ضرورت رعایت فرهنگ آپارتمان‌نشینی در دنیای امروز- بخش نخست
حق همسایگی اولویت زندگی آپارتمانی
فریده شریفی
انسان موجودی اجتماعی است که برای رفع نیازهای مشترک جسمانی و روانی به زندگی جمعی روی آورده است، خصلت اجتماعی منجر به تکامل انسان می‌شود و این مسئله یکی از وجوه تمایز انسان با سایر جانوران است. انسان نمی‌تواند تنها زندگی کند و برای همین خصلت اجتماعی خود است که روستاها و شهرها را به وجود آورده است.
نهادهای شهری، اجتماعات بشری، احزاب و نهادهای سیاسی و اجتماعی همه و همه برای تأمین نیازهای مشترک اعضای یک جامعه ایجاد می‌شوند تا جوامع را به سوی اهداف تعیین شده هدایت کنند و در این میان آنچه که ضامن موفقیت و بهبود وضعیت معضلات روزافزون جامعه شهری است همکاری، هماهنگی و تلاش همه آحاد جامعه اعم ازمردم، نهادها و سازمان‌های دولتی و خصوصی است، اعضای جامعه باید دارای امید، انگیزه و روحیه تلاش و همکاری برای حل مسائل زندگی شهری باشند و یکی از این مسائل رعایت فرهنگ آپارتمان‌نشینی و رعایت حقوق همسایگان است. همسایگانی که در برخی از برهه‌های زندگی انسان نقش خانواده را پیدا می‌کنند و درغم و شادی انسان شریک هستند.
همسایه کیست؟ همسایگی چیست؟
پس از اجتماع کوچک خانواده که مهم‌ترین و اساسی‌ترین نهاد تشکل اجتماعی به شمار می‌رود، افرادی که درمحله‌ای گرد هم می‌آیند و با یکدیگر همسایه هستند جامعه کوچکی را تشکیل می‌دهند که معاشرت‌ها و روابط اجتماعی با آنها می‌تواند از آلام و ناگواری‌ها بکاهد و آرامش روانی به ارمغان آورد. از ائمه اطهار(ع) روایت شده که مکارم اخلاق 10 چیز است و یکی از این مکارم حمایت از همسایه است البته در اسلام تاکید شده است که مصالح همسایگان باید با روحیات جمع توافق و انطباق داشته باشد تا آرامش و دوام جمع حفظ شود . اسلام با هرگونه تکبر، خودروی و خودخواهی مخالف است.
«سیما ملتجی» کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «از آنجا که در یک ساختمان خانواده‌های متعددی در آپارتمان‌های خود زندگی می‌کنند همراه و هماهنگ کردن فرهنگ تمام این خانواده‌ها با یکدیگر کار مشکلی است چرا که هر کدام دارای فرهنگ خاص خود هستند و تضاد این فرهنگ‌ها موجب بروز مشکلات اجتماعی می‌شود و زندگی را در کام ساکنان آن ساختمان تلخ می‌کند در حالی که رعایت حقوق همسایگان، ملزم بودن به اجرای قوانین ساختمان (پرداخت شارژ به موقع، هزینه‌های مشاعی ساختمان، عدم ایجاد سر و صدا و رفت و آمدهای پرسر و صدا در هنگام شب، رعایت حال سالمندان ساختمان، استفاده صحیح از آسانسور، عدم نگهداری حیوانات خانگی و...) موجب می‌شود که زندگی در این ساختمان‌ها با آسایش و آرامش همراه باشد.»
به گفته این کارشناس در شرایط کنونی حدود 70 درصد جمعیت کشورمان در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند و بدون نهادینه کردن فرهنگ آپارتمان‌نشینی و آشنا کردن مردم با این فرهنگ نمی‌توان امیدوار بود که شهروندان به حقوق، اخلاق و فرهنگ آپارتمان‌نشینی پایبند باشند و حق همسایگی را بجا آورند!
خلأ‌های قانونی و نبود ضمانت اجرا برای برخی قوانین نیز سبب بروز رفتارهای ناهنجار درزندگی‌های آپارتمانی شده است.
مراعات حق همسایه
رعایت حق همسایه از دیدگاه اسلام آنچنان مهم است که در قرآن کریم در کنار دستور به پرستش الهی و احسان به پدرو مادر و بستگان و خویشاوندان توصیه به نیکی و احسان در حق همسایگان شده است.
والبحار ذی‌القربی و الجار الجنب (نساء 36)
به همسایه نزدیک و همسایه دور احسان کن. در این آیه فقط به همسایگان نزدیک اشاره نشده است بلکه همسایگان دور نیز مورد نظر قرار گرفته است و دایره احسان و فداکاری درحق همسایه به محدوده خاصی منجر نمی‌شود در همین رابطه شخصی از امام صادق(ع) می‌پرسد، حد همسایگی تا کجاست؟ امام می‌فرماید: «چهل خانه از هر طرف»
حضرت علی(ع) نیز در آخرین وصیت‌های خود می‌فرماید: از خدا بترسید از خدا بترسید درباره همسایگان که همواره مورد سفارش پیامبرتان بوده‌اند. پیامبر(ص) به قدری درباره همسایگان سفارش می‌کرد که گمان می‌بردیم برای ایشان میراثی قرار خواهد داد.
