نگاهی به دلایل آلودگی هوا در کلانشهرها و راهکارهای پیشنهادی-بخش نخست
خس خس سینه کلانشهر و مسکن‌های درمانی؟!
گالیا توانگر
-حالا که مدارس تعطیلند، بچه‌ها لباس‌هایتان را بپوشید تا سری به بازار و یک سری هم به خانه خاله طوبی بزنیم!
- امروزهم با ماشین سر کار می‌روی؟خوب،لااقل امروز را با مترو برو و ماشین تک سرنشینه را به دامن آلودگی نینداز.
- موتوررا تعمیرگاه بردی؟ دود عجیبی تولید می‌کند.
خیلی از مسائل ریز ودرشت دست به دست هم می‌دهند تا در روزهای سرد سال شاهد پدیده اینورژن یا وارونگی هوا بوده و به اجبارهوای سرد و سنگین پایین قرار گرفته را استشمام کنیم.تشکیل مه دود متشکل از گازهای سمی همچون کلاهی برسر کلان شهرهای آلوده یکی از خطرناک‌ترین پدیده‌هایی است که می‌تواند جان هزاران نفر را تهدید کند.
وارونگی دما یا وارونگی گرمایی به پدیده‌ای گفته می‌شود که درآن برخلاف حالت طبیعی با افزایش ارتفاع،دما نیز زیاد می‌شود و در این شرایط درجه حرارت پایین جو کمتر از طبقه فوقانی می‌باشد. در شهرهای بزرگ وارونگی دما معمولاً باعث آلودگی هوا می‌شود.عوامل زیر موجب می‌شود که هنگام شب تشعشع (از زمین) شدید شده،سطح زمین به سرعت حرارت خود را از دست دهد،خیلی زود سرد شود ووارونگی دما پدید آید:وجود هوای سرد و خشک که باعث جذب تشعشع جزیی حرارت زمین می‌گردد.آسمان صاف و بدون ابری که عمل تشعشع را سرعت می‌بخشد.هوای آرام و بدون باد که باعث عدم تداخل هوای سرد و گرم می‌شود.
خودرو تک سرنشینه اکیدا ممنوع!
روزانه در تهران حدود 150 نفر فوت می‌کنند که در روزهای آلوده این عدد به 170 - 180 نفر هم می‌رسد. یک دلیل آلودگی، وارونگی هواست.در تهران فصل زمستان زمانی که بارندگی نباشد، هوای سرد و ساکن باعث می‌شود آلودگی بیشتر روی سطح زمین بماند و این خطر کثیف بودن هوا را دو چندان می‌کند. اگرتا حالا فکر می‌کردید آلوده‌ترین شهر کشور، تهران است باید گفت که اراک، اهواز و اصفهان هم آلوده‌تر از بقیه شهرها -از جمله تهران- هستند. اصفهان که واقعا وقتی آلوده است چشم را می‌سوزاند و به سختی می‌شود نفس کشید. (برشی از تحقیق یک دانش آموز)
محمد درویش یک فعال محیط زیست با اشاره به اینکه در سنوات گذشته لایحه‌ای به مجلس فرستاده شده که وظایف هر یک از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها در قبال مبارزه با آلودگی هوا دقیقا مشخص گردد، به گزارشگر کیهان می‌گوید: «این لایحه سه سال است که دارد خاک می‌خورد. نمایندگان به نشانه همدردی با مردم ماسک می‌زنند و در بهارستان و در انظار عمومی حاضر می‌شوند، چرا تصویب این لایحه را پیگیری نمی‌کنند؟ یکی از نمایندگان علنا گفته اگر این لایحه را امضا کنیم، چک سفید داده ایم که همه پروژه‌ها تعطیل شوند!»
از ایشان سؤال می‌کنم: «چرا به نظر می‌رسد که هر ساله بر میزان روزهای آلوده به عوض آنکه کم شود،زیاد می‌شود؟» وی پاسخ می‌دهد: «روزهای سالم از سال 92 رو به فزونی‌ا‌ست، اما این میزان کافی نبوده و باید عزم ملی را برای رفع آلودگی هوا جزم کرد. به جای ساخت این همه پل، اتوبان، تونل و...کمی هم به فکر ترویج فرهنگ پیاده روی دربین اقشار مختلف جامعه باشیم. مردم ما به دلیل عدم تحرک در معرض بیماری‌های مختلفی قرار گرفته‌اند. اخیرا پزشکان این بیماری‌ها را 17 رقم اعلام کرده‌اند: سکته‌های قلبی، مغزی، مشکلات ریوی،کبد چرب و...معضل چاقی دانش آموزان زیر 12 سال یکی دیگر از مشکلات جسمانی این گروه سنی است که باید با ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری به رفع آن همت گماشت.چراهر ساله باید با شروع مدارس شاهد حجم گسترده‌ای از آلودگی هوا در کلانشهر باشیم؟ افزایش خطوط ویژه دوچرخه سواری و نیز تشویق قشردانش آموزی و دانشجویی به استفاده از دوچرخه می‌تواند راهکار موثر دیگری در تامین سلامت جوانان و نیز کاهش آلودگی هوا باشد.»
