فریده شریفی

 یا مقلب القلوب و الابصار
یا مدبر اللیل و النهار
یا محول الحول و الاحوال
حول حالنا الی احسن الحال
ای قلب‌کننده قلب‌ها و چشم‌ها
ای تدبیرکننده شب و روز
ای متحول‌کننده حالات
حال ما را به بهترین حالات متحول کن
بهار فصل دگرگونی و تحول است، فصل تازگی آسمان و زمین، آغاز نشاط و سرسبزی و فصل پاکسازی و خانه‌تکانی روح و روان و محیط اطراف است به همین دلیل است که در لحظات آغازین سال جدید از خداوند می‌خواهیم که همچون طبیعت ما را نیز متحول کند و اندیشه‌های منفی، نگرانی، حسد، غرور و تکبر را از ما دور و جای آن تطهیر و طراوت، آرامش و صمیمیت جایگزین کند.
استقبال از بهار
در آستانه بهار مردم ایران اسلامی با خانه‌تکانی و پاکسازی منازل و محلات برای استقبال از بهار آماده می‌شوند.
نظافت منزل، شست‌وشوی دیوارها، پرده‌ها، وسایل خانه، فرش و مبلمان، خریدن لباس‌های نو برای فرزندان، خرید وسایل سفره هفت‌سین، آجیل و شیرینی طراوات و تازگی و شور و شوق زیادی به خانواده‌ها می‌بخشد و غبار‌روبی از سروروی خانه‌ها موجب شادی و نشاط روحی و روانی اعضای خانواده هم می‌شود و همگی در انتظار بهار زیبا و دل‌انگیز هستند. گویی قرار است مهمان عزیز و خوش‌قدمی وارد منازل شود که همه این‌گونه به پاکسازی و غبارروبی مشغول هستند.
«معصومه طاهر‌یانپور» کارشناس مسائل اجتماعی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به رسم و رسوم دیرینه و زیبای خانه‌تکانی ایرانیان برای شب عید اشاره می‌کند و می‌گوید: «خانه‌تکانی و زدودن گرد و غبار از خانه‌ها در اواخر سال از جمله آداب و رسوم کهن و زیبای مردم ایران است که به خانه‌ها صفا و جلای تازه‌ای می‌بخشد و آرامش و آسایش افراد خانواده را سبب می‌شود اما مهم‌تر از خانه‌تکانی منازل باید به خانه‌تکانی روح و روان پرداخت و دل‌ها را از غبار و زنگار کدورت، بغض و کینه پاک کرد.»
وی اضافه می‌کند: «رسم و رسوم و آیین‌های نوروز را نباید تنها به خرید و  تجمل‌گرایی و نو کردن ظواهر محدود کنیم بلکه باید تحولی اساسی در درون به وجود آوریم و به خانه‌تکانی دل نیز توجه ویژه‌ای داشته باشیم تا فضای دوستی و محبت را در خانواده گسترش دهیم و با روحیه‌ای صاف و صمیمی و بی‌غل و غش به استقبال بهار برویم.»
این کارشناس تصریح می‌‌کند:‌ «این ایام بهترین فرصت برای رفع  اختلافات و دلخوری‌هاست و اندکی گذشت می‌تواند زمینه‌ساز شروع سالی پر از مهر و محبت در خانواده‌ها باشد به‌ویژه آنکه در دین اسلام هم به عطوفت و مهربانی با همنوعان سفارش بسیار شده است.»
خانمی که خود را «ملیحه عنایتی» معرفی می‌‌کند و مشغول خرید از یک فروشگاه البسه در حوالی میدان هفت تیر است در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره آغاز سال جدید و مراسم غبارروبی و خانه‌تکانی منازل می‌‌گوید: «ماه اسفند را بهتر است ماه «شست‌وشو و نظافت»، ماه «پاکسازی و خانه‌تکانی» نامگذاری کنیم و  این مسئله را در همه موارد رعایت نماییم، هم  در درون خانه به تمیزی و پاکسازی بپردازیم و هم در فکر پاکسازی روحی و روانی و رفع اختلافات و کدورت‌ها با اطرافیان خود باشیم، چرا که شایسته است همزمان با تحول در طبیعت و آغاز سال نو، دل‌هایمان را از کینه و دلخوری پاک کنیم و صفا و صمیمیت را جایگزین آن سازیم.»