«علی عظیمی» کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و مشاور تربیتی و تحصیلی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره آیین همسایه‌داری و رعایت حقوق همسایگان می‌گوید: «متأسفانه در دنیای ماشینی امروز روابط انسانی و عاطفی کمرنگ شده و همسایگان که نه بلکه اقوام و خویشاوندان نیز روز به روز از یکدیگر فاصله می‌گیرند، چه بسا حوادثی که در یک آپارتمان یا یک ساختمان به وقوع پیوسته و همسایه رو به رو به خود زحمت نداده که وارد ماجرا شود و به خیال خود دخالت کند اما اگر دخالتی صورت می گرفت شاید حادثه هولناکی به وقوع نمی‌پیوست.»
وی اضافه می‌کند: «البته مقوله دخالت با احوالپرسی و چاره‌اندیشی تفاوت دارد شاید برخی از مسائل و مشکلات خانواده‌ها به ویژه جوانانی که در یک ساختمان زندگی می‌کنند و با یکدیگر مشکل دارند با وساطت و پادرمیانی بزرگ ترهای ساختمان حل و فصل شود.»
به گفته این کارشناس روانشناسی، آنچه امروز بیش از هر چیز اهمیت دارد رعایت الزامات آپارتمان‌نشینی است و الزاماتی که نه فقط کارشناسان نسبت به آن هشدار داده‌اند بلکه مقام معظم رهبری در قالب سبک زندگی مردم به موضوع آپارتمان‌نشینی اشاره و خواستار بررسی 20 موضوع مهم از جمله الزامات آپارتمان‌نشینی در کشور شده‌اند.
رعایت فرهنگ آپارتمان‌نشینی جزء لاینفک زندگی افراد شهرنشین است و اگر این فرهنگ و این قوانین و مقررات را رعایت نکنند با سختی و مشکلات مواجه خواهند شد.
این مشاور تربیتی و تحصیلی همچنین می‌گوید: «پیامبر گرامی اسلام(ص) حق همسایگی را به بهترین وجه بیان کرده‌اند و وقتی از ایشان در این باره سؤال می‌شود می‌فرمایند: اگر همسایه از شما کرایه خواست، وام خواست به او کمک کنید، هنگام بیماری به عیادتش بروید، هنگام شادی به او تبریک بگویید از میوه یا غذایی که تهیه کرده‌اید به او تعارف کنید اگر بوی مطبوع غذا در ساختمان راه می‌اندازید به فکر همسایگانی باشید که شاید در آن لحظه چیزی برای خوردن نداشته باشند...»
وظایف و تکالیف همسایه‌ها نسبت به یکدیگر
از دیدگاه اسلام، خانواده‌ها برای تحکیم روابط اخلاقی و عاطفی در بین اعضای خود و نیز تربیت‌های انسانی در برخورد با همسایگان نباید بی‌تفاوت باشند و در غم و شادی همسایگان خود سهیم باشند. چرا که مطابق این شعر زیبای سعدی که بنی‌آدم اعضای یکدیگرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند/ چو عضوی به درد آورد روزگار/ دگر عضوها را نماند قرار. تمام ساکنان یک ساختمان باید خود را اعضای یک خانواده بدانند و نسبت به مشکلات همدیگر بی‌تفاوت نباشند. دکتر «حسین احمدی» عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در این‌باره می‌گوید: «رعایت حقوق همسایه از جمله اعتقادات دیرین اسلامی ما است و در گذشته که این حقوق و ارزش‌ها پررنگ‌تر بود حتی تصور می‌شد که همسایگان می‌توانند از یکدیگر ارث ببرند. چرا که در گذشته خانواده‌ها معمولاً به صورت متمرکز و پیوسته در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند و پراکندگی و گسست امروزی را نداشتند اما امروز خانواده‌ها از یکدیگر جدا شده‌اند و حتی در بسیاری از مواقع نیز فرزندان قبل از اینکه تشکیل زندگی مشترک بدهند از پدر و مادر جدا و در خانه‌های مجردی زندگی می‌کنند همین مسئله فرهنگ آپارتمان‌نشینی را گسترش داده و مسلماً رعایت این فرهنگ ضوابط و شرایط خاص خود را می‌طلبد و همسایه‌ها در این فرهنگ حقوق و تکالیفی نسبت به یکدیگر دارند.
زندگی در برج‌ها، ساختمان‌های پر واحد، شهرک‌های مخصوص و غالباً شلوغ و... انتظارات مردم را بالا می‌برد. امروزه دیگر کسی تحمل شنیدن صدای بازی بچه‌ها در راهروی ساختمان یا حیاط را ندارد، از باز و بسته شدن زیاد درب آسانسور گله می‌کنند، از صدای میهمانی‌های تولد، عروسی و... به ستوه می‌آیند و حوصله هیچ سر و‌صدا و شلوغی را هم ندارند... البته نمی‌توان از این افراد گله زیادی هم داشت چرا که افرادی که از ترافیک شلوغ شهر و آلودگی هوا و کار پرزحمت به خانه می‌آیند می‌خواهند در خانه آرامش و آسایش داشته باشند و هیاهوی شهر را در آرامش خانه گم کنند به همین دلیل اگر در خانه هم قرار باشد سر‌و صدا و شلوغی باشد چیزی جز استرس و ناراحتی و ناآرامی به وجود نخواهد آمد.
به گفته این استاد دانشگاه، باید در شهروندان فرهنگ‌سازی شود و این فرهنگ در آنان القاء شود که با رعایت حقوق و تکالیف شهروندی و آپارتمان‌نشینی شرایط برای زندگی بهتر و تنش‌ها و مشکلات کمتر خواهد شد. وی به مسئله شهرسازی و نوع معماری ساختمان‌ها نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: متأسفانه طراحان و مهندسان در ساخت و سازها به مسائل استاندارد و ایمنی توجه نمی‌کنند و فقط هدفشان بساز و بفروش است به نحوی که میان آپارتمان‌ها دیوارهای نازک کار گذاشته‌اند که صدای همسایه‌ها از پشت این دیوارها به خوبی شنیده می‌شود و خواب و آسایش را از دیگر همسایگان می‌گیرد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: «کشیده شدن پرده‌ها باعث تاریکی می‌شود، سقف‌ها هم کوتاه است و اگر پرده‌ها کنار نروند خانه روشن نمی‌شود و همین مسئله بیماری و دل افسردگی ایجاد می‌کند به همین دلیل باید ساختمان آپارتمان‌ها طوری طراحی شود که در عین داشتن پنجره‌های نورگیر و روشن و دیوارهای ضخیم و مناسب زمینه‌ای برای خروج صدا وجود نداشته باشد تا همسایه‌های دیگر احساس عذاب و ناراحتی نکنند.»
آقایی که به تازگی یک آپارتمان 70 متری در یکی از مناطق تهران خریداری کرده است به گزارشگر کیهان می‌گوید: «مشکل ما زمانی شروع شد که یک همسایه جدید به ساختمان ما اضافه شد و در واحد روبه‌روی ما مستقر شد. ما در ابتدا خوشحال شدیم که بالاخره واحد روبه‌روی ما هم مسکونی شد و خدا را شکر همسایه‌دار شدیم اما رفتارها و عملکرد ساکنان این واحد مسکونی خواب و آرامش را از ما گرفت، این خانواده تازه از ساعت 12 نیمه شب به بعد به فعالیت‌های مختلف از جمله میهمانی دادن، تلویزیون نگاه کردن، بحث و جدل کردن، توپ بازی بچه‌ها و... می‌پردازند به نحوی که صدای خنده‌های آنان آن قدر بلند و ناراحت کننده است که مانند این می‌ماند که در منزل ما همه این اتفاقات درحال رخ دادن است.»
این شهروند ناراضی اضافه می‌کند: چند بار تصمیم گرفتم به ایشان تذکر بدهم و به او یادآوری کنم که در یک مجتمع آپارتمانی زندگی می‌کند نه در یک ویلای شخصی اما همسرم مانع شد و گفت تازه به این ساختمان آمده‌اند و به مرور خوب می‌شوند و به شرایط این ساختمان عادت می‌کنند اما پس از گذشت چند ماه نه تنها شرایط خوب نشد بلکه بدتر هم شد و سر و صداها و مزاحمت‌ها بیشتر شد تا جایی که دیگر تحملم تمام شد و ساعت 2 بعد از نصف شب به در خانه آنها رفتم و به ایشان گفتم به نظر شما الآن چه ساعتی است؟ ساعت 2 نصف شب زمان استراحت و آرامش است یا صدای بلند خندیدن و بازی بچه‌ها؟!
صاحب‌خانه ظاهراً عذرخواهی کرد و قول داد که دیگر این سر و صداها تکرار نشود... اما فرهنگ آپارتمان‌نشینی با چند ساعت و چند روز حاصل نمی‌شود احتیاج به زمان طولانی، کار و تلاش دارد که باید مسئولین فرهنگی و نهادهای اجتماعی، رسانه‌ها و متولیان امر به این مسئله رسیدگی کنند و کار را از مدارس و خانواده‌ها آغاز کنند.
به گفته این شهروند خداوند به نیکی با همسایه سفارش کرده و آن را در ردیف نیکی به پدر و مادر قرار داده بنابراین حیف است که با رفتارهای غیرمنطقی و غیرعاقلانه این همه موهبت و فضل و نعمت را از خود دور سازیم.