منّت گذاشتن؛ مثبت یا منفی؟
در قرآن دو گونه از منت سخن گفته شده: 1.منت مثبت و ارزشی؛ 2. منت منفی و ضدارزشی.
وقتی خداوند از منت خود سخن به میان میآورد آن را امری مثبت و ارزشی میداند و مثلا میفرماید: لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رسولا؛ خداوند هر آینه بر مومنان منت نهاد آنگاه که در میان شما رسولی را برانگیخت.(آل عمران، آیه 164)
اما وقتی از منت مردم سخن به میان میآورد از آن نهی میکند؛ زیرا امری منفی و ضد ارزشی میداند و مثلا میفرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى؛ای کسانی که ایمان آورده اید! صدقات خودتان را با منت و اذیت کردن باطل نکنید.(بقره، آیه 264)
باید توجه داشت که واژه منت و ریشه آن به معنای «مَنَّ» به معنای «قَطَعَ» است. «حَبل مَنین» در قبال «حبل مَتین» است؛ «حبل مَتین»؛ یعنی با متانت و محکم، «حبل مَنین»؛ یعنی طناب پوسیده و مقطوع. وقتی خداوند بر بنده اش منت میگذارد و نعمتی به او میدهد با این کار، نیازش را به دیگری قطع میکند. پس هر چه نعمت بزرگتر باشد، این بینیازی و قطع شدن قویتر است. پس منت در اصل به معنای نعمت نیست، بلکه به معنای قطع کردن است؛ ولی چون نعمت الهی موجب قطع از دیگری است، به کنایه به نعمت بینیاز کننده، نعمت میگویند. پس وقتی خداوند به امت اسلام و اهل ایمان نعمتی چون رسالت پیامبر(ص) داد و ایشان را با این نعمت از دیگران بینیاز کرد و نیازشان را قطع نمود، آن را منت دانسته است. پس هر اندازه بینیاززدایی بیشتر باشد، آن نعمت عظیمتر است. بنابراین، آن نعمتی که نیاز را از همه جوامع بشری قطع میکند، نعمت رسالت است که خداوند از آن به منت بزرگ یاد کرده است؛ زیرا نیاز امت اسلام را به دیگران قطع کرده و بریده است.
اما منت انسان به دیگری به این معنا است که شما کاری میکنید که ارزش کارتان قطع میشود؛ وقتی میگوید: این کار را برایتان کردم، با این سخن خود نعمت داده شده را بریده و قطع کرده است. پس وقتی میگویند: منت نگذارید، یعنی کاری نکنید و سخنی نگوئید که آثار و برکات کار قبلی خودتان را قطع کنید.