وی اضافه می‌کند: «همان‌طور که در طول سال یک ماه را روزه می‌گیریم و در ماه مبارک رمضان به ضیافت خداوند می‌رویم و جسم خود را برای قناعت، صرفه‌جویی، پاکسازی بدن و کم‌خوری عادت می‌دهیم تا با اسراف و زیاده‌روی مقابله کنیم در ماه آخر سال هم بهتر است به پاکسازی روح و روان خود بپردازیم و غبار دل از درون خود بزداییم.»
به گفته این شهروند تهرانی، همان‌گونه که در اسلام آمده «لذتی که در گذشت وجود دارد در انتقام گرفتن نیست» در آستانه سال جدید هیچ چیز نمی‌تواند به اندازه بخشش دل را بهاری و با طراوت کند و عطر خوش محبت و صمیمیت را به روح و روان انسان هدیه نماید. شروع سال جدید آغاز رویش و بالندگی زمین، آغاز بیداری و سرسبزی طبیعت است و با افکاری نو و تحولی درونی می‌توان سال جدید را با نشاط و شادابی که به ارمغان آورده به بهترین سال‌های زندگی تبدیل کرد.
برخی روانشناسان در تحلیل کارکردهای این سنت پسندیده معتقد هستند خانه‌تکانی به افراد جرأت رهایی از وابستگی را می‌‌دهد و فرصت دور ریختن خاطرات بدی که در ذهن خود بایگانی کرده‌اند را ایجاد می‌‌کند.
رسم دیرینه خرید سال نو
رسم کهن و دیرینه خرید سال نو و انجام کارهای عید سال‌هاست که ادامه دارد و در آینده نیز ادامه خواهد داشت. اما اگر بخواهیم آیین‌های باشکوه و زیبای نوروز را فقط به تجمل‌گرایی و خرید محدود کنیم نمی‌توانیم از آمدن بهار دل‌انگیز لذت ببریم و همه فکر و ذهن ما درگیر تجمل‌گرایی و مادی‌گرایی خواهد شد.
آقایی که خود را «ثابت‌زاده» معرفی می‌‌کند و در کوچه مهران چهارراه استقلال مشغول خرید لباس برای فرزندانش است در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره خرید شب عید و تهیه ملزومات مورد نیاز برای خانواده خود در ایام آخر سال می‌گوید: «کارگر هستم و میزان حقوق و عیدی من از دو میلیون تومان تجاوز نمی‌‌کند و با این حقوق مجبور هستم هم برای فرزندانم کفش و لباس تهیه کنم و هم ملزومات شب عید از جمله شیرینی، میوه و آجیل را فراهم نمایم و در کنار آن باید هزینه‌های کرایه، آب و برق، شارژ ساختمان، دارو و درمان، هزینه خوراک و... را نیز بپردازم به همین دلیل امروز به بازار آمده‌ام تا برای بچه‌ها لباس تهیه کنم اما چندین بار بازار را دور زده‌ام و بالا و پایین رفته‌ام تا لباس مناسبی خریداری کنم اما وقتی به قیمت‌ها نگاه می‌کنم باز دور دیگری می‌زنم شاید فروشگاهی پیدا کنم که قیمت‌های مناسب‌تری داشته باشد!» از این کارگر زحمتکش درباره مراسم خانه‌تکانی، دید و بازدیدهای عید و سر زدن به فامیل و خویشاوندان و رفع کدورت‌ها سؤال می‌کنیم، وی در پاسخ می‌گوید: «همه تلاش‌ها در اواخر سال برای این است که خانه خود را تمیز کنیم، گرد و خاک و غبارها را بشوییم و آماده پذیرایی از میهمانان شویم، حالا اگر میهمانی نباشد و اختلافات خانوادگی و کدورت‌ها زیاد باشد این تلاش‌ها نتیجه‌‌ای ندارد به همین دلیل باید تا سال جدید آغاز نشده سعی کنیم قهرها را به آشتی و اختلافات را به صفا و صمیمیت تبدیل کنیم مخصوصا که در دین اسلام به صله ارحام و احوالپرسی از خویشاوندان تاکید فراوان شده است.»
سرمایه‌های اجتماعی
دکتر امان‌‌الله قرایی مقدم استاد دانشگاه و جامعه‌شناس در این باره می‌‌گوید: «ارتباطات بین فردی و باخبر بودن از حال و  روز یکدیگر به همراه از بین بردن کدورت‌های خانوادگی مبنای سرمایه اجتماعی است و همین سرمایه است که پشتوانه پیشرفت و توسعه در جوامع انسانی می‌شود و راه را برای تکامل فرد و جامعه هموار می‌سازد.»
به گفته این استاد دانشگاه، انسان‌ها باید بیاموزند از سوءتفاهم‌ها و کدورت‌ها به راحتی عبور کنند و خود را درگیر برداشت‌های نادرست از دیگران نکنند چرا که این کینه‌توزی‌ها باعث ایجاد رفتارهای تلافی‌جویانه می‌شود و این قبیل رفتارها علاوه بر آسیب زدن به طرف مقابل، وجدان شخص را نیز درگیر می‌کند. نوروز جشن آغاز سال نو، جشن تحول و دگرگونی، جشن شکفتن‌ها و رستن‌هاست، بهتر است با افکار جدید و متحول، با دلی آکنده از صفا و صمیمیت به این جشن لبخند و آغاز فصل جدید را با شادی و نشاط پیوند زد.
خانه‌تکانی در اسلام
«النظافهًْ من الایمان» حدیثی از پیامبر بزرگوار اسلام است که از کودکی با آ‌ن بزرگ شده‌ایم و بهترین و زیباترین جمله‌ای است که عامل تشویق افراد به رعایت نظافت و پاکیزگی است خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد و پاکیزگی و زیبایی در اسلام یک اصل است که در روایات هم بر آن تاکید شده و مسلمانان و تمام ادیان آسمانی نیز بر این اصل تاکید دارند.
«مهشید کریمی» کارشناس بهداشت مدارس در این باره می‌‌گوید: «بی‌نظمی و آشفتگی انسان را افسرده و خموده می‌‌کند و بالعکس آراستگی، نظافت و تمیزی به زندگی انسان جلا و درخشندگی می‌بخشد و روح و روان انسان را شفاف و زلال می‌سازد. به همین دلیل است که در اسلام خانه‌تکانی روح و جان از خانه‌تکانی منزل اهمیت بیشتری دارد و به آن سفارش بیشتری شده است.»
به گفته این کارشناس، اگر فرزندان یک خانواده از همان کودکی در امور منزل مشارکت داده شوند و آموزش‌های لازم در زمینه رعایت بهداشت و نظافت را فرا بگیرند در بزرگسالی نیز این مسئله را رعایت می‌کنند و هم به جسم و هم به روح و روان خود کمک خواهند کرد و این امر مهم به عهده والدین و مسئولین آموزشی مدارس است که فرهنگ رعایت بهداشت را در کودکان نهادینه کنند.
وی اضافه می‌کند: «خانه‌تکانی آراستگی منزل نباید فقط مربوط به اواخر سال و آغاز نوروز محدود شود و خانواده‌‌ها باید همیشه پاکیزه نگه داشتن خانه را به فرزندان خود آموزش دهند چرا که خانه‌تکانی و پاکیزگی منزل روحیه کار دسته‌جمعی را در میان افراد یک خانه بالا می‌برد و آلودگی‌های روحی و اخلاقی و افسردگی و خمودگی را از اعضای خانواده دور می‌کند. وقتی که تمام افراد خانواده با یکدیگر همکاری می‌‌کنند همبستگی و صمیمیت آنان نیز نسبت به یکدیگر بیشتر می‌شود و فضای خانه آکنده از مهر و محبت و آرامش خواهد شد.
دکتر «امان‌‌الله قرایی مقدم» نیز در این باره می‌گوید: «کنار گذاشتن کینه‌ها و خانه‌تکانی دل‌ها یکی از عواملی است که حال انسان‌‌ها را دگرگون می‌کند و برای رسیدن به احسن‌الحال باید کینه‌ها را کنار گذاشت و دوستی‌‌ها را توسعه داد حتی در روایات اسلامی هم به این مسئله اشاره شده که دست دادن باعث ریزش گناهان مانند برگ درختان می‌شود.»
به گفته این استاد دانشگاه،‌ محبت کردن و کنار گذاشتن کینه‌ها باعث افزایش سطح سلامت جسم و روان جامعه می‌شود و بهترین زمان برای از بین بردن کدورت‌ها و غبارروبی دل‌ها نیز در آستانه بهار و عید باستانی نوروز است.
وی همچنین تصریح می‌کند: «گذشت مهم‌ترین عامل رفع کدورت و کینه‌ورزی است و افراد باید بیاموزند که از سوءتفاهم‌ها و اختلافات به راحتی عبور کنند و خود را درگیر برداشت‌های نادرست از دیگران نکنند.»