بالا ببرند تا باعث رغبت مردم به خرید شود.»
وی معتقد است کیفیت بالا، باعث می‌شود مردم نسبت به آن کالا استقبال خوبی نشان دهند اما اگر جنس بی‌کیفیت تولید کنیم قطعاً مردم به سراغ جنس خارجی می‌روند.
مادری که همراه دو فرزندش برای خرید آمده در مورد انتخاب محصولات ایرانی و یا خارجی می‌گوید: «من معمولاً از خرید جنس ایرانی راضی هستم چون هم قیمت آن مناسب است و هم کمکی به اقتصاد کشورم می‌کند. برای خرید محصول هم به کیفیت و جنس و هم به قیمت آن توجه می‌کنم ولی رفتار بعضی از خانواده‌ها مصداق ضرب‌المثل «مرغ همسایه غاز است» را در ذهن تداعی می‌کند. البته اگر جنس ایرانی با کیفیت و قیمت مناسبی عرضه گردد نیاز و سلایق جامعه را نیز مد نظر قرار دهد، مردم گرایش بیشتری به خرید جنس ایرانی نشان می‌دهند.»
واردات پوشاک و فرهنگ‌سازی
در مصرف
با یک بررسی دقیق در بازار پوشاک ایران، به خوبی می‌توان دریافت که عمده پوشاک کشور وارداتی بوده و تولید داخل نیست و سهم بسیار زیادی از آن از سوی کشور چین و ترکیه تأمین می‌شود. اگرچه «فرهنگ» و اقتصاد، دو مقوله مجزا و مستقل هستند و هر کدام زیر شاخه‌های موضوعی متعددی دارند؛ لیکن از نوعی همگرایی در برخی مقوله‌ها برخوردارند. صنعت نساجی، اگرچه به ظاهر یادآور کارخانه است و کارخانه یک بنگاه اقتصادی است، اما اگر نتوان مشکلات موجود بر سر راه این صنعت را با مقوله‌های فرهنگی طراز کرد، نمی‌توان به‌سادگی نسبت به حل معضلات موجود امیدوار بود. یک جامعه‌شناس به گزارشگر کیهان می‌گوید: «باور اجتماعی به مرغوب بودن جنس خارجی در ذهن برخی‌ها در جامعه، چنان نقش بسته است که نمی‌توان به سادگی آن را تصحیح کرد و باید فرهنگ‌سازی جدی صورت بگیرد. مشتری ایرانی به دنبال خرید جنس با‌دوام، زیبا، ارزان و با کیفیت است و این عناصر به نظر خریدار همگی در کالاهای خارجی از ابتدا به صورت یکجا وجود داشته است.»
وی می‌گوید: «رواج این نگرش در ذهن ایرانی، صرف نظر از درستی و یا نادرستی آن، فضای بزرگی از تبلیغات و بازاریابی دهان به دهان را در میان توده مردم ایجاد می‌کند که به تدریج، به یک باور تبدیل می‌شود. باورها، از جنس فرهنگ هستند، برای همین تغییر نگرش مردم، کار آسان و زودبازدهی نیست. شاید بتوان فرهنگ را به کشاورزی تشبیه کرد. در کشاورزی با سه موضوع کاشت، داشت و برداشت مواجه هستیم. در کار فرهنگی نیز باید با صبر و بردباری زمینه‌های تغییر نگرش جامعه را فراهم آوریم و سپس با تداوم و حفاظت همه جانبه از آن نگرش‌ها، به رشد و بالندگی‌اش بپردازیم تا بتوانیم در انتها به جمع‌بندی مورد نظر برسیم.»
محمد تقی دانایی هوشیار «نایب رئیس هیئت مدیره جامعه متخصصان نساجی ایران» در مورد تاریخچه صنعت نساجی در ایران به گزارشگر کیهان می‌گوید: «صنعت نساجی ایران، از قدمت بالایی برخوردار است و شاید بتوان گفت بعد از صنعت نفت، یکی از صنایع پر اشتغال کشور به شمار می‌آید.»
وی با انتقاد از برخی تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسانه درگذشته می‌گوید: «بعد از انقلاب پنبه به عنوان کالای لوکس تلقی شد و جایش را کشت محصولاتی مثل سویا، گندم و دانه‌های روغنی گرفت برای همین الان کشور ما متأسفانه یکی از وارد کنندگان پنبه در جهان است. در تولید محصولات پشم هم محدود شده‌ایم.»
وی در ادامه درباره قاچاق کالا، شفاف نبودن سیاست‌گذاری‌ها و عدم تأمین مواد اولیه برای تولید کنندگان داخلی و افزایش قیمت آن پیش روی صنعت داخلی پوشاک عنوان می‌کند و می‌گوید: «در مورد تولید پارچه چادر مشکی به مواد اولیه پلی استر نیاز داریم که با افزایش قیمت این مواد، تولید محصول به گونه‌ای نیست که هم برای تولید کننده و هم خریدار به صرفه باشد.»
ریشه‌یابی معضلات
در تولید پوشاک ایرانی
وقتی پای صحبت کارشناسان و متخصصان امر پوشاک و نساجی می‌نشینیم. ضمن درد دل، به مطالب اساسی و ریشه‌داری در این زمینه اشاره می‌کنند که قابل تأمل است. یکی از مسائل موجود عدم ثبات سیاست‌های اقتصادی است. ایجاد فضای انحصاری و رانت‌خواری است که متأسفانه در بازار پوشاک ایران وجود دارد و حتی صدور بخشنامه‌های متعدد هم نتوانسته است جلوی این معضل را بگیرد. معضل دیگر، شوک بزرگی است که هر از چند گاه سبب نوسان نرخ ارز به این صنعت می‌شود و بر واردات کالاهای خارجی تأثیر می‌گذارد و رکود بازار پوشاک داخلی را به دنبال دارد. چرا؟ بدیهی است با بالا رفتن نرخ ارز و محدودیت ورود کالاهای خارجی، فعالان داخلی این صنعت امیدوار شوند که سهم بازار داخلی در عرصه پوشاک بیشتر شود که چنین نیست، زیرا با افزایش نرخ ارز، کالاهای خارجی کمتری وارد بازار داخلی خواهد شد، اما به همان میزان قیمت تمام شده مواد اولیه و ماشین‌آلات هم برای تولید کننده داخلی افزایش می‌یابد و باعث افت ارزش سرمایه در گردش و نقدینگی می‌گردد. با بالا رفتن نرخ تورم، قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و از سوی دیگر، هزینه تولید داخلی به دلیل کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش و نیز گران شدن مواد اولیه چند برابر می‌شود. عامل مؤثر دیگری که تا حدود زیادی دورنمای عرصه صنعت پوشاک داخلی را تاریک می‌سازد، فرسودگی فناوری صنایع نساجی است. باتوجه به این که این فناوری کاملاً وارداتی است و قیمت دستگاه‌ها و ماشین‌آلات هم بالا است به تدریج هزینه استهلاک و نگهداری و تعمیرات افزایش می‌یابد و با نبود و یا کمبود حمایت‌های دولت رکود زیادی در عرصه تولید پوشاک داخلی حاصل خواهد شد و در یک کلام صنعت داخلی بر اصول مشتری مداری مدیریت نمی‌شود.