وی دربیان راهکارهای خود برای مبارزه با آلودگی هوا در کلانشهرها بویژه کلانشهر تهران می‌گوید: «جلوی واردات خودروهای بی‌کیفیت گرفته شود،تراکم فروشی هر چه سریعتر متوقف گردد.فرهنگ سازی شود که مردم به هیچ وجه از خودرو تک سر نشینه استفاده نکنند. برای این منظور شاید لازم باشد دولتمردان و مدیران شهری پیشقدم شوند، خودرو شخصی و تک سرنشینه خود را کنار گذاشته با وسایل حمل و نقل عمومی رفت و آمد کنند تا به یک الگوی عملی درنگاه شهروندان تبدیل شوند.»
وسایل گرمایشی را
روی آخرین درجه نگذارید
تولید وسایل نقلیه که سوخت را ناقص می‌سوزانند؛ بویژه در ماشین‌های سنگین دود‌زا،حجم ترافیک صبح و بعد از ظهر‌ها در کلانشهر تهران، استفاده در حجم زیاد وسایل گرمایش در منزل و سازمان ها،رفت وآمد ماشین‌های تک سرنشینه و... همگی از عوامل شناخته شده و بارز دخیل در آلودگی هوا هستند که تا کنون برای رفع و بهبود این عوامل نه فرهنگ سازی سفت و سختی صورت گرفته و نه برخورد‌های قاطعانه‌ای اعمال شده است.
آیا خیال می‌کنید مسئله استفاده نا متعارف از وسایل گرم‌کننده نمی‌تواند یکی از دلایل آلودگی هوا باشد.نادر سادات پور یک فروشنده وسایل گرمایشی در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «همین که هوا سرد می‌شود، به یکباره اکثر وسایل گرم‌کننده در منازل و سازمان‌ها روی درجه آخر روشن گذاشته می‌شوند، بی‌آنکه فرهنگ استفاده بهینه به کار گرفته شود. این وسایل گرمایشی یا مستقیما به دلیل سوخت ناقص، نقص فنی ودودکش معیوب تولید آلودگی می‌کنند و یا چون دائما روی درجه تند قرار دارند باعث گرم شدن هوای کلانشهر شده و به پدیده وارونگی هوا دامن می‌زنند.»
تقاضای این اهل فن از شهروندان در استفاده از وسایل گرمایشی این است که حتما وسایل گرمایشی خود را چک کرده و حتی الامکان با پایین‌تر قرار دادن درجه حرارت و سایل گرمایشی از لباس گرم مناسب فصل استفاده کنند.»
آذر صادقیان یک کارمند نیز که برای خرید وسیله گرم‌کننده به بازار آمده، می گوید: «در فصول سرد سال روزی نیست که با همکاران خود در شرکت بر سر بالا بردن درجه حرارت شوفاژ و در پی آن باز گذاشتن پنجره‌ها جر و بحث نداشته باشیم. بعضی از همکاران به هیچ وجه راضی به پوشیدن لباس گرم نیستند و می‌گویند؛ لباس بافتنی روی قلبمان سنگینی می‌کند!»
هیچ می‌دانستید کار جزیی و بی‌اهمیت باز و بسته کردن در یخچال نیز می‌تواند در هدر رفت سوخت و آلودگی هوا تاثیر گذار باشد؟ در واقع همه چیز در یک سیکل به هم پیوستگی دارد.
در یخچال را كمتر باز كنیم.
از آب‌گرم برای مصارفی كه حتماً نیازمند به آب‌گرم است، استفاده كنیم.
انرژی برق را برای چراغانی تجملی استفاده نكنیم و...
همه این كارها که ساده به نظر می‌آید باعث می‌شود كه هم از اتلاف انرژی جلوگیری کنیم و هم منابع طبیعی را هدر ندهیم و هم در هزینه مالی خانواده صرفه جویی کنیم.باید هر چه می‌توانیم در هدر رفت انرژی و کاهش بهره گیری از سوخت‌های فسیلی احتیاط به خرج دهیم.
هوا نعمت بزرگی است كه باید بین همگان مساوی تقسیم شود.
معماری سبز راهی فرا روی آیندگان
كارشناسان و مجامع زیست محیطی در عرصه‌های جهانی به این نتیجه رسیده‌‌اند كه در پیش گرفتن راه‌‌های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است. رمز و كلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین، كاهش مصرف سوخت‌های فسیلی است.
از موثرترین راهكارهای كاهش آلودگی، كاهش آلودگی از مبدا است: ساخت و طراحی وسایل نقلیه موتوری كه از حداقل سوخت استفاده كنند، چنانچه در کشور‌های پیشرفته این امر تحقق یافته و در صدد موفقیت‌های بیشتری نیز هستند. همانطور که می‌دانیم وسایل نقلیه موتوری در ایران نسبت به دیگر کشور‌ها از بالاترین مصرف سوخت برخوردار هستند.آیا با داشتن بیشترین روزهای آفتابی در کشورمان نمی‌توانیم از انرژی پاک در جهت تامین سوخت وسایل نقلیه موتوری بهره ببریم؟ به‌راستی تا کنون چه حرکت موثری در مهار و بهره گیری از انرژی خورشیدی داشته‌ایم؟
محمد یزدان پناه یک مهندس معماری برایمان می‌گوید: «حتی می‌توان از این انرژی پاک در تامین انرژی منازل و آپارتمان‌ها بهره برد.تامین انرژی درآبگرمکن‌ها و نیز گرمایش منازل با انرژی خورشیدی می‌تواند یکی از دلایل ساخت خانه‌های سبز در معماری نوین باشد.هر چند هزینه ذخیره انرژی خورشیدی با به کار گیری راهکارها و سیستم‌هایی در ساخت و سازها اندکی بالاست، ولی در طولانی مدت با حذف سوخت‌های فسیلی از چرخه گرمایشی منازل مقادیر زیادی از سرمایه بازگشت پیدا می‌کند و حتی صرفه جویی‌های کلانی انجام می‌شود.»
تاثیر آلودگی هوا بر درختان و گیاهان شهر
باران اسیدی از پیامدهای خطرناک آلودگی هواست که بیشترین تاثیر را بر خاک و ریشه گیاهان دارد.مریم جوادیان یک کارشناس ارشد محیط زیست برایمان می‌گوید: «کاری که باران اسیدی با درختان می‌کند، دقیقا مثل اسید‌پاشی‌ا‌ست!آلاینده‌ها درآب باران حل شده و از طریق خاک جذب ریشه می‌شود. این درختان که حکم ریه‌های شهر را دارند، از داخل پوک می‌شوند. باران اسیدی از چند راه به درختان آسیب می‌رساند. یکی آنکه اختلالاتی در روزنه برگ‌های درختان ایجاد می‌کند که سبب ازدیاد تعریق و کمبود آب درخت می‌شود. خاک را اسیدی می‌کند و به ریشه‌های درختان آسیب می‌رساند بنابراین جذب آب و مواد تغذیه‌ای درخت کاهش می‌یابد. همچنین مواد معدنی مورد نیاز خاک را می‌شوید، این مواد به آب‌های زیرزمینی رانده می‌شوند و بالاخره ساختارهای سطحی پوست و برگ‌ها را تخریب می‌کند.»
از وی سؤال می‌کنم: «آیا مردم می‌توانند برای نجات درختان از نفوذ باران اسیدی کاری کنند؟»
وی پاسخ می‌دهد: «تنها باید اطلاع داد که شهرداری‌ها با پاشیدن برخی مواد بر معابر از نفوذ آب باران اسیدی به خاک جلو گیری کنند. در خانه می‌توان پوششی نایلونی تا اتمام باران برای گلدان‌ها کشید.»
فرهنگ سازی گام پر قدرت نخستین
ارایه برنامه‌های آموزشی به منظور كاهش مصرف سوخت از طرق مختلف مانند آموزش تعمیر و نگهداری خودروها، الگوهای رانندگی و عوامل موثر بر میزان مصرف سوخت خودرو. استفاده از رسانه‌ها ی همگانی (رادیو، تلویزیون، مطبوعات و... ) و فعالیت های سازمان یافته برای آموزش و افزایش دانش درباره تهدیدهای آلوده كننده‌‌های هوا وایجاد آگاهی از اجرای قوانین برضد تمامی آلوده كننده‌‌ها بسیار مهم و ضروری است. این رسانه‌ها یکی از اولین ابزارهای ما برای ایجاد تغییر به شمار می‌آیند.
به كودكانمان از همان سنین كودكی آموزش دهیم كه استفاده از وسایط نقلیه همگانی، دوچرخه یا پیاده طی كردن چه قدر در سلامتی شان و نیز تمیز نگه داشتن هوا موثر است.
خارج كردن صنایع آلاینده از محدوده شهر. از رده خارج كردن خودروهای قدیمی و فرسوده با حفظ حقوق صاحبان آنها. استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر كه هم اكنون در نقاط مختلف دنیا از آنها استفاده می‌شود از جمله انرژی خورشید، باد، انرژی گرمایی اقیانوس‌ها، انرژی امواج آب و انرژی جزر و مد اقیانوس‌ها، بیوگاز (سوخت حاصل از تجزیه میكروبی ماده آلی در غیاب اكسیژن. بیوگاز سوختی پاكیزه است كه می‌شود از آن برای پخت و پز ،گرم کردن فضا و آب، روشنایی و حتی فراهم آوردن توان مکانیکی در ماشین آلات کشاورزی و...استفاده کرد.)