رمز عقب‌ماندگی و بدبختی جوامع(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر قرآن کریم رمز عقب‌ماندگی و بدبختی جوامع انسانی چیست؟
پاسخ:
قرآن کریم درباره نیکبختی و بدبختی جوامع انسانی می‌فرماید: «ان‌الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» خداوند وضع هیچ ملتی را عوض نمی‌کند تا آنکه خودشان تغییری در خود ایجاد کنند. (رعد- 11)
این آیه کریمه، رمز جلو افتادن و عقب افتادن ملت‌ها را بیان می‌کند. هیچ مردمی از بدبختی به خوشبختی نمی‌رسند، مگر اینکه عوامل بدبختی را از خود دور سازند، و بالعکس، یک ملت خوشبخت را خدا بدبخت نمی‌کند، مگر آنکه خودشان موجبات بدبختی را برای خویش فراهم آورند.
ما ناله داریم که چرا خدا یک مشت یهودی ژاندارم آمریکا را بر (یک‌میلیارد و هفتصد) میلیون مسلمان به صورت‌های مختلف نظامی، سیاسی، فکری، اقتصادی مسلط می‌کند؟ چرا صد میلیون عرب در جنگ پنجم ژوئن شکست خوردند؟ چرا خدا مسلمانان را عزت نمی‌دهد؟ چرا قوانین طبیعت را به نفع مسلمین نمی‌چرخاند؟ عصبانی می‌شویم، شب از غصه بی‌خواب می‌مانیم، رنج می‌بریم، ناله می‌کنیم، دعا و استغاثه می‌کنیم، ولی مستجاب نمی‌شود. پاسخی که قرآن به ما می‌دهد، یک جمله است «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» خدا قانون خود را عوض نمی‌کند. ما باید خودمان را عوض کنیم. ما غرق در جهالتیم، در فساد اخلاق غوطه‌وریم، هیچ‌گونه وحدت و اتفاق نداریم و در عین حال توقع داریم که خدا ناصر ما و یاور ما باشد! ما برای یک حادثه کوچک هزار قسم شایعه می‌سازیم، دروغگویی و نادرستی را شیوه خود قرار داده‌ایم، و از هر فضیلتی تبری جسته، استعفا کرده‌ایم و در عین حال می‌خواهیم بر دنیا هم آقایی و سیادت داشته باشیم! این نشدنی است.
در کتاب‌های آسمانی گذشته، برای ملت یهود که در میانشان به خاطر پلیدی و ناپاکی بیش از هر ملت دیگر، پیغمبر برانگیخته شده است، زیرا بیشتر احتیاج به مربی داشته‌اند، آری برای این ملت، دو جریان اجتماعی، دو انقلاب و تحول پیشگویی شده بود که هر دو وقوع پیدا کرد و قرآن جریان این پیشگویی‌ها و سپس تحقق یافتن اینها را در طول تاریخ یهود یاد می‌کند. در این پیشگویی آمده است که ایشان دو نوبت در زمین فساد می‌کنند و خدا آنان را سرکوب می‌کند. قرآن یک فرمول کلی را یادآوری می‌کند و آن فرمول این است که هر فسادی مقدمه شکست و بدبختی است و هر تجدیدنظر اصلاحی، رحمت خدا را تجدید می‌کند. اینک ترجمه آیات: به فرزندان اسرائیل اخطار کردیم که شما دو بار در روی زمین فساد به‌پا می‌کنید و علو و برتری می‌جویید (یعنی قدرت خود را بر مردم تحمیل می‌کنید و به حقوق دیگران تجاوز می‌نمایید، همان کاری که استعمارگران نسبت به مستعمره‌ها انجام می‌دهند) به دنبال نوبت نخستین، بندگانی از آن خود، نیرومند، برمی‌انگیزیم و بر شما مسلط می‌کنیم، تا شما را بکوبند و در داخل خاک شما نفوذ کنند. بار دیگر، وقتی که شما خود را عوض کنید، شما را بر دشمنانتان پیروز کنیم و با مال و فرزند و نفرات، شما را مدد می‌رسانیم. اگر نیکی پیشه سازید، به نفع خود شما خواهد بود و اگر بد کنید نیز به ضرر شما خواهد بود.چون فساد دوم را ایجاد کنید، مجددا دشمن را بر شما تسلط بخشیم تا شما را بدبخت سازند و دوباره در خاک شما و معبد شما پای بنهند و همه چیز را زیرورو کنند.
امید است پروردگارتان به شما ترحم کند (یعنی ممکن است پس از بدبختی، دوباره شما را نیکبخت کند) ولی اگر برگردید، باز هم ما برمی‌گردیم (زیرا قانون ما این است که اگر صد بار فساد کنید، صد بار شما را بکوبیم، و اگر در جهت خوبی و نیکی، خود را عوض کنید، ما هم روش خود را با شما عوض می‌کنیم) و جهنم را دربرگیرنده کافران قرار داده‌ایم. (اسراء- 4 تا 8)
در حقیقت این آیات، بسط و گسترش همان فرمول کلی است که: «ان‌الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم.» (1)
________________________________________
1- عدل الهی، شهید مطهری، ص